آیه ۱۶۹ سوره آلعمران
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره آلعمران |
| شماره آیه | ۱۶۹ |
| جزء | ۴ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | پس از جنگ اُحد |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | مرده ندانستن کُشتگان راه خدا |
| آیات مرتبط | آیه ۱۵۴ سوره بقره، آیه ۱۶۸ و آیه ۱۷۰ سوره آلعمران. |
آیه ۱۶۹ سوره آلعمران به ادامه زندگی شهیدان و بهرهمندی آنان از نعمتهای ویژه خداوند در برزخ اشاره دارد. بر اساس شأن نزول این آیه، مصداق آن شهدای جنگ اُحد هستند؛ اما با توجه به مضمون عام آن، بسیاری معتقدند آیه شامل همه شهدا میشود. برخی نیز بر این باورند که هرکس در راه خدا کشته شود را در بر میگیرد، اگر احکام شهید بر او جاری نشود.
معرفی و جایگاه
آیه ۱۶۹ سوره آلعمران از جمله آیات مدنی قرآن است.[۱] نزول آن را پس از جنگ اُحد دانستهاند.[۲] در آیه پیشین، منافقان به سبب نگاه تحقیرآمیزشان به شهدای اُحد سرزنش شدهاند. در آیه ۱۶۹، آمده است: گمان نکنید آنان که در راه خدا کشته شدهاند، مُردهاند؛ بلکه آنان در جهانی دیگر به زندگی خود ادامه داده و از نعمتهای الهی بهرهمندند.[۳]
در کتاب احتجاج طبرسی آمده که حضرت زینب(س) در خطبه معروفش در مجلس یزید، این آیه را در توصیف شهدای کربلا تلاوت کرد.[۴] همچنین آیه «وَ لا تَحسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلوا...» بر قسمت داخلی ضریح حرم حضرت عباس نصب شده است (نصب: سال ۱۳۹۵ش).[۵]
از این آیه، در مجالس یادبود[۶] و پیامهای مرتبط با شهدا[۷] نیز استفاده فراوانی میشود.
«وَ لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا ۚ بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ»
[ای پیامبر!] هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردهاند! بلکه آنان زندهاند، و نزد پروردگارشان روزی داده میشوند.[۸]
مراد از کشتگان راه خدا
امام خمینی در تجلیل از مقام شهیدان:
در این آیه کریمه بحث در زندگى پس از حیات دنیا نیست که در آن عالم همه مخلوقات داراى نفس انسانى به اختلاف مراتب از زندگى حیوانى و مادون حیوانى تا زندگى انسانى و مافوق آن زنده هستند، بلکه شرف بزرگ شهدای در راه حق، حیات عندالرب و ورود در ضیافتالله است. این حیات و این ضیافت را با قلمهاى شکستهاى مثل قلم من نمىتوان توصیف و تحلیل کرد.[۹]
برخی از مفسران، منظور از «کشتگان راه خدا» را شهدای اُحد دانستهاند؛ گروهی دیگر آن را شامل شهدای بَدْر و برخی نیز شهدای حادثه بِئر مَعونه میدانند.[۱۰] تفسیر نمونه با توجه به شأن نزول آیه، آن را درباره شهدای اُحد دانسته؛ اما بر اساس مضمون عام آیه و حدیثی از امام باقر(ع)، آن را شامل همهٔ شهدا میداند.[۱۱]
در تفسیر قمی، حدیثی از امام صادق(ع) در ارتباط با این آیه و آیه بعدی («فَرِحینَ بِما آتاهُم الله مِن فَضلِه») نقل شده است که بر اساس آن، شیعیان از مصادیق آیه دانسته شدهاند؛ کسانی که هنگام ورود به بهشت و مواجهه با کرامت الهی، برادران ایمانی خود را بشارت میدهند.[۱۲]
سید عبدالحسین طیب (درگذشت: ۱۳۷۰ش) از مفسران شیعه نیز این آیه را درباره هر کسی که در راه خدا کشته شود، حتی اگر احکام شهید بر او جاری نگردد، میداند؛ مانند ائمه، یارانشان، علما و مؤمنانی که در راه دین جان باختند. زیرا آیه از تعبیر «مقتول فِی سَبِیلِ اللَّهِ» استفاده کرده است.[۱۳]
امام خمینی نیز در پیامی، این آیه را در توصیف شهدای جنگ ایران و عراق بهکار برده و بیان کرده است: «اگر نبود برای شهدای راه خداوند مگر همین آیه، برای معرفی مقام بلندپایه ایشان کافی بود.»[۱۴]
زندگی شهید پس از مرگ
از آیه «وَ لا تَحسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلوا...» برای اثبات وجود عالم برزخ استفاده شده است.[۱۵] مفسران، حیاتی را که در این آیه برای شهیدان ذکر شده، به زندگی برزخی تفسیر کردهاند؛ نه زندگی مادی و نه حیات بهشتی در جهان آخرت.[۱۶]
اگرچه زندگی برزخی منحصر به شهیدان نیست، اما بهسبب ویژگیهای خاص و نعمتهای معنوی فراوانی که حیات شهیدان دارد، قرآن تنها به آنان اشاره کرده است.[۱۷] برخی نیز با استناد به این آیه که شهیدان را زنده معرفی کرده، توسل به آنان و دیگر اولیای الهی را جایز دانستهاند.[۱۸]
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۶۹۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۶۸.
- ↑ فیض الاسلام، ترجمه و تفسیر قرآن، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۴۸ و ۱۴۹.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۰۹.
- ↑ «اولین کتیبه ضریح حضرت عباس(ع)»، شبکه جهانی الکفیل.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به «یادواره شهدای اطلاعات فارس»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۸، ص۳۲۵.
- ↑ سوره آلعمران، آیه ۱۶۹، ترجمه مکارم شیرازی.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۸، ص۳۲۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۸۸۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۸۸۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۶۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۲۷.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۴۲۵.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۸، ص۳۲۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۴۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۷۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۷۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۷۰.
- ↑ قرائتی، محسن، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۹۵ و ج۵، ص۱۹۴.
منابع
- «اولین کتیبه ضریح حضرت عباس(ع)»، شبکه جهانی الکفیل، تاریخ انتشار: ۳۰ مارس ۲۰۱۶م، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲ش.
- خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۹ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، تصحیح: خرسان، محمد باقر، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- فیض الاسلام، سید علینقی، ترجمه و تفسیر قرآن، تهران، انتشارات فقیه، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوی جزائری، سیدطیب، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- «يادواره شهدای اطلاعات فارس»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۲۱ دی ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲ش.