آیه ۲۵ سوره حدید
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره حدید |
| شماره آیه | ۲۵ |
| جزء | ۲۷ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | فلسفه بعثت پیامبران |
| سایر | آزمایش چگونگی رفتار مردم با پیامبران |
آیه ۲۵ سوره حدید، به تبیین فلسفه اصلی بعثت پیامبران میپردازد. بر اساس این آیه، خداوند پیامبران را با معجزات، کتابهای آسمانی و میزان فرستاده تا مردم به برپایی عدالت برخیزند.
میزان در تفاسیر، به ابزارهای سنجش اعمال انسان و در برخی روایات شیعه به امام معصوم تفسیر شده است
این آیه در واکنش به سستی مسلمانان در انفاق برای جهاد نازل شده و بر مسئولیتپذیری انسانها در تحقق عدالت تأکید میورزد. در مورد شمول این عدالت، دیدگاههای مفسران متفاوت است: برخی آن را منحصر به عدالت اجتماعی میدانند، گروهی دیگر آن را شامل عدالت فردی هم میدانند.
برپایی عدل هدف اصلى بعثت
آیه ۲۵ سوره حدید، برپایی قسط و عدل در جامعه با مشارکت مردم را هدف اصلی بعثت پیامبران برمیشمارد[۱] و ابزارهای تحقق این هدف را معرفی میکند.[۲] همچنین خود را توانمند و بینیاز معرفی کرده تا نشان دهد برای تحقق اهدافش، نیازمند یاری مردمان نیست.[۳]
﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ ٢٥﴾ [حدید:25] ﴿به راستی [ما] پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند و آهن را که در آن برای مردم خطری سخت و سودهایی است پدیدآوردیم تا خدا معلوم بدارد چه کسی در نهان او و پیامبرانش را یاری میکند آری خدا نیرومند شکست ناپذیر است ٢٥﴾
شأن نزول
در تفسیر المیزان آمده است که آیات پیشین به قساوت قلب مسلمانان در اثر سستی در انجام وظایف دینی بهویژه انفاق در راه جهاد اشاره دارد؛ از این رو این آیه نازل شد تا هدف اصلی تشریع دین و بعثت پیامبران را تبیین کند.[۴] البته در تفسیر نمونه، علت نزول آیه چنین بیان شده است: با توجه به اینکه آیات پیشین درباره سبقت گرفتن به سوی رحمت، مغفرت و بهشت سخن گفتهاند، این آیه چگونگی پیمودن این مسیر را مشخص میسازد.[۵]
آزمایش مردم هدف دیگر بعثت
آیه ۲۵ حدید، شناسایی پیروان واقعی خدا و پیامبران را نیز از اهداف بعثت پیامبران برمیشمارد.[۶] به گفته محمدجواد مَغنیه، خداوند با فرستادن پیامبران و ابزارهایی چون آهن که هم فواید دارد و هم زیانها، مردم را میآزماید تا روشن گردد چه کسی، حتی در غیاب ظاهری پیامبران و تنها با درک پیامشان، آنان را یاری میدهد.[۷] علامه طباطبایی نیز سربلندی در این آزمایش الهی را به چگونگیِ حضور مردم در میدان جهاد در راه خدا مرتبط میداند.[۸]
ابزارهای پیامبران برای هدایتگری
بینات به معنای نشانهها و دلایل روشن همچون معجزات است که پیامبران برای هدایت بشر آوردهاند. مُدَرّسی در تفسیر من هدی القرآن با استناد به این واژه روش پیامبران را مبتنی بر اقناع و آگاهیبخشی میداند.[۹] سید محمدحسین فضلالله نیز معتقد است خداوند پیامبران را با معجزات فرستاده تا مردم با شناخت و بدون تقلید، دین را بپذیرند.[۱۰]
بیشتر مفسران منظور از کتاب را، تمام کتابهای آسمانی میدانند که حقیقت و روح واحدی دارند.[۱۱] درباره میزان نیز دیدگاههای مختلفی وجود دارد: برخی آن را نماد عدالت در معاملات روزمره[۱۲] و برخی دیگر آن را شامل هر ابزار شناخت حقیقت مانند عقل، وحی و تجربه[۱۳] میدانند. در برخی روایات شیعه، میزان به امام معصوم، تأویل شده است.[۱۴]
عدالت اجتماعی یا فردی؟
مفسران درباره دامنه شمول عدالت در این آیه دو دیدگاه دارند. برخی آن را شامل هر دو حوزه فردی و اجتماعی میدانند،[۱۵] گروهی دیگر با استناد به سیاق آیه، آن را منحصر به عدالت اجتماعی میکنند[۱۶] در این دیدگاه، تأکید بر اجرای داوطلبانه عدالت از سوی مردم است، نه تحمیل آن از طریق اجبار.[۱۷] به باور سید علی خامنهای رهبر جمهوری اسلامی ایران، تحقق کامل این عدالت تنها در حکومت حضرت مهدی(عج) میسر خواهد بود.[۱۸]
در تفسیر نمونه آمده است، اشاره آیه به فلسفه آفرینش آهن، نشان میدهد که برای استقرار عدالت، علاوه بر تربیت اخلاقی، به ابزارهای مادی نیز نیاز است، زیرا جوامع انسانی همواره در معرض تهدید ستمگران قرار دارند.[۱۹]
پانویس
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۱۱، ص۳۸۶ و ج۱۵، ص۲۱۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۹، ص۱۷۰-۱۷۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۳۷۱.
- ↑ نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۹، ص۱۷۱؛ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۲۰، ص۲۳۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۹، ص۱۷۲؛ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۱۸، ص۳۹۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۹، ص۱۷۰-۱۷۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۳۷۱.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۱۸، ص۳۹۴.
- ↑ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷،ص۲۵۶-۲۵۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۹، ص۱۷۲.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۵، ص۹۹.
- ↑ فضلالله، من وحی القرآن، ۱۴۳۹ق، ج۱۸، ص۱۹۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۹، ص۱۷۱؛ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۲۰، ص۲۳۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۳۶۳.
- ↑ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷،ص۲۵۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۹، ص۱۷۱؛ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۲۰، ص۲۳۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق. ج۹۰، ص۱۱۴.
- ↑ فضلالله، من وحی القرآن، ۱۴۳۹ق، ج۱۸، ص۱۹۲؛ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۲۰، ص۲۳۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۸ش، ج۱۱، ص۳۸۶ و ج۱۵، ص۲۱۳. قاسمپور راوندی و همکاران، «بررسی آرای مفسران درباره مفهوم و گستره عدالت اجتماعی...»، ص۵.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۱۸، ص۳۹۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۳۷۲.
- ↑ حسینی خامنهای، ما منتظریم، ۱۳۹۶ش، ص۵۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۳۷۲.
منابع
- امام خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
- حسینی خامنهای، سید علی، ما منتظریم، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، ۱۳۹۶ش.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۷ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
- فضلالله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، ۱۴۳۹ق.
- قاسمپور راوندی، محسن و محمدعلی مهدوی راد و شیما محمودپور قمصر، «بررسی آرای مفسران درباره مفهوم و گستره عدالت اجتماعی با تأکید بر آیه ۲۵ سوره حدید»، فصلنامه پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره ۴۸، ۱۴۰۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین علیه السلام، ۱۴۱۹ق.
- مغنیه، محمدجواد، الکاشف فی تفسیر القرآن، قم، دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، تفسیر راهنما، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش.