سوره تَکاثُر صد و دومین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام قرآن جای دارد. واژه تکاثر به‌معنای چشم و هم‌چشمی در مال‌اندوزی و بزرگی، در آیه اول آمده و به‌همین دلیل این سوره را تکاثر نامیده‌اند. این سوره کسانی را که در مال و فرزند و یاور به یکدیگر فخر می‌فروشند، توبیخ می‌کند و می‌گوید اینان در آینده‌ای نزدیک در مورد نعمت‌هایی که در اختیار آنان گذاشته شده، بازخواست می‌شوند. در فضیلت تلاوت این سوره نقل شده، قرائت آن همچون قرائت هزار آیه از قرآن است.
 | |
| شماره سوره | ۱۰۲ |
|---|---|
| جزء | ۳۰ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۱۶ |
| مکی/مدنی | مکی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۸ |
| تعداد کلمات | ۲۸ |
| تعداد حروف | ۱۲۳ |
این سوره را تَکاثُر می‌نامند؛ زیرا این کلمه در اولین آیه آن آمده است.[۱] تکاثر یعنی چشم و هم‌چشمی و مسابقه‌دادن با یکدیگر در بسیاری مال و عزت جایگاه اجتماعی.[۲]سیوطی در الدرالمنثور نقل کرده که اصحاب پیامبر به این سوره «المُغَیرَه» هم می‌گفتند. [۳]
سوره تکاثر جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، شانزدهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، صد و دومین سوره است[۴] و در جزء ۳۰ قرآن جای دارد.المیزان به تناسب سیاق و نظم حاکم بر آیات مکی و مدنی بودن سوره را احتمال داده است. [۵]
سوره تکاثر ۸ آیه، ۲۸ کلمه، و ۱۲۳ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سوره‌های مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) است.[۶]
سوره تکاثر مردم را به‌دلیل مسابقه‌گذاشتن در جمع‌کردن مال و فرزند و یاور توبیخ می‌کند؛ خصلتی که آنان را از خدا و سعادت واقعی غافل می‌کند. این سوره همچنین تهدید می‌کند چنین افرادی خیلی زود نتیجه این سرگرمی‌های بیهوده را می‌بینند و در آینده‌ای نزدیک در مورد نعمت‌هایی که در اختیار آنان گذاشته شده، بازخواست می‌شوند.[۷]واژه تکاثر دو بار در قرآن بکار رفته است هم در سوره تکاثر و هم در سوره حدید آیه ۲۰ [یادداشت ۱]علامه مصطفوی در التحقیق اعتقاد دارد که در واژه تکاثر استمرار لحاظ شده است. [۸] بر این اساس آنچه در سوره تکاثر مورد نکوهش شدید قرار گرفته است مداومت و استمرار بر فخر فروشی و کسب عزت و موقعیت اجتماعی در پرتو دارایی و تعداد نفرات است.
در تفسیر مجمع البیان چند شأن نزول برای این سوره بیان شده‌است. در یکی از آنها آمده‌است این سوره دربارهٔ دو قبیله از قریش، فرزندان عبدمناف بن قصی و فرزندان سهم بن عمر، نازل شد. آنان به یکدیگر فخر فروختند که اشراف ما بیشترند. پس اشراف یکدیگر را شمردند. اشراف بنی عبدمناف بیشتر از گروه مقابل شدند. به همین دلیل فرزندان سهم گفتند مردگانمان را بشماریم، تا اینکه رفتند و قبرها را دیدند و آنها را شمردند. پس از این کار، فرزندان سهم بیشتر از فرزندان عبدمناف شدند؛ زیرا آنان در جاهلیت بیشتر از دیگران بودند.[۱۰]
امام علی(ع) در نهج البلاغه در ضمن خطبه‌ای به تشریح آیه أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ پرداخته‌است. امام(ع) پس از خواندن دو آیه نخستین سوره تکاثر از این که به جای عبرت گرفتن از مردگان آنها را مایه فخرفروشی و مباهات قرار داده‌اند بسیار اظهار شگفتی کرده‌است و شایسته دانسته که انسان‌های غافل از مرگ به جای نازکردن به گورهاى پدران خويش و به تعداد فراوانى كه در كام مرگ فرورفته اند از آنان و موقعیتشان عبرت بیاموزند و به جای گردنکشی و فخر فروشی به تواضع و فروتنی روی بیاورند . امام برای عبرت گرفتن از وضعیت مردگان همین را بس می‌داند که این مدعیان عزت و فخر فروشی به مردگانشان، به روى كاسه هاى سر آنها راه مى روند، و بر روى جسدهايشان زراعت مى‌كنند، و آنچه به جا گذاشته‌اند مى‌خورند، و بر خانه‌هاى ويران آنها مسكن گرفته‌اند، در حالى كه این مردگان روزی داراى عزّت پايدار، و درجات والاى افتخار بودند. پادشاهان حاكم، يا رعيّت سر فراز بودند كه سرانجام به درون برزخ راه يافتند، و زمين آنها را در خود گرفت، و از گوشت بدن‌هاى آنان خورد، و از خون آنان نوشيد، و اینک در شكاف گورها بى جان و بدون حركت پنهان مانده‌اند. [۱۱]
در آیه آخر سوره تکاثر آمده‌است در آخرت درباره نعمت‌ها پرسیده می‌شود (اینکه فرد آنها را در چه راهی صرف کرده‌است). در روایتی از امام صادق(ع) گفته شده مراد از نعمت در این آیه، اهل بیت(ع) هستند. در این روایت آمده‌است ابوحنیفه ـ یکی از عالمان اهل سنت ـ درباره معنای این آیه از امام صادق(ع) پرسید. امام به او گفت به نظر تو منظور از «نعیم» در این آیه چیست که ابوحنیفه پاسخ داد مقصود غذا و آب است. امام صادق(ع) فرمود اگر خدا بخواهد تو را روز قیامت در پیشگاهش نگه دارد تا از هر لقمه‌ای که خورده‌ای و هر جرعه‌ای که نوشیده‌ای از تو سؤال کند، باید بسیار در آنجا بایستی، بلکه منظور از «نعیم» ما اهل بیت هستیم که خداوند با ما میان مردم الفت ایجاد کرد و پیوند داد، بعد از آنکه با هم اختلاف داشتند و دشمن بودند و با ما آنان را به اسلام هدایت کرد. این نعمتی است که خداوند درباره آن می‌پرسد، یعنی پیامبر(ص) و اهل بیت او.[۱۲] علامه طباطبایی مفسر بزرگ شیعی در المیزان تصریح دارد که که سؤال در آخرت از نعمت‌ها از این نظر است که آیا انسان از هر نعمتی در مسیر کمال و تقرب به خداوند از راه عبودیت بهره برده است یا خیر؟ و در حقیقت سؤال از نعمت، سؤال از عمل کردن به دین درتمام شؤون زندگی است و طبیعی است که این سؤال، در واقع همان سؤال از نعمت پیامبر وامامان (ع) پس از اوست که خداوند اطاعت از آنان را برای رسیدن به خودش(سلوک الی الله) واجب کرده است و راه این سلوک راهمان گونه که پیامبر(ص) و امامان شیعه تبیین کرده اند بهره گرفتن از نعمت های خداوند است.[یادداشت ۲] روایاتی که نعمت (نعیم) در آیه را نعمت ولایت دانسته اند نیز همین سخن را تأیید می کنند. [۱۳]
درباره فضیلت تلاوت سوره تکاثر در روایات آمده است اگر کسی این سوره را قرائت کند خداوند نعمت‌هایی را که در دنیا به او داده است، حسابرسی نمی‌کند و گویی هزار آیه از قرآن را قرائت کرده است.[۱۴] همچنین ازامام صادق(ع) روایت شده است هر کس سوره تکاثر را در نمازهای واجب خود بخواند، خداوند برای او ثواب صد شهید و اگر در نمازهای مستحبی بخواند، ثواب پنجاه شهید می‌نویسد و در نماز واجبش چهل صف از ملائکه با او نماز می‌گزارند[۱۵] در برخی روایات نیز برای این سوره خواصی ذکر شده که در امان ماندن قاری آن تا غروب روز بعد از جمله آنها است.[۱۶]همچنین در کتاب الدر المنثور از پیامبر خدا نقل است که فرمود هر کس سوره تکاثر را در هنگام خواب با نیت صادق قرائت نماید ۷۰ هزار حسنه به او داده می شود و ۷۰ هزار گناه از او پاک می شود و ۷۰ هزار درجه به او عطا می شود. قرائت کننده این سوره می‌تواند از خانواده ، همسایه و دوستانش شفاعت کند و خداوند سختی‌های برخورد با فرشتگان نکیر و منکر را برای او هموار می سازد. [۱۷] یکی از اقسام نماز لیلة الدفن این است که در رکعت نخست پس از سوره حمد دو بار سوره توحید و در رکعت دوم پس از حمد ۱۰ با سوره تکاثر خوانده شود. [۱۸]
﴿أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ ١ حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ ٢ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ ٣ ثُمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ ٤ كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ ٥ لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ ٦ ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ ٧ ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ ٨﴾
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. تفاخر به بیشترداشتن شما را غافل داشت ١ تا کارتان [و پایتان] به گورستان رسید ٢ نه چنین است، زودا که بدانید ٣ باز هم نه چنین است زودا که بدانید ٤ هرگز چنین نیست اگر علم‌الیقین داشتید ٥ به یقین دوزخ را می‌بینید ٦ سپس آن را قطعاً به عین‌الیقین درمی‌یابید ٧ سپس در همان روز است که از نعمت [روی زمین] پرسیده خواهید شد ٨﴾
| سوره پیشین: سوره قارعه |
سوره تکاثر سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی |
سوره پسین: سوره عصر |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
