سوره علق
| تین | سورهٔ علق | قدر | |||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
سوره عَلَق یا إِقرا، اولین سوره‌ای که بر پیامبر (ص) نازل شد (به نظر بیشتر مفسران). این سوره نود و ششمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام جای گرفته است. نام سوره برگرفته از آیه دوم آن است که اشاره به خلقت انسان از خون بسته (علق ) دارد. سوره علق به خلقت و تکامل انسان و نعمت‌های خداوند به او سخن می‌گوید و متذکر می‌شود انسان با این حال، در برابر پروردگارش ناسپاس و گردنکش است. در این سوره همچنین به مجازات دردناک کسانی که مانع هدایت مردم و اعمال نیک‌اند، اشاره شده است.
سوره علق جزو چهار سوره سجده‌دار (عَزائِم) قرآن است و آیه آخر آن سجده واجب دارد؛ یعنی در هنگام قرائت (با صدا) یا شنیدن این آیه، فرد باید سجده کند. درباره فضیلت تلاوت سوره علق از جمله در احادیث آمده است. هر کس در روز یا شب سوره اقرأ باسم ربک را بخواند و در همان شب یا روز بمیرد، شهید از دنیا رفته است و خداوند او را شهید مبعوث می‌کند و در صف شهیدان جای می‌دهد و در قیامت همچون کسی است که با شمشیر در راه خدا همراه پیامبر(ص) جهاد کرده است.
محتویات
معرفی
- نامگذاری
این سوره را سوره علق و سوره إقرأ (یا إقرأ بسم ربک) نامیده‌اند.[۱] علق که به معنای خون بسته است، از آیه دوم گرفته شده است و «إقرأ» که به معنای «بخوان» است، آغازگر سوره می‌باشد.[۲] این سوره را «قلم» نیز نامیده‌اند.[۳]
- ترتیب و محل نزول
سوره علق جزو سوره‌های مکی قرآن و به نظر بیشتر مفسران، در ترتیب نزول، اولین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است.[۴] سوره علق در چینش کنونی مُصحَف، نود و ششمین سوره است[۵] و در پایان حزب سوم جزء ۳۰ قرآن قرار دارد.
- تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره علق ۱۹ آیه، ۷۲ کلمه و ۲۸۸ حرف دارد. [۶] این سوره از نظر حجم جزو سوره‌های مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌های کوچک قرآن است.[۷]
- سوره سجده دار
سوره علق جزو چهار سوره سجده‌دار (عَزائِم) قرآن است و آیه آخر آن سجده واجب دارد؛[۸] یعنی در هنگام قرائت (با صدا)یا شنیدن این آیه، فرد باید سجده کند.[۹] این سوره‌ها احکام خاص خود را دارند؛ مثلا فرد نمازگزار نمی‌تواند یکی از این سوره‌ها را بعد از حمد قرائت کند. همچنین خواندن آنها در حال حیض یا جنابت ممنوع است.[۱۰]
محتوا
آیات سوره علق به ترتیب دارای این مطالب است:
- سوره در آغاز به پیامبر اکرم(ص) دستور قرائت و تلاوت می‌دهد.
- از آفرینش انسان با تمام عظمتش، از یک قطعه خون بی‌ارزش، سخن می‌گوید.
- از تکامل انسان در پرتو لطف و کرم پروردگار و آشنایی او با علم و دانش و قلم بحث می‌کند.
- از انسان‌های ناسپاسی که سرکشی می‌کنند، سخن به میان می‌آورد.
- به مجازات دردناک کسانی اشاره می‌کند که مانع هدایت مردم و اعمال نیک‌اند.
- سرانجام سوره به سجده‌کردن و نزدیک‌شدن به درگاه پروردگار دستور می‌دهد.[۱۱]
| سوره علق وظایف پیامبر برای دعوت مردم به سوی پروردگار | |||||||||||||
| وظیفه دوم" آیه ۹-۱۶ بندگی خدا و پیروی نکردن از سرکشان | وظیفه اول؛ آیه ۱-۵ معرفی پروردگار | ||||||||||||
| نکته اول؛ آیه ۶-۸ سرکشی انسان‌ها از فرمان خدا | نکته اول؛ آیه ۱-۲ خداوند انسان را از خون بسته آفریده است | ||||||||||||
| نکته دوم؛ آیه ۹-۱۴ مخالفت سرکشان با دعوت توحیدی پیامبر | نکته دوم؛ آیه ۳-۵ خدای کریم هرچه موردنیاز انسان بود، به او تعلیم داد | ||||||||||||
| نکته سوم؛ آیه ۱۵-۱۸ ذلت و خواری، سرانجام مخالفت با خدا | |||||||||||||
| نکته چهارم؛ آیه ۱۹ وظیفه پیامبر در برابر سرکشان | |||||||||||||
شروع اسلام با حرکتی علمی
سوره علق با «إقرأ: بخوان» آغاز می‌شود. برخی از مفسران شروع‌شدن سوره علق ـ که اولین تجربه وحیانی پیامبر اسلام(ص) است ـ با این جمله را نشانه‌ای می‌دانند بر اینکه آغاز نبوتِ آخرین پیامبر خدا همراه با یک حرکت علمی [۱۳]و یک دستور فرهنگی بوده است. [۱۴] نکته دیگر این است که عالمان علوم قرآنی با استناد به آیه «اقْرَ‌أْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ» گفته‌اند آیه بسم الله الرحمن الرحیم جزء سوره‌های قرآن است با این استدلال که این آیه در اصل چنین بوده است: «اقرأ القرآن باسم ربک: قرآن را با نام پروردگارت بخوان»؛ سپس «القرآن» حذف شده است. [۱۵]
شأن نزول
از عایشه نقل شده است یکی از دفعاتی که پیامبر(ص) به کوه حرا رفته بود جبرئیل بر وی نازل شد و گفت:ای محمد بخوان! پیامبر(ص) گفت: من قرائت کننده نیستم. جبرئیل او را در آغوش گرفت و فشرد، و بار دیگر گفت: بخوان! پیامبر(ص) همان جواب را تکرار کرد. بار دوم نیز جبرئیل این کار را کرد و همان جواب را شنید، و در سومین بار گفت: «اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ...(تا آخر آیات پنجگانه)». این سخن را گفت و از دیده پیامبر(ص) پنهان شد. رسول خدا (ص) که با دریافت نخستین وحی سخت خسته شده بود به سراغ خدیجه(س) آمد و فرمود: «زملونی و دثرونی»: مرا بپوشانید و جامه‌ای بر من بیفکنید تا استراحت کنم.[۱۶]
فضیلت و خواص
در فضیلت خواندن سوره علق از امام صادق(ع) نقل شده است هر کس در روز یا شب سوره اقرأ باسم ربک را بخواند و در همان شب یا روز بمیرد، شهید از دنیا رفته است و خداوند او را شهید مبعوث می‌کند و در صف شهیدان جای می‌دهد و در قیامت همچون کسی است که با شمشیر در راه خدا همراه پیامبر خدا جهاد کرده است.[۱۷] همچنین از رسول خدا(ص) نقل شده است که هرکس سوره اقرأ را بخواند، مانند آن است که همه سوره‌های مفصّل را خوانده است. [۱۸] ایمنی از غرق شدن در دریا، ایمنی از بلایا در سفر و حفظ اموال از آفات و سرقت از جمله خواصی است که برای خواندن این سوره ذکر شده است.[۱۹]
متن و ترجمه
سوره علق
| متن | ترجمه |
|---|---|
| بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ اقْرَ‌أْ بِاسْمِ رَ‌بِّكَ الَّذِي خَلَقَ ﴿١﴾ خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ ﴿٢﴾ اقْرَ‌أْ وَرَ‌بُّكَ الْأَكْرَ‌مُ ﴿٣﴾ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ﴿٤﴾ عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ ﴿٥﴾ كَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَيَطْغَىٰ ﴿٦﴾ أَن رَّ‌آهُ اسْتَغْنَىٰ ﴿٧﴾ إِنَّ إِلَىٰ رَ‌بِّكَ الرُّ‌جْعَىٰ ﴿٨﴾ أَرَ‌أَيْتَ الَّذِي يَنْهَىٰ ﴿٩﴾ عَبْدًا إِذَا صَلَّىٰ ﴿١٠﴾ أَرَ‌أَيْتَ إِن كَانَ عَلَى الْهُدَىٰ ﴿١١﴾ أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوَىٰ ﴿١٢﴾ أَرَ‌أَيْتَ إِن كَذَّبَ وَتَوَلَّىٰ ﴿١٣﴾ أَلَمْ يَعْلَم بِأَنَّ اللَّـهَ يَرَ‌ىٰ ﴿١٤﴾ كَلَّا لَئِن لَّمْ يَنتَهِ لَنَسْفَعًا بِالنَّاصِيَةِ ﴿١٥﴾ نَاصِيَةٍ كَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ ﴿١٦﴾ فَلْيَدْعُ نَادِيَهُ ﴿١٧﴾ سَنَدْعُ الزَّبَانِيَةَ ﴿١٨﴾ كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِ‌ب ۩ ﴿١٩﴾
|
به نام خداوند رحمت‌گر مهربان بخوان به نام پروردگارت كه آفريد. (۱) انسان را از عَلَق آفريد. (۲) بخوان، و پروردگار تو كريم‌ترين [كريمان] است. (۳) همان كس كه به وسيله قلم آموخت. (۴) آنچه را كه انسان نمى‌دانست [بتدريج به او] آموخت. (۵) حقاً كه انسان سركشى مى‌كند، (۶) همين كه خود را بى‌نياز پندارد. (۷) در حقيقت، بازگشت به سوى پروردگار توست. (۸) آيا ديدى آن كس را كه باز مى‌داشت، (۹) بنده‌اى را آنگاه كه نماز مى‌گزارد؟ (۱۰) چه پندارى اگر او بر هدايت باشد، (۱۱) يا به پرهيزگارى وادارد [براى او بهتر نيست]؟ (۱۲) [و باز] آيا چه پندارى [كه] اگر او به تكذيب پردازد و روى برگرداند [چه كيفرى در پيش دارد]؟ (۱۳) مگر ندانسته كه خدا مى‌بيند؟ (۱۴) زنهار، اگر باز نايستد، موى پيشانى [او] را سخت بگيريم؛ (۱۵) [همان] موى پيشانى دروغزن گناه‌پيشه را. (۱۶) [بگو] تا گروه خود را بخواند. (۱۷) بزودى آتشبانان را فرا خوانيم. (۱۸) زنهار! فرمانش مَبَر، و سجده كن، و خود را [به خدا] نزديك گردان. (۱۹) |
| سوره پیشین: سوره تین |
سوره علق سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی |
سوره پسین: سوره قدر |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۱ش، ج ۲۷، ص۱۵۱.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۲۶۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۱ش، ج ۲۷، ص۱۵۱.
- ↑ مکارم شیرازی، شأن نزول آیات قرآن، ۱۳۸۵ش، ص۵۰۱. برای نمونه رجوع کنید به: طبری، ترجمه تفسیر طبری، ۱۳۵۶ش، ج ۷، ص۲۰۳۳؛ طباطبایی، المیزان، بیروت، ج۲۰، ص۳۲۲؛ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱۰، ص۳۷۸؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۵ش، ج۲۰، ص۳۳۴.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۶.
- ↑ روح بخش، دانشنامه سوره‌های قرآنی، ج۲، ص۱۹۸.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۲۶۶.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۲۶۶.
- ↑ بنی هاشمی، توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۶۱۵-۶۱۷
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۵۳۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۱ش، ج ۲۷، ص۱۵۰.
- ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۱ش، ج ۲۷، ص۱۵۸-۱۵۹.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۵۳۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۱ش، ج۲۷، ص۱۵۵.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۵ش، ج۲۰، ص۳۳۵. گفتنی است ابوالفتوح روایت را از منابع اهل سنت نقل می کند.
- ↑ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۳۷۸ش، ج ۴، ص۵۱۲.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۵ش، ج۲۰، ص۳۳۳.
- ↑ رجوع کنید به: بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، مؤسسه البعثه، ج ۵، ص۶۹۵.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مصحح: یاحقی، محمدجعفر و ناصح، محمدمهدی، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد مقدس، ۱۳۷۵ش.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمد حسن، توضیح المسائل مراجع، دفتر نشر اسلامی،چاپ سوم، ۱۳۷۸ش.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، محقق :بنیاد بعثت، واحد تحقیقات اسلامی، موسسه البعثه، قسم الدراسات الاسلامیه، قم، بی‌تا.
- خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه کننده: مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، نشرا، قم، ۱۳۹۲ش.
- روح بخش، علی، دانشنامه سوره‌های قرآنی، ورع، قم، بی‌تا.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، لبنان.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، مصحح:گرجی، ابوالقاسم، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، قم، ۱۳۷۸ش.
- طبری، محمد بن جریر، ترجمه تفسیر طبری، مصحح: یغمایی، حبیب، توس، تهران، ۱۳۵۶ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مصحح: احمد حبیب، عاملی، با مقدمه: آقابزرگ تهرانی،دار احیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، بی‌تا.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تهران، ۱۳۸۸ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، شأن نزول آیات قرآن، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
