سوره ذاریات پنجاه و یکمین سوره و از سوره‌های مکیقرآن است که در جزء ۲۶ و ۲۷ قرآن جای دارد. ذاریات جمع ذاریه به معنای باد است. موضوع اصلی سوره ذاریات، قیامت است. در این سوره همچنین به توحید و نشانه‌های خدا در آفرینش، مهمانی فرشتگان در خانه ابراهیم(ع) و مأموریتشان برای عذاب قوم لوط، داستان موسی (ع) و سرگذشت قوم عاد، قوم ثمود و قوم نوح پرداخته شده است.
از آیات مشهور این سوره، آیه ۵۶ است که عبادت خداوند را هدف از آفرینش انسان و جنیان معرفی می‌کند. در روایات، فضایلی برای قرائت این سوره بیان شده، از جمله آمده است خداوند زندگی تلاوت‌کننده را اصلاح می‌کند و به او روزی گسترده می‌دهد.
سوره ذاریات، ۶۰ آيه، ۳۶۰ کلمه و ۱۵۴۶ حرف دارد.[۳] این سوره از نظر حجم، جزو سوره‌های مُفَصَّلات قرآن است و در حدود نیم حزبِ قرآن را در بر می‌گیرد.[۴]
محتوا
به نوشته تفسیر المیزان موضوع اصلی سوره ذاریات، معاد و انکار آن است.[۵] این سوره تحقق معاد را این‌گونه اثبات می‌کند که خداوند به آن وعده داده و وعده او بدون تردید راست است.[۶]نویسنده تفسیر المیزان براین باور است که آيات چهارگانه آغاز سوره تمامى تدابير عالم را در زير پوشش خود مى‌گيرد، و به همه اشاره دارد زیرا از هر یک نمونه‌ای را ذکر کرده است مانند تدبير امور خشكی‌ها (وَ الذَّارِياتِ ذَرْواً) و تدبير امور درياها (فَالْجارِياتِ يُسْراً) و تدبیر مربوط به فضا (فَالْحامِلاتِ وِقْراً) و بالآخره مجموع عالم را در عبارت(فَالْمُقَسِّماتِ أَمْراً) اشاره كرده كه منظور از آن ملائكه‌اند كه واسطه‌هاى تدبير هستند، و اوامر خداى تعالى را تقسيم مى‌كنند.پس اين آيات چهارگانه به اين معنا است كه: سوگند مى‌خورم به تمامى اسبابى كه در تدبير سراسر جهان مؤثرند كه مطلب چنين و چنان است. [۷]فخر رازی جایز دانسته که آیات چهارگانه مربوط به بادها باشند با این توجیه که خاک‌ها را می پراکنند و ابرها را جابجا می‌کنند و در فضا حرکت می‌کنند و ابرها را در زمین تقسیم می‌کنند.[۸]علامه طباطبائی این قول را بعید دانسته است.[۹]زمخشری از مجاهد (ابوالحجاج مجاهد۲۱-۱۰۴یا۱۰۵ق. از مفسران تابعان) نقل کرده که در تفسیر (فَالْمُقَسِّماتِ أَمْراً) گفته تقسیم کار میان فرشتگان چهارگانه این‌گونه است: جبرئیل برای سخت گیری، میکائیل برای رحمت، ملک الموت برای قبض ارواح و اسرافیل برای نفخ صور. [۱۰]تفسیر نمونه، مباحث سوره ذاریات را به پنج محور کلی تقسیم کرده است:
آیا می‌پنداری موجود کوچکی هستی در حالی که جهان بزرگ تر در تو نهفته است. [۱۴]قرائتی در تفسیر نور از آیه، عظمت وجود انسان، خداشناسی از راه خودشناسی، توبیخ کافران به جهت سطحی نگری‌شان، قابل توبیخ بودن نگاه بی بصیرت؛ را استفاده کرده است. [۱۵]
و جن و انس را نیافریدم، جز برای آنکه مرا بپرستند(آیه ۵۶)
هدف از آفرینش انسان
﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ ٥٦﴾ [ذاریات:56] ﴿و جن و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند ٥٦﴾
بنابر نظر تفسیر المیزان، طبق این آیه، هدف از آفرینش، فقط عبادت خدا است و عبادت هدف اصلی خلقت انسان است که در پرتو آن مشمول رحمت و مغفرت الهی خواهد شد و معرفت و اخلاص نیز از اهداف نهایی عبادت است .[۱۶] یا برخی از آنها هدف میانی و برخی هدف نهایی و نتیجه هستند.[۱۷]در روایتی از امام حسین (ع) در تفسیر آیه است که فرمود:«ای مردم! به درستی كه خداوند خلق خود را نيافريده است، مگر آنكه به او معرفت پيدا كنند.و پس از معرفت او را عبادت کنند و به واسطه عبادت و بندگی او از عبادت و بندگی غير او بی نیاز گردند.
در اين حال مردی گفت: ای پسر رسول خدا! معرفت خداوند عزّوجلّ چيست؟
حضرت فرمود: معرفت و شناخت اهل هر زمان، امام خود را كه واجب است از او اطاعت و پيروی نمايند.» [۱۸]
داستان‌ها و روایت‌های تاریخی
داستان ورود فرشتگان بر ابراهیم: ورود فرشتگان، ناشناس بودن آنان برای ابراهیم، آوردن گوساله‌ای بریان برای آنان، نخوردن فرشتگان از گوساله، ترس ابراهیم از آنان، بشارت فرزند به ابراهیم از سوی فرشتگان، شگفتی همسر ابراهیم از مژده، پرسش ابراهیم از مأموریت فرشتگان، پاسخ آنان مبنی بر عذاب قوم لوط و نجات مؤمنان از میان آنان (آیه‌های ۲۴-۳۶)؛
فرستادن موسی به سوی فرعون، رویگردانی فرعون و یارانش و اتهام سحر و دیوانگی به موسی، غرق شدن آنان در دریا (آیه‌های ۳۸-۴۰)؛
عذاب قوم عاد با تند باد مُهلک (باد عقیم و تند باد بی باران)(آیه‌های ۴۱-۴۲)؛
دعوت ثمود به ایمان و مهلت به آنان و سرپیچی از امر خداوند، نزول عذاب بر آنان (آیه‌های ۴۳-۴۵)
در تفسیر مجمع البیان از پیامبر(ص) روایت شده است اگر کسی سوره ذاریات را قرائت کند، به ازای هر بادی که می‌وزد، ده پاداش به او داده می‌شود.[۱۹]شیخ صدوق هم به نقل از امام صادق(ع)، نوشته است هر كس سوره ذاريات را در روز يا شب تلاوت كند، خداوند زندگی‌اش را اصلاح می‌کند و به او روزی گسترده می‌دهد و قبر او را با چراغی كه تا روز قيامت مىدرخشد، روشن مىکند.[۲۰]
﴿پس وای بر کسانی که کافر شده‌اند از آن روزی که وعده یافته‌اند ٦٠﴾
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. سوگند به بادهای ذره‌افشان ١ و ابرهای گرانبار ٢ و سبک سیران ٣ و تقسیم‌کنندگان کار[ها] ٤ که آنچه وعده داده شده‌اید راست است ٥ و [روز] پاداش واقعیت دارد ٦ سوگند به آسمان مشبک ٧ که شما [درباره قرآن] در سخنی گوناگونید ٨ [بگوی] تا هر که از آن برگشته برگشته باشد ٩ مرگ بر دروغپردازان ١٠ همانان که در ورطه نادانی بی‌خبرند ١١ پرسند روز پاداش کی است ١٢ همان روز که آنان بر آتش عقوبت [و آزموده] شوند ١٣ عذاب [موعود] خود را بچشید این است همان [بلایی] که با شتاب خواستار آن بودید ١٤ پرهیزگاران در باغها و چشمه سارانند ١٥ آنچه را پروردگارشان عطا فرموده می‌گیرند زیرا که آنها پیش از این نیکوکار بودند ١٦ و از شب اندکی را می‌غنودند ١٧ و در سحرگاهان [از خدا] طلب آمرزش می‌کردند ١٨ و در اموالشان برای سائل و محروم حقی [معین] بود ١٩ و روی زمین برای اهل یقین نشانه‌هایی [متقاعدکننده] است ٢٠ و در خود شما پس مگر نمی‌بینید ٢١ و روزی شما و آنچه وعده داده شده‌اید در آسمان است ٢٢ پس سوگند به پروردگار آسمان و زمین که واقعاً او حق است همان گونه که خود شما سخن می‌گویید ٢٣ آیا خبر مهمانان ارجمند ابراهیم به تو رسید ٢٤ چون بر او درآمدند پس سلام گفتند گفت‌سلام مردمی ناشناسید ٢٥ پس آهسته به سوی زنش رفت و گوساله‌ای فربه [و بریان] آورد ٢٦ آن را به نزدیکشان برد [و] گفت مگر نمی‌خورید ٢٧ و [در دلش] از آنان احساس ترسی کرد گفتند مترس و او را به پسری دانا مژده دادند ٢٨ و زنش با فریادی [از شگفتی] سر رسید و بر چهره خود زد و گفت زنی پیر نازا [چگونه بزاید] ٢٩ گفتند پروردگارت چنین فرموده است او خود حکیم داناست ٣٠ [ابراهیم] گفت ای فرستادگان ماموریت‌شما چیست ٣١ گفتند ما به سوی مردمی پلیدکار فرستاده شده‌ایم ٣٢ تا سنگهایی از گل رس بر [سر] آنان فرو فرستیم ٣٣ [که] نزد پروردگارت برای مسرفان نشان‌گذاری شده است ٣٤ پس هر که از مؤمنان در آن [شهرها] بود بیرون بردیم ٣٥ و[لی] در آنجا جز یک خانه از فرمانبران [خدا بیشتر] نیافتیم ٣٦ و در آنجا برای آنها که از عذاب پر درد می‌ترسند عبرتی به جای گذاشتیم ٣٧ و [نیز] در [ماجرای] موسی چون او را با حجتی آشکار به سوی فرعون گسیل داشتیم ٣٨ پس [فرعون] با ارکان [دولت] خود روی برتافت و گفت [این شخص] ساحر یا دیوانه‌ای است ٣٩ [تا] او و سپاهیانش را گرفتیم و آنان را در دریا افکندیم در حالی که او [در آخرین لحظه] نکوهشگر [خود] بود ٤٠ و در [ماجرای] عاد [نیز] چون بر [سر] آنها آن باد مهلک را فرستادیم ٤١ به هر چه می‌وزید آن را چون خاکستر استخوان مرده می‌گردانید ٤٢ و در [ماجرای] ثمود [نیز عبرتی بود] آنگاه که به ایشان گفته شد تا چندی برخوردار شوید ٤٣ تا [آنکه] از فرمان پروردگار خود سر برتافتند و در حالی که آنها می‌نگریستند آذرخش آنان را فرو گرفت ٤٤ در نتیجه نه توانستند به پای خیزند و نه طلب یاری کنند ٤٥ و قوم نوح [نیز] پیش از آن [اقوام نامبرده همین گونه هلاک شدند] زیرا آنها مردمی نافرمان بودند ٤٦ و آسمان را به قدرت خود برافراشتیم و بی‌گمان ما [آسمان]گستریم ٤٧ و زمین را گسترانیده‌ایم و چه نیکو گسترندگانیم ٤٨ و از هر چیزی دو گونه [یعنی نر و ماده] آفریدیم امید که شما عبرت گیرید ٤٩ پس به سوی خدا بگریزید که من شما را از طرف او بیم‌دهنده‌ای آشکارم ٥٠ و با خدا معبودی دیگر قرار مدهید که من از جانب او هشداردهنده‌ای آشکارم ٥١ بدین سان بر کسانی که پیش از آنها بودند هیچ پیامبری نیامد جز اینکه گفتند ساحر یا دیوانه‌ای است ٥٢ آیا همدیگر را به این [سخن] سفارش کرده بودند [نه] بلکه آنان مردمی سرکش بودند ٥٣ پس از آنان روی بگردان که تو در خور نکوهش نیستی ٥٤ و پند ده که مؤمنان را پند سود بخشد ٥٥ و جن و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند ٥٦ از آنان هیچ روزیی نمی‌خواهم و نمی‌خواهم که مرا خوراک دهند ٥٧ خداست که خود روزی بخش نیرومند استوار است ٥٨ پس برای کسانی که ستم کردند بهره‌ای است از عذاب همانند بهره عذاب یاران [قبلی]شان پس [بگو] در خواستن عذاب از من شتابزدگی نکنند ٥٩ پس وای بر کسانی که کافر شده‌اند از آن روزی که وعده یافته‌اند ٦٠﴾
.jpg)