آیه رکوب
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه رکوب |
| واقع در سوره | زخرف |
| شماره آیه | ۱۳و۱۴ |
| جزء | ۲۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اخلاقی و اعتقادی |
| درباره | یادآوری نعمت الهی هنگام سوار شدن بر مرکب‌ها |
| سایر | یادآوری معاد |
آیه رُکوب یا آیه تسخیر سیزدهمین و چهاردهمین آیه سوره زخرف است که به ناتوانی انسان در تسخیر مَرکب‌ها (در اختیار گرفتن مرکب‌ها) بدون لطف خداوند، اشاره دارد. در این آیه خداوند روش شکرگزاری هنگام بهره‌مندی از این نعمت و به یاد داشتن آخرت و معاد را به انسان می‌آموزد.
خواندن آیه رکوب به عنوان عملی مستحب به هنگام سوار شدن بر مرکب‌ها در سفر حج و هنگام جهاد سفارش شده است. پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) هنگام سوار شدن بر حیوانات این آیه را قرائت می‌کردند.
متن و ترجمه آیه رکوب
﴿لِتَسْتَوُوا عَلَى ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْكُرُوا نِعْمَةَ رَبِّكُمْ إِذَا اسْتَوَيْتُمْ عَلَيْهِ وَتَقُولُوا سُبْحَانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ ١٣ وَإِنَّا إِلَى رَبِّنَا لَمُنْقَلِبُونَ ١٤﴾ [زخرف:13–14]
﴿تا بر پشت آن[ها] قرار گیرید پس چون بر آن[ها] برنشستید نعمت پروردگار خود را یاد کنید و بگویید پاک است کسی که این را برای ما رام کرد و[گرنه] ما را یارای [رام‌ساختن] آنها نبود ١٣ و به راستی که ما به سوی پروردگارمان بازخواهیم گشت ١٤﴾
سوره زخرف: آیه ۱۳ و ۱۴
معرفی
آیه سیزدهم و چهاردهم سوره زخرف، آیه رکوب یا آیه تسخیر نامیده شده است.[۱] این آیات به دنبال ذکر نعمت‌های خداوند در مورد حیوانات و کشتی‌ها در آیات گذشته است[۲] که انسان می‌تواند با در اختیار گرفتن آنها به طی مسیر پرداخته و به مقصد برسد.[۳]
آیه رکوب به انسان می‌آموزد که برای شکر نعمت، هنگام سوار شدن بر چهارپایان، چه بگوید[۴] و با اندیشیدن در هدف نهایی آفرینش نعمت‌ها، چگونه به شکرگزاری از خداوند بپردازد.[۵]
محتوای آیه
محتوای آیه رکوب یادآوری لطف پروردگار و البته شکر او[۶] درباره حیوانات و دیگر وسایل سواری است که بدون موهبت خداوندی، انسان قدرتی بر رام کردن و بهره بردن از آنان را نداشت؛[۷] چنان‌که برخی مفسران اظهار عجز انسان در این مسئله را بخشی از پیام آیه دانسته‌اند.[۸]
عده‌ای از مفسران از جمله مکارم شیرازی، افزایش سرعت انسان در طی فاصله‌ها به وسیله بهره بردن از این مرکب‌ها را از نعمت‌های بزرگ خداوند دانسته‌اند که باعث بهره‌وری حداکثری از زمان خواهد شد و نیازمند شکرگزاری از خداوند است.[۹]
خداوند در آیه چهاردهم به موضوع معاد و حقانیت آن اشاره می‌کند.[۱۰] برخی مفسران اشاره به معاد را در ادامه آیه تسخیر به این دلیل می‌دانند که انسان با تسخیر حیوانات و پیمودن سریع مسافت‌ها، دچار حس جاودانگی نعمت‌ها[۱۱] و تکبر نشود و این موضوع را بهانه‌ای برای برتری‌جویی بر دیگران قرار ندهد؛[۱۲] و در کنار مسافرت با این وسایل به یاد سفری مهم‌تر افتاده و رخت بر بستن به سوی دنیایی دیگر را فراموش نکند[۱۳] و از بازگشت به سوی خداوند غفلت نورزد.[۱۴]
منظور از به یاد آوردن نعمت رب بعد از سوار شدن بر حیوان یا کشتى یا یادآوری نعمت هایى است که خدا آنها را مسخر انسان کرده ، و انسان از آنها استفاده مى کند و یا یادآورى مطلق نعمت ها است چون معمولا آدمى از یاد یک نعمت به یاد نعمت هاى دیگر نیز منتقل مى شود.[۱۵] علامه هم چنان تأکید دارد که تنزیه در این آیه (سبحان الذی) به معنای تنزیه پرورگار از شریک در ربوبیت و الوهیت است و این غیر از شکر نعمت است که انسان هنگام بهره بردن از نعمت، باید نعمت بخش را شکر کند. در روایات هم توصیه شده که انسان هنگام سوار شدن بر مرکب (که از نعمت های الهی است) شکرگزاری کند. امام حسن مردی را دید که هنگام سوارشدن بر مرکب این آیه را خواند امام فرمود آیا به خواندن این امر شده‌ای؟ پرسید پس به چه کاری امر شده‌ایم امام فرمود به این که نعمت پروردگارتان را یاد آور شوید.[۱۶]
استحباب تلاوت هنگام سوار شدن بر مرکب
در کتب روایی و فقهی به استحباب خواندن آیه رکوب هنگام سوار شدن بر مرکب‌ها در سفر حج[۱۷] و برای جهاد[۱۸] و حتی در دیگر مسافرت‌ها[۱۹] اشاره شده است؛ همچنان‌که در دیگر آیات، آموزه‌هایی از سوی خداوند به پیامبرانش برای سوار شدن بر کشتی و یا فرود آمدن از آن آموزش داده شده است.[۲۰]
در سیره پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) نیز آمده است که هنگام سوار شدن بر حیوانات این آیه را قرائت می‌کردند[۲۱] و حتی ذکر مقدماتی قبل از تلاوت آیه، از جمله شهادت به وحدانیت خداوند و نبوت پیامبر(ص) را لازم می‌شمرند.[۲۲] برخی از مفسران بر این باورند که آیه فوق به سوار شدن بر حیوانات اختصاص ندارد و شامل تمامی وسایل نقلیه خواهد بود؛[۲۳] البته عده‌ای استحباب خواندن آیه رکوب را مختص به سوار شدن بر حیوانات دانسته‌اند.[۲۴]
پانویس
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۷۱.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۷، ص۱۵۵.
- ↑ طوسی، التبیان، بیروت، ج۹، ص۱۸۶.
- ↑ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۳۲۹.
- ↑ طوسی، التبیان، بیروت، ج۹، ص۱۸۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۸۸.
- ↑ شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۱۱، ص۴۵۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۴۴۰.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۴۴۰.
- ↑ سبزواری، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۳۴۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۱، ص۲۰.
- ↑ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۳۲۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۸۸.
- ↑ حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۱۰۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۱، ص۲۲.
- ↑ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۲۰۰۸م، ج۵، ص۴۶۳؛ بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۸۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۶۳؛ سلطان علی شاه، بیان السعادة، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۵۴.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۵، ص۳۴؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۷، ص۱۵۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۸، ص۸۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۸، ص۸۸.
- ↑ ابن بابویه، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۲۱۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۱۰ق، ج۹۶، ص۸۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۴۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۱۰ق، ج۹۷، ص۳۶؛ جمعی از محققان، جهاد در آینه روایات، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۵۱۳.
- ↑ مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۴۶؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۲.
- ↑ سوره مومنون، آیه۲۸-۲۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۲۸۱؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۴؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۳۸۵.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۱۴۰.
- ↑ سبزواری، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۳۴۸.
- ↑ ابن عطیه، المحرر الوجیز، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۴۸.
منابع
- ابن بابویه، محمد بن علی، المقنع، قم، موسسه امام هادی(ع)، ۱۴۱۵ق.
- ابن بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- ابن‌عطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۲ق.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- جمعی از محققان، جهاد در آینه روایات، قم، زمزم هدایت، ۱۴۲۸ق.
- حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران، لطفی، ۱۴۰۴ق.
- سبزواری، محمد، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- سلطان علیشاه، محمد بن حیدر، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۴ق.
- شاه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، تهران، میقات، ۱۳۶۳ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، اربد اردن، دارالکتاب الثقافی، ۲۰۰۸م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، ۱۴۲۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامع لدرر اخبار الائمه الاطهار(ع)، بیروت، موسسه الطبع و النشر، ۱۴۱۰ق.
- مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، قم، موسسه آل‌البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل‌البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.