آیه ۲۰ سوره عنکبوت قطعی بودن وقوع معاد را متذکر می‌شود. به گفته مکارم شیرازی، از مفسران شیعه، این آیه و آیه ۱۹ سوره عنکبوت هر دو دربارهٔ معاد است، با این تفاوت که در آیه نوزدهم به مطالعه در احوال انسان می‌پردازد ولی در آیه بیستم خطاب به پیامبر (ص) می‌گوید به مشرکان و منکران معاد بگو که به مطالعه در آثار موجودات و امت‌های پیشین بپردازند تا بفهمند همان‌طور که خدا قادر بر خلق ابتدایی موجودات است، بر زنده کردن آنها پس از مرگ نیز توانایی خواهد داشت.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | عنکبوت |
| شماره آیه | ۲۰ |
| جزء | ۲۰ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | مطالعه و سیر در آثار موجودات و امت‌های پیشین |
| درباره | امکان معاد |
| آیات مرتبط | آیه ۴۲ سوره روم • آیه ۱۱ سوره انعام • آیه ۶۹ سوره نمل • آیه ۳۶ سوره نحل • آیه ۱۳۷ سوره آل‌عمران |
خلقت و معاد نشانه قدرت خدا
طبرسی، مفسر شیعه، در تفسیر آیه ۲۰ سوره عنکبوت، معتقد است با سِیر در زمین درمی‌یابیم، همان‌طور که خدا آفریننده اولیه موجودات است، بر ایجاد دوباره آنها نیز پس از نابودی آنها تواناست.[۱] او این موضوع را دلیلی بر وجود قیامت و معاد و نشانه‌ای بر قدرت و عظمت خدا بر هر کاری دانسته است.[۲] به گفته مکارم شیرازی مفسر شیعه این آیه و آیه ۱۹ سوره عنکبوت، هر دو دربارهٔ امکان معاد است که در این آیه توصیه به توجه به وسعت قدرت خدا در خلقت موجودات و مطالعه وسیع موجودات و امت‌های گذشته، امکان معاد را نشان داده شده است.[۳] فخر رازی، مفسر اهل‌سنت، همانند مفسران شیعه، دربارهٔ این آیه می‌گوید که با مشاهده قدرت خدا در خلق ابتدایی موجودات، امکان زنده‌کردن آنها برای بار دیگر بسیار آشکار است و قدرت خدا و وجود معاد با این مشاهدات ثابت می‌شود.[۴]
﴿قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ٢٠﴾ [عنکبوت:20]
﴿بگو در زمین بگردید و بنگرید چگونه آفرینش را آغاز کرده است‌سپس [باز] خداست که نشاه آخرت را پدیدمی‌آورد خداست که بر هر چیزی تواناست ٢٠﴾
سوره عنکبوت، آیه۲۰
عبرت از احوال پیشینیان
به گفته مفسران شیعه، در آیه ۲۰ سوره عنکبوت، خدا به پیامبر (ص) خطاب می‌کند[۵] که به مشرکان و منکران معاد بگوید از راه نظاره و تفکر در نحوه خلقت موجودات عبرت بگیرند،[۶] تا با فهم چگونگی خلقت آنها و اختلافی که در رنگ‌ها و اشکالشان هست به قدرت خدا ایمان آورند.[۷] ابوالفتوح رازی مفسر شیعه دربارهٔ آیه ۲۰ سوره عنکبوت معتقد است که خدا با خطاب قرار دادن پیامبر (ص) می‌خواهد این پیام را به مشرکان برساند که با گردش در زمین و مشاهده آثار به جا مانده از مردمان و امت‌های گذشته دربارهٔ آنها تفکر کرده و عبرت بگیرند.[۸]
مفسران شیعه و سنی، مقصود از امر به سیر در ابتدای آیه را امر به تفکر و اندیشیدن دانسته‌اند و از منکران معاد می‌خواهد که با تفکر در قدرت خدا در خلق موجودات و انسان‌های گذشته به قدرت خدا در زنده کردن دوباره آنها متوجه شوند.[۹] محمدجواد مغنیه مفسر شیعه در توضیح آیه ۲۰ سوره عنکبوت چنین گفته که امر به مطالعه در احوال پیشینیان برای مخالفت با تقلید، و اثبات توحید و معاد است و آن را نوعی توصیه به علم‌آموزی نیز دانسته است.[۱۰] به باور مکارم شیرازی، خدا در قرآن در آیات متعددی توصیه به سیر و گردشگری در زمین برای عبرت گرفتن از گذشتگان کرده است و در همه این آیات عبارت «سیروا فی الأرض» ذکر شده که از جمله این آیات می‌توان به آیه ۴۲ سوره روم، آیه ۱۱ سوره انعام، آیه ۶۹ سوره نمل، آیه ۳۶ سوره نحل و آیه ۱۳۷ سوره آل‌عمران اشاره کرد.[۱۱]
پانویس
- ↑ طبرسی، جامع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۳۵.
- ↑ طبریی، جامع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۳۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۲۳۶.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۵، ص۴۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۳۵؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۱۹۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۱۱۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۳۵؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۱۹۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۱۱۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۳۵؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۱۹۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۱۱۸.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۱۹۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۱۱۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۲۳۶؛ طنطاوی، التفسیر الوسیط، ۱۹۹۷م، ج۱۱، ص۲۵؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۰، ص۹۰.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۶، ص۱۰۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۴.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۲ق.
- طنطاوی، محمد سید، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره، نهضة مصر، ۱۹۹۷م.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر کبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- مغنیه، محمد جواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الاسلامیة، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۱ش.