قطع رَحِم به‌معنای قطع ارتباط و دیدار با خویشاوندان، یکی از گناهان کبیره است که ترک آن نسبت به خویشاوندانِ بدخُلق یا گناهکار نیز مُجاز نیست. قرآن و احادیث از قطع رحم، نهی و بر صله رحم تأکید کرده‌اند. بنابر حدیثی قدسی، صله رحم از رحمت خداست و هر کس آن را ترک کند، از رحمت او محروم خواهد ماند.
 | |
| آیات اخلاقی | |
|---|---|
| آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار | |
| احادیث اخلاقی | |
| حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل | |
| فضایل اخلاقی | |
| تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی | |
| رذایل اخلاقی | |
| تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • تهمت • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • عیب‌جویی • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت | |
| اصطلاحات اخلاقی | |
| جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج | |
| عالمان اخلاق | |
| ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • عبدالکریم حق‌شناس • عزیزالله خوشوقت • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • حسین مظاهری • محمدرضا مهدوی کنی | |
| منابع اخلاقی | |
| قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • رساله لقاءالله (کتاب) • مجموعه وَرّام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات | |
مفهوم‌شناسی
واژه رحم، در «قطع یا صله رحم» استعاره برای قرابت و خویشاوندی است.[۱] قطع رحم در مقابل صله رحم بوده و عبارت است از: «قطع ارتباط با خویشان هرچند به چندین واسطه به فرد منسوب باشند.» [۲]
برخی از نام‌ها و صفات خداوند مانند رحمان و رحیم از نظر واژگانی و معنایی با «رَحِم»، هم‌ریشه‌اند. در یک حدیث قدسی آمده است: «من خدای رحمان هستم؛ رَحِم را خلق کردم و نام آن را از نام خود گرفتم؛ پس هر کس صله رحم کند او را به رحمت خویش متصل سازم و هر کس قطع رحم کند، او را از رحمت خویش دور نمایم».[۳]
محدوده خویشاوندان
ما برای زیاد شدن عمر، وسیله‌ای جز صله رحم نمی‌شناسیم. صله رحم به اندازه‌ای در زیاد شدن عمر مؤثر است که شخصی که از عمرش سه سال مانده است، خداوند به سبب صله رحم سی سال به عمرش می‌افزاید که مجموعا سی و سه سال می‌شود و کسی که از عمرش سی و سه سال تمام باقی مانده است، خداوند به سبب قطع رحم سی سال از عمرش برمی‌دارد و آن را به سه سال کاهش می‌دهد.[۴]
اصول کافی، ج۲، ص۱۵۲، ح ۱۷.
خویشاوندی دو گونه است:
- خویشاوندی نَسَبی که از طریق رَحِم پیدا می‌شود، مانند پدر، مادر، فرزندان، برادر، خواهر، عمو، عمه، دایی، خاله، پدربزرگ و مادربزرگ و فرزندان همۀ کسانی که آنها را خویشاوندان نسبی و اَرحام می‌نامند.[۵] قطع رحم با این گروه جایز نیست.
- خویشاوندی سببی که از طریق ازدواج به وجود می‌آید؛ مانند خویشاوندی میان زن و شوهر و خویشان دو طرف. درباره اینکه آیا حرمت، قطع رحم شامل این گروه هم می‌شود یا خیر، اختلاف نظر وجود دارد.
حکم قطع رحم
اسلام قطع رحم راحرام و شدید نهى کرده و از گناهان کبیره شمرده است.[۷] در حدیثی ردیف شرک به خدا دانسته شده است،[۸]
خداوند درقرآن قطع کننده رحم را لعن نموده و تهدید کرده که چشم و گوش او را از درک حقایق ناتوان می‌سازد. امام سجاد(ع) فرمود: «از همنشینی با کسی که از خویشانش بریده است بپرهیز.چنانکه من یافتم چنین فردی درسه جای قرآن مورد لعنت واقع شده است:
- در سوره بقره آیه ۲۷ می‌فرماید: «آنهائی که عهد الهی را پس از بستن پیمان می‌شکنند و می‌برند آن چیزی را که خداوند امر به پیوستن (قطع رحم می‌کنند) و در روی زمین فساد می‌کنند، ایشان زیانکارانند»
- در سوره رعد آیه ۲۵ می‌فرماید: «آنان که پیمان خدای را پس از محکم شدن می‌شکنند و می‌برند و آنچه را که خدا به پیوند آن امر فرموده و در زمین فساد می‌کنند برایشان لعنت و محرومیت از رحمت خدا است و برای ایشان جایگاه بدی است. یعنی جایشان در دوزخ است».
- در سوره محمد(ص) آیات ۲۲و۲۳ می‌فرماید:
- فَهَلْ عَسَیتُمْ إِن تَوَلَّیتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحَامَکمْ﴿۲۲﴾ أُولَـئِک الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّـهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمَی أَبْصَارَهُمْ (پس [ای منافقان،] آیا امید بستید که چون [از خدا] برگشتید [یا سرپرست مردم شدید] در [روی] زمین فساد کنید و خویشاوندی‌های خود را از هم بگسلید؟ اینان همان کسانند که خدا آنان را لعنت نموده و [گوش دل] ایشان را ناشنوا و چشمهایشان را نابینا کرده است.)[۹]
در روایات و سیره زندگی اهل بیت(ع) کمک، حمایت و محبت به خویشاوندان کاملا روشن است و به شدت از قطع رابطه باخویشان نهی شده و قطع رحم به عنوان عامل دوری از لطف و رحمت خدا معرفی گردیده است.[۱۰]
صله رحم به قدری در نظر خداوند اهمیت دارد که حتی اگر فاسقان ارتباط خوبی با اقوام و خویشان خود داشته باشند، خداوند روزی آنها را افزون می‌کند؛ ولی در مقابل، اگر کسانی که اهل نماز و روزه‌اند، در صورت قطع رحم، علاوه بر عذاب آخرت، از عمر و روزی آنها کاسته می‌گردد.[۱۱] تمام مراجع تقلید قطع رحم را حرام می‌دانند. به عنوان نمونه:
- آیت‌الله خامنه‌ای می‌نویسد: «قطع رحم با کسانى که از خویشاوندان نَسَبى مى‌باشند، جایز نیست و صلۀ رحم متوقف بر مراوده و رفت و آمد نیست و با احوال‌پرسی و پیغام فرستادن از طریق تلفن یا نامه هم محقق مى‌شود».[۱۲]
- آیت‌الله سیستانی هم می‌نویسد: «قطع رحم، حرام است حتی اگر چه او جلوتر بریده باشد، نمازخوان نباشد، شراب‌خوار هم باشد و یا به برخی احکام دینی بی اعتنا باشد مثل حجاب و جز آن‌طوری که موعظه و ارشاد و راهنمایی هم سود نبخشد. البته به شرط آنکه چنان صله رحم و پیوندی، موجب نشود که او برکار حرام تأیید و تشویق شود.[۱۳]
برخی از فقها معتقدند حتّی اگر ارتباط با بعضی از خویشان و رفت‌وآمد به منزلشان باعث ناراحتی آنها شود و سبب اهانت به ما شود، همچنان وظیفه صله رحم از بین نمی‌رود و باید ارتباط را به روش‌های دیگری حفظ کرد.[۱۴]
پیامدهای قطع رحم
برخی از پیامدهای بریدن رابطه از خویشان و بستگان عبارتند از:
مراتب
وصیت امام علی(ع) در لحظات آخر عمر خویش:
وعلیکم بالتواصل والتباذل وایاکم والتدابر و التقاطع... (ترجمه: وبر شما لازم است که پیوندهای دوستی و محبت را محکم کنید و بذل و بخشش را فراموش نکنید واز پشت کردن به هم و قطع رابطه برحذر باشید.)
نهج البلاغه، نامه شماره۴۷.
قطع رحم دارای مراتب و درجاتی است و ملاک تحققش فهم عرفی است.[۲۲] [۲۳] [۲۴] اما این موارد از مهم ترین موارد است:
- قطع رحم زبانی
- قطع رحم قلبی
- قطع رحم مالی
- قطع رحم عملی [۲۵]
قطع رحم با گناهکار
اگر یکی از اقوام انسان اهل گناه بوده و نسبت به مسائل دینی بی‌توجه باشد، تنها در صورتی می‌توانیم با او قطع رابطه کنیم که احتمال دهیم این کار موجب دوری او از ارتکاب گناه می‌گردد.[۲۶] در سوره توبه، حضرت ابراهیم برای عمویش استغفار کرد و یکی از موارد صله رحم را انجام داد، ولی بعد از این که متوجه شد او دشمن خدا است از او بیزاری جست و با او قطع رحم کرد.[۲۷]
پانویس
- ↑ نمازی، مستدرک سفینه البحار،۱۴۱۸ق، ج۴، ص۱۱۲؛طاهری خرم‌آبادی، صلة الرحم و قطیعتها، ۱۴۰۷ق، ص۱۲.
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، صلة الرحم و قطیعتها، ۱۴۰۷ق، ص۱۲.
- ↑ أنا الرحمنُ خلقتُ الرَّحم و شققتُ لها اسماً من اسمی فَمَن وَصَلَها وَصَلْتُه وَ مَنْ قَطَعَها قَطَعْتُه؛ مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۴۷، ص۱۸۷.
- ↑ ما نَعلَمُ شَیئا یزیدُ فِی العُمرِ اِلاّ صِلَةَ الرَّحِمِ، حَتّی اِنَّ الرَّجُلَ یکونُ اَجَلُهُ ثَلاثَ سِنینَ فَیکونُ وَصولاً لِلرَّحِمِ فَیزیدُ اللّه فی عُمرِهِ ثَلاثینَ سَنَةً فَیجعَلُها ثَلاثا وَ ثَلاثینَ سَنَةً، وَ یکونُ اَجَلُهُ ثَلاثا وَ ثَلاثینَ سَنَةً فَیکونَ قاطِعا لِلرَّحِمِ، فَینقُصُهُ اللّه ثَلاثینَ سَنَةً وَ یجعَلُ اَجَلَهُ اِلی ثَلاثِ سِنینَ.
- ↑ سایت پاسخگو
- ↑ سایت حضرت آیت الله خامنه‌ای سایت حضرت آیت‌الله سیستانی
- ↑ طاهری خرم ابادی،صلة الرحم و قطیعتها، ۱۴۰۷ق، ص۲۹
- ↑ مردی از رسول خدا سؤال کرد: فَأَی الْأَعْمَالِ أَبْغَضُ إِلَی اللَّهِ قَالَ الشِّرْک بِاللَّهِ قَالَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ قَطِیعَةُ الرَّحِم...؛ مبغوض‌ترین عمل در پیشگاه خداوند کدام است؟ فرمود: شرک به خدا. گفت: پس از شرک به خدا؟ فرمود: قطع رحم. کلینی، کافی، ۱۳۸۳ش، ج۵، ص۵۸.
- ↑ سوره محمد، آیه۲۲و۲۳.
- ↑ روی عن النبی(ص): لَا تَنْزِلُ الرَّحْمَةُ عَلَی قَوْمٍ فِیهِمْ قَاطِعُ الرَّحِمِ: خداوند رحمت خود را از قومی که در آن قاطع رحم باشد دریغ می‌دارد. نوری، مستدرک الوسایل،۱۴۰۷ق، ج۱۵، ص۱۸۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۳۵،ح ۸۸ و ص۱۳۸،ح ۱۰۷.
- ↑ خامنه‌ای، استفتائات، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۳.
- ↑ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۳۹۵ش، مسألۀ ۲۵۶.
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، صلة الرحم و قطیعتها، ۱۴۰۷ق، ص ۹۲-۱۱۸. استفاده شده از صراط النجاه تبریزی و خوئی، ج۳، ص۲۹۴.
- ↑ امام سجاد(ع) در نصیحتی به فرزند خود می‌فرماید: که از مصاحبت با پنج طایفه بپرهیزد، یکی از آن پنج گروه کسانی هستند که قطع رحم کرده‌اند: بپرهیز از معاشرت با کسی که قطع رحم کرده که قرآن او را ملعون و دور از رحمت خدا شمرده است.محدث قمی، سفینة البحار، بیروت دارالمرتضی، ج۱، ص۵۱۴.
- ↑ پیامبر(ص): هیچ طاعتی نیست که پاداشش زودتر از صله رحم برسد و مجازاتی سریعتر از مجازات ظلم و قطع رحم نیست. پاینده، نهج الفصاحه، نشر دنیای دانش، ص۲۱۱، ح۲۹۱.
- ↑ رسول خدا(ص) فرمود: ان ریح الجنة توجد من مسیرة ألف عام مایجدها عاقٌّ، و لاقاطع رحم... مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸، باب الجنة و نعیمها، ح۱۷۴.
- ↑ امام باقر(ع) به نقل از پیامبر فرمود :«در دو طرف پل صراط، امانت و صلۀ رحم است. پس کسی که در امانت مردم خیانت نکرده، و با خویشان خود به نیکی رفتار نموده است، از آن به آسانی می‌گذرد و به بهشت وارد می‌شود. اما شخصی که در امانت خیانت کرده و قطع رحم نموده است، هیچ عمل دیگری به او نفع نمی‌رساند، و به آتش افکنده می‌شود.مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۱۸.
- ↑ پیامبر(ص): کلُّ بَیتٍ لایدْخُلُ فیهِ الضَّیفُ لاتَدْخُلُهُ الْمَلائِکةُ؛ هر خانه‌ای که میهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمی‌شوند. سبزواری، جامع الأخبار، الناشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث ـ قم، ص۳۷۸.
- ↑ امام علی علیه‌السلام : اِذا قَطَّعُوا الأْرحامَ جُعِلَتِ الأْمْوالُ فی أیدی الأْشْرارِ ؛ هرگاه مردم قطع رحم کنند، ثروتها در دست افراد شرور قرار می‌گیرد.کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۴۸، ح ۸.
- ↑ روی عن النبی(ص): لَا تَنْزِلُ الرَّحْمَةُ عَلَی قَوْمٍ فِیهِمْ قَاطِعُ الرَّحِمِ: خداوند رحمت خود را از قومی که در آن قاطع رحم باشد دریغ می‌دارد. محدث نوری، مستدرک الوسایل، الناشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث ـ قم، ج۱۵، ص۱۸۴.
- ↑ منظور از صله یا قطع رحم چیست؟، سایت پاسخگو.
- ↑ رحم در صله رحم به چه طبقه گفته می‌شود و حد آن را بیان کنید ؟، پورتال انهار.
- ↑ رابطه با خویشاوندان، سایت انهار.
- ↑ قطع رحم، مجمع جهانی صادقین.
- ↑ . توضیح المسائل مراجع، ج ۲، ص۷۷۲، س ۱۰۵۸.
- ↑ . توبه ۱۱۴، «وَ ما کانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهیمَ ِلأَبیهِ إِلاّ عَنْ مَوْعِدَهٍ وَعَدَها إِیاهُ فَلَمّا تَبَینَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوُّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْراهیمَ َلأَوّاهٌ حَلیمٌ»؛ ممتحنه، ۴، «قَدْ کانَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فی إِبْراهیمَ وَ الَّذینَ مَعَهُ إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنّا بُرَآؤُا مِنْکُمْ وَ مِمّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ کَفَرْنا بِکُمْ وَ بَدا بَینَنا وَ بَینَکُمُ الْعَداوَهُ وَ الْبَغْضاءُ أَبَدًا حَتّی تُؤْمِنُوا بِاللّهِ وَحْدَهُ إِلاّ قَوْلَ إِبْراهیمَ ِلأَبیهِ َلأَسْتَغْفِرَنَّ لَکَ وَ ما أَمْلِکُ لَکَ مِنَ اللّهِ مِنْ شَی ءٍ رَبَّنا عَلَیکَ تَوَکَّلْنا وَ إِلَیکَ أَنَبْنا وَ إِلَیکَ الْمَصیرُ». «و استغفار ابراهیم برای پدرش [عمویش آزر]، فقط به خاطر وعده‌ای بود که به او داده بود (تا وی را به سوی ایمان جذب کند)، امّا هنگامی که برای او روشن شد که وی دشمن خدا است، از او بیزاری جست به یقین، ابراهیم مهربان و بردبار بود».
منابع
- خامنه‌ای،سید علی، اجوبة الاستفتائات ، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- سیستانی، سید علی، توضیح المسائل،قم، نورالمبین، ۱۳۹۵ش.
- طاهری خرم آبادی، صلة الرحم و قطیعتها، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، مترجم صادق حسن زاده، چاپ اول، قم، صلوات، ۱۳۸۳ش.
- مجلسی، محمد تقی، بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۳ق.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینةالبحار، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۸ق.
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه‌آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۷ق.