آیه اُخُوَّت دهمین آیه سوره حجرات که خداوند در آن از رابطۀ برادری (اخوت) میان مؤمنان و وظیفه مسلمانان در قبال هم سخن گفته است. بنابر این آیه، مؤمنان برادر یکدیگرند و در صورت وقوعِ درگیری بین آنان، دیگر مسلمانان وظیفه دارند آنان را آشتی دهند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه اخوت |
| واقع در سوره | حجرات |
| شماره آیه | ۱۰ |
| جزء | ۲۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اخلاقی |
| درباره | برادری مسلمانان |
| سایر | اصلاح رابطه میان مسلمانان، عقد اخوت مسلمانان توسط پیامبر(ص) |
| آیات مرتبط | آیه اصلاح ذات بین |
مفسران منظور از اخوت در این آیه را برادری استعاری و اعتباری دانسته‌اند که فقط آثار اجتماعی دربردارد و در ازدواج و ارث اثری ندارد. رسول خدا(ص) پس از نزول این آیه میان صحابه، عقد اخوت برقرار ساخت و علی بن ابی‌طالب(ع) را برادر خویش خواند.
متن آیه
﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ١٠﴾ [حجرات:10]
﴿در حقیقت مؤمنان با هم برادرند پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا بدارید امید که مورد رحمت قرار گیرید ١٠﴾
سوره حجرات: آیه ۱۰
تفسیر آیه
این آیه به یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های اجتماعی مسلمانان اشاره کرده و مؤمنان را برادر یکدیگر معرفی می‌نماید و نزاع و درگیری میان آنان را درگیری میان برادران می‌نامد. ازاین‌رو، به آنان دستور می‌دهد که میان دو برادر خود، صلح و آشتی برقرار کنند (إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَینَ أَخَوَیکمْ). همان اندازه که برای ایجاد صلح در میان دو برادر نسَبی تلاش و کوشش می‌کنید باید در میان مؤمنان متخاصم نیز برای برقراری صلح به طور جدی و قاطع وارد عمل شوید. اخوت و برادری مسلمانان تنها در لفظ و در شعار نیست، بلکه در عمل و تعهدهای متقابل نیز همه خواهر و برادرند.[۱]
امام صادق(ع) می‌فرماید: «مؤمن برادر مؤمن و چشم او و راهنمای او است، به او خیانت نمی‌کند، و ستم بر او روا نمی‌دارد و او را فریب نمی‌دهد، و اگر وعده‌ای به او داد، خُلف وعده نمی‌کند.»[۲]
آلوسی نویسنده تفسیر روح المعانی، نسبت اخوت به مؤمنین را مجاز و از باب استعاره یا تشبیه بلیغ دانسته و می‌گوید: شرکت دو نفر در داشتن ایمان، شبیه به شرکت آن دو، در اصل تولد است؛ زیرا همان‌گونه که تولد منشأ بقای در این دنیا است، ایمان نیز سبب بقای در بهشت خواهد بود.[۳] علامه طباطبایی اطلاق اخوت را حقیقت و از سنخ نسبت‌های اعتباری می‌داند و معتقد است: مقصود از اخوت در این آیه، اخوت دینی و اعتباری است که تنها آثار اجتماعی دارد و در ازدواج و ارث، اثری ندارد.[۴]
از آنجا که در بسیاری از اوقات، روابط در این گونه مسائل جانشین ضوابط می‌شود و تمايلات گروهى، گاهى افراد را به هنگام قضاوت و داورى به سوى يكى از «دو طايفه متخاصم» متمايل مى‌سازد، و بى‌طرفى داوران را نقض مى‌كند، در پایان آیه هشدار داده و می‌افزاید: تقوای الهی پیشه کنید تا مشمول رحمت او شوید (وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکمْ تُرْحَمُونَ).[۵]
اجرای عقد اخوت توسط پیامبر
ابن‌عباس می‌گوید: وقتی آیه اخوت نازل شد، پیامبر(ص) میان مسلمانان پیوند برادری برقرار ساخت؛ بین ابوبکر و عمر، بین عثمان و عبدالرحمن بن عوف و بین دیگر اصحاب، طبق منزلت‌شان عقد اخوت برقرار کرد، آن‌گاه علی بن ابی طالب(ع) را به عنوان برادر خود برگزید و خطاب به او گفت: تو برادر من هستی و من برادر تو هستم.[۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۱۷۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۴۹۱، حدیث ۳.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۳۰۳.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۴۷۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۱۶۹و ۱۷۷.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۰۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دار المعرفة، ج۳، ص۱۴.
منابع
- قرآن کریم.
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی، ۱۴۱۵ق.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ترجمه محمدباقر کوه کمره‌ای، قم، نشر اسوه، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.