سوره غاشیه

سوره غاشیه هشتاد و هشتمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء سی‌ام قرآن جای گرفته است. غاشیه به معنای پوشاندن و یکی از نام‌های قیامت است. این سوره با توصیفی از بهشت و دوزخ، از احوال و عاقبت کار منکران و نیز از خشنودی، شادابی و رستگاری مؤمنان سخن می‌گوید و انسان‌ها را به تفکر در شگفتی‌های آفرینش فرا می‌خواند. در فضیلت این سوره از پیامبر اسلام(ص) آمده اگر کسی سوره غاشیه را قرائت کند، خداوند در حسابرسی روز قیامت بر او آسان می‌گیرد.

سوره غاشیه

اعلی سوره اعلی غاشیه فجر سوره فجر
شماره سوره	۸۸
جزء	۳۰
نزول
ترتیب نزول	۶۸
مکی/مدنی	مکی
اطلاعات آماری
تعداد آیات	۲۶
تعداد کلمات	۹۲
تعداد حروف	۳۸۲

معرفی سوره

• نامگذاری

این سوره را غاشیه می‌نامند، زیرا در آغازِ آن از غاشیه سخن گفته است. غاشیه به معنای پوشاندن و یکی از نام‌های قیامت است. انتخاب این نام برای قیامت به سبب آن است که حوادث وحشتناکش ناگهان همه را زیر پوشش خود قرار می‌دهد.

• محل و ترتیب نزول

سوره غاشیه جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول شصت و هشتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف هشتاد و هشتمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن قرار دارد.

• تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره غاشیه ۲۶ آیه، ۹۲ کلمه و ۳۸۲ حرف دارد و جزو سوره‌های مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) است.

محتوا

سوره غاشیه با توصیفی از بهشت و نعمت‌های آن و دوزخ و عذاب‌های آن شروع می‌شود. سپس دربارۀ توحید و یگانگی خداوند سخن می‌گوید. خداوند در این آیات به انسان‌ها می‌گوید به شگفتی‌های آفرینش توجه کنند؛ مانند شگفتی آفرینش شتر، آسمان، کوه‌ها و زمین. اسرار و شگفتی‌های این مخلوقات، انسان را به سوی آفریدگارشان راهنمایی می‌کند. سپس از نبوّت پیامبر اسلام سخن می‌گوید و به گوشه‌ای از وظایف پیامبر(ص) اشاره می‌کند و در پایان نیز کافران را با عذاب‌های خداوند تهدید می‌کند.در این سوره همچنین از احوال و عاقبت کار منکران و نیز از خشنودی، شادابی و رستگاری مؤمنان سخن گفته شده است.

غاشیه در روایات

در برخی از روایات، دربارهٔ تفسیر و تأویل واژه «غاشیه» آمده‌است منظور از «هل أتیک حدیث الغاشیة» این است که (در آخر الزمان و پس از قیام امام زمان) قائم آنان (دشمنان) را با شمشیر فرا می‌گیرد. در روایتی دیگر از امام صادق(ع)، منظور از «هل أتیک حدیث الغاشیة» منافقینی معرفی شده‌اند که دور امام (زمان) را می‌گیرند و نه همراهی‌شان به امام سودی می‌بخشد و نه عدم همراهی، آنان را بی‌نیاز می‌کند.

شگفتی‌های خلقت شتر

علامه طباطبایی دقت در مخلوقات الهی در این سوره را از محورهای اصلی آن و غرض از آن را توجه به ربوبیت خداوند دانسته‌است، توجهی که لازمه اش عبودیت اوست و لازمه عبودیت حسابرسی به اعمال مومنان و کافران در روزی است که یکی از ویژگی‌هایش غاشیه است یعنی فراگرفتن ناگهانی مردم با حوادث هولناکش یا فراگرفتن کافران با عذاب. نویسنده تفسیر نور داشتن روحیه تفکر در خلقت را مفید و نتیجه بخش دانسته و یادآور شده که اگر روحيه تفكر در انسان باشد، همه هستى كلاس درس است و حتی چوپان در بيابان هم گويى در بزرگترين كتابخانه‌هاى دنياست؛ که با دقت در زمین زير پايش وآسمان بالای سرش وکوه‌های اطرافش و شترهای پیش رویش می‌تواند اسرار زیادی را کشف کند. مثلًا شتر از اسب بيشتر مى‌دود، از الاغ بیشتر بار مى‌برد. در میان حیوانات بعضى براى سوارى، بعضى براى گوشت و بعضى براى شیر مورد استفاده قرار مى‌گيرند، ولى شتر همه چیزش قابل استفاده است. پلک‌هايش در برابر باد و خاک بيابان مقاوم است، در كوهان خود چربى و غذا را ذخیره كرده و در برابر گرسنگى مقاوم است. در بدنش آب را نگهدارى كرده و در برابر تشنگى مقاوم است، راه را مى‌داند، چنان رام است که صدها شتر تسلیم یک ساربان مى‌شوند، كف پاى او براى ريگزار آفريده شده، گردن او پله سوار شدن و اهرم بار برداشتن و خلاصه به قول عرب‌ها، شتر کشتى بيابان‌هاست. قوى‌ترين، كم خرج‌ترين، پرفايده‌ترين و آرام‌ترين و بردبارترين حيوان است.

تذکر، وظیفه پیامبر(ص)

پس از این که در آیات قبل ربوبیت خداوند با ذکر نمونه‌هایی از آفرینش مطرح شد در آ یه۲۱ (فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ) به پیامبر فرمان می‌دهد که به مردمان تذکر بدهد که جز الله ربی نیست و معاد و حسابرسی اعمال مومنان و کافران قطعی است و تذکر او فقط به امید پذیرش و ایمان مردمان است و جز تذکر وظیفه‌ای برایش نیست و تسلطی بر آنان ندارد که آنان را مجبور و ناچار به پذیرش چیزی بکند و انسان ها آزادند که دعوت پیامبر را پذیرا باشند یا روی گردان بشوند و کفر بورزند.

* نکته تفسیری

در باره ریشه واصل واژه مصیطر در آیه «لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ» میان لغت شناسان ومفسران قرآن اختلاف است بیشتر آن را هم ریشه با واژه سطر به همان معنای نوشتن دانسته‌اند که در (مصیطر) سین تبدیل به صاد شده است و معنای مصیطر (مسيطر) كسى است كه سطربندى مى‌كند، و سطور كتاب را تنظيم مى‌نمايد؛ سپس به عنوان هر شخصى كه بر چيزى مسلط باشد، و خطوط آن را تنظيم كند، يا او را به اجبار وادار بر انجام كارى نمايد اطلاق شده است.

فضیلت و خواص

مقالهٔ اصلی: فضائل سور

در فضیلت این سوره از پیامبر اسلام(ص) آمده کسی که سوره غاشیه را قرائت کند خداوند در حسابرسی روز قیامت به او آسان می‌گیرد. از امام صادق(ع) نیز نقل شده هر کس در نمازهای واجب یا مستحب سوره غاشیه را بخواند و به این کار مداومت نماید خداوند با رحمت خود در دنیا و آخرت او را فرامی‌گیرد و در قیامت از عذاب دردناک آتش ایمن می‌دارد.

در برخی روایات این خواص برای قرائت سوره غاشیه نقل شده است: موجب تسکین درد (اگر بر دندانی که درد می‌کند قرائت شود) و دفع ضررهای احتمالی غذا و سلامتی نوزاد در هنگام تولد.

• قرائت‌های خاص

قرائت سوره غاشیه در رکعت دوم نماز صبح روزهای دوشنبه و پنج شنبه و نیز نماز عید فطر و عید قربان مستحب مؤکد است.

متن و ترجمه سوره غاشیه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ الْغَاشِيَةِ ۝١ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خَاشِعَةٌ ۝٢ عَامِلَةٌ نَاصِبَةٌ ۝٣ تَصْلَى نَارًا حَامِيَةً ۝٤ تُسْقَى مِنْ عَيْنٍ آنِيَةٍ ۝٥ لَيْسَ لَهُمْ طَعَامٌ إِلَّا مِنْ ضَرِيعٍ ۝٦ لَا يُسْمِنُ وَلَا يُغْنِي مِنْ جُوعٍ ۝٧ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاعِمَةٌ ۝٨ لِسَعْيِهَا رَاضِيَةٌ ۝٩ فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ ۝١٠ لَا تَسْمَعُ فِيهَا لَاغِيَةً ۝١١ فِيهَا عَيْنٌ جَارِيَةٌ ۝١٢ فِيهَا سُرُرٌ مَرْفُوعَةٌ ۝١٣ وَأَكْوَابٌ مَوْضُوعَةٌ ۝١٤ وَنَمَارِقُ مَصْفُوفَةٌ ۝١٥ وَزَرَابِيُّ مَبْثُوثَةٌ ۝١٦ أَفَلَا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ ۝١٧ وَإِلَى السَّمَاءِ كَيْفَ رُفِعَتْ ۝١٨ وَإِلَى الْجِبَالِ كَيْفَ نُصِبَتْ ۝١٩ وَإِلَى الْأَرْضِ كَيْفَ سُطِحَتْ ۝٢٠ فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ ۝٢١ لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُسَيْطِرٍ ۝٢٢ إِلَّا مَنْ تَوَلَّى وَكَفَرَ ۝٢٣ فَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذَابَ الْأَكْبَرَ ۝٢٤ إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ ۝٢٥ ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ ۝٢٦﴾

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ الْغَاشِيَةِ ۝١﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آیا خبر غاشیه به تو رسیده است ۝١﴾

﴿وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خَاشِعَةٌ ۝٢﴾

﴿در آن روز چهره‌هایی زبونند ۝٢﴾

﴿عَامِلَةٌ نَاصِبَةٌ ۝٣﴾

﴿که تلاش کرده رنج [بیهوده] برده‌اند ۝٣﴾

﴿تَصْلَى نَارًا حَامِيَةً ۝٤﴾

﴿[ناچار] در آتشی سوزان درآیند ۝٤﴾

﴿تُسْقَى مِنْ عَيْنٍ آنِيَةٍ ۝٥﴾

﴿از چشمه‌ای داغ نوشانیده شوند ۝٥﴾

﴿لَيْسَ لَهُمْ طَعَامٌ إِلَّا مِنْ ضَرِيعٍ ۝٦﴾

﴿خوراکی جز خار خشک ندارند ۝٦﴾

﴿لَا يُسْمِنُ وَلَا يُغْنِي مِنْ جُوعٍ ۝٧﴾

﴿[که] نه فربه کند و نه گرسنگی را بازدارد ۝٧﴾

﴿وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاعِمَةٌ ۝٨﴾

﴿در آن روز چهره‌هایی شادابند ۝٨﴾

﴿لِسَعْيِهَا رَاضِيَةٌ ۝٩﴾

﴿از کوشش خود خشنودند ۝٩﴾

﴿فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ ۝١٠﴾

﴿در بهشت برین‌اند ۝١٠﴾

﴿لَا تَسْمَعُ فِيهَا لَاغِيَةً ۝١١﴾

﴿سخن بیهوده‌ای در آنجا نشنوند ۝١١﴾

﴿فِيهَا عَيْنٌ جَارِيَةٌ ۝١٢﴾

﴿در آن چشمه‌ای روان باشد ۝١٢﴾

﴿فِيهَا سُرُرٌ مَرْفُوعَةٌ ۝١٣﴾

﴿تختهایی بلند در آنجاست ۝١٣﴾

﴿وَأَكْوَابٌ مَوْضُوعَةٌ ۝١٤﴾

﴿و قدحهایی نهاده شده ۝١٤﴾

﴿وَنَمَارِقُ مَصْفُوفَةٌ ۝١٥﴾

﴿و بالشهایی پهلوی هم [چیده] ۝١٥﴾

﴿وَزَرَابِيُّ مَبْثُوثَةٌ ۝١٦﴾

﴿و فرشهایی [زربفت] گسترده ۝١٦﴾

﴿أَفَلَا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ ۝١٧﴾

﴿آیا به شتر نمی‌نگرند که چگونه آفریده شده ۝١٧﴾

﴿وَإِلَى السَّمَاءِ كَيْفَ رُفِعَتْ ۝١٨﴾

﴿و به آسمان که چگونه برافراشته شده ۝١٨﴾

﴿وَإِلَى الْجِبَالِ كَيْفَ نُصِبَتْ ۝١٩﴾

﴿و به کوه‌ها که چگونه برپا داشته شده ۝١٩﴾

﴿وَإِلَى الْأَرْضِ كَيْفَ سُطِحَتْ ۝٢٠﴾

﴿و به زمین که چگونه گسترده شده است ۝٢٠﴾

﴿فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ ۝٢١﴾

﴿پس تذکر ده که تو تنها تذکردهنده‌ای ۝٢١﴾

﴿لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُسَيْطِرٍ ۝٢٢﴾

﴿بر آنان تسلطی نداری ۝٢٢﴾

﴿إِلَّا مَنْ تَوَلَّى وَكَفَرَ ۝٢٣﴾

﴿مگر کسی که روی بگرداند و کفر ورزد ۝٢٣﴾

﴿فَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذَابَ الْأَكْبَرَ ۝٢٤﴾

﴿که خدا او را به آن عذاب بزرگتر عذاب کند ۝٢٤﴾

﴿إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ ۝٢٥﴾

﴿در حقیقت بازگشت آنان به سوی ماست ۝٢٥﴾

﴿ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ ۝٢٦﴾

﴿آنگاه حساب [خواستن از] آنان به عهده ماست ۝٢٦﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آیا خبر غاشیه به تو رسیده است ۝١ در آن روز چهره‌هایی زبونند ۝٢ که تلاش کرده رنج [بیهوده] برده‌اند ۝٣ [ناچار] در آتشی سوزان درآیند ۝٤ از چشمه‌ای داغ نوشانیده شوند ۝٥ خوراکی جز خار خشک ندارند ۝٦ [که] نه فربه کند و نه گرسنگی را بازدارد ۝٧ در آن روز چهره‌هایی شادابند ۝٨ از کوشش خود خشنودند ۝٩ در بهشت برین‌اند ۝١٠ سخن بیهوده‌ای در آنجا نشنوند ۝١١ در آن چشمه‌ای روان باشد ۝١٢ تختهایی بلند در آنجاست ۝١٣ و قدحهایی نهاده شده ۝١٤ و بالشهایی پهلوی هم [چیده] ۝١٥ و فرشهایی [زربفت] گسترده ۝١٦ آیا به شتر نمی‌نگرند که چگونه آفریده شده ۝١٧ و به آسمان که چگونه برافراشته شده ۝١٨ و به کوه‌ها که چگونه برپا داشته شده ۝١٩ و به زمین که چگونه گسترده شده است ۝٢٠ پس تذکر ده که تو تنها تذکردهنده‌ای ۝٢١ بر آنان تسلطی نداری ۝٢٢ مگر کسی که روی بگرداند و کفر ورزد ۝٢٣ که خدا او را به آن عذاب بزرگتر عذاب کند ۝٢٤ در حقیقت بازگشت آنان به سوی ماست ۝٢٥ آنگاه حساب [خواستن از] آنان به عهده ماست ۝٢٦﴾

سوره پیشین: سوره اعلی	سوره غاشیه سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی	سوره پسین: سوره فجر
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
• بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
• حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
• شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، به تحقیق صادق حسن‌زاده، تهران، ارمغان طوبی، ۱۳۸۲ش.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۹۹۵م.
• کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، قم، محبین، ۱۴۲۳ق.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران،‌ دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
• مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، احمد علی‌بابایی، تهران،‌ دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۲ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، ناشر: امام على بن ابى طالب عليه السلام‌، قم، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
• الراغب الاصفهانی، حسین بن محمد،المحقق: صفوان عدنان الداودي،

الناشر: دار القلم، الدار الشامية - دمشق بيروت، الطبعة: الأولى - ۱۴۱۲ق.

پیوند به بیرون

قرائت سوره غاشیه