آیه اخلاص پنجمین آیه سوره بینه است که اخلاص در نماز، زکات و دیگر عبادات را از فرمان‌های خدا می‌داند. به گفته ناصر مکارم شیرازی، آیه اخلاص نشان مى‌دهد كه همه دستورهاى الهى از حقيقت توحید و اخلاص سرچشمه مى‌گيرد. بنا بر روایتی از امام باقر(ع)، اخلاص در آیه ۵ سوره بینه، ایمان به خدا، پیامبر(ص) و ائمّه(ع) است. همچنین نماز و زکات، امام علی(ع) است و «وَ ذلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ» اشاره به حضرت فاطمه(س) دارد.
این آیه از آیات الاحکام شمرده شده و بر وجوب اخلاص در امتثال اوامر عبادی دلالت می‌کند. همچنین اگر نیت انسان خالص و فقط برای خدا نباشد و با چیز دیگری مثل ریا مخلوط شود، عبادتش فاسد خواهد شد.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه اخلاص |
| واقع در سوره | بینه |
| شماره آیه | ۵ |
| جزء | ۳۰ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | اعتقادی • اخلاقی • فقهی |
| درباره | توحید • اخلاص • عبادت |
معرفی، متن و ترجمه
﴿وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ ٥﴾ [بینه:5]
﴿و فرمان نیافته بودند جز اینکه خدا را بپرستند و در حالی که به توحید گراییده‌اند دین [خود] را برای او خالص گردانند و نماز برپا دارند و زکات بدهند و دین [ثابت و] پایدار همین است ٥﴾
سوره بینه: آیه ۵
محتوا
براساس آیه اخلاص، اخلاص در نماز، زکات و دیگر عبادات لازم شمرده است. به گفته ناصر مکارم شیرازی، مفسر قرآن، دو احتمال درباره مقصود از جمله «وَ ما أُمِرُوا...» وجود دارد:
- منظور ثابت و یقینی بودن مسئله توحید، نماز و زکات در آیین اهل کتاب است و اینکه آنها به این دستورات نیز وفادار نماندند.
- با توجه به شناخته شده بودن توحید خالص، نماز و زکات و مانند آن در اسلام، چرا آن را نمی‌پذیرید؟!
به نظر مکارم شیرازی معنی دوم ترجیح دارد؛ زیرا این معنا با آیه قبل که از اختلاف آنها در پذیرش آئین جدید سخن می‌گفت، مناسب‌تر است. افزون بر این، معنای دوم عمومی‌تر است و همگان را شامل می‌شود؛ در حالی که معنی اول تنها درباره اهل کتاب صادق است و مشرکان را شامل نمی‌شود.[۱]
گفته شده است که آیه اخلاص نشان مى‌دهد كه همه دستورهاى الهى از حقيقت توحید و اخلاص سرچشمه مى‌گيرد؛ زیرا دين مفهوم گسترده‌اى دارد كه عقايد و اعمال درون و برون را فرامی‌گیرد و ضمير در «ما امُروا» به همه پيروان مذاهب آسمانى برمى‌گردد.[۲]
تفسیر امام باقر(ع) از آیه اخلاص
بنا بر روایتی از امام باقر(ع)، اخلاص در آیه ۵ سوره بینه، ایمان به خدا، پیامبر(ص) و ائمّه(ع) است. همچنین نماز و زکات، امام علی(ع) است و «وَ ذلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ» اشاره به حضرت فاطمه(س) دارد.[۳]
کاربرد فقهی
آیه اخلاص را جزو آیات الاحکام شمرده‌اند.[۴] از آیه مذکور شرط بودن اخلاص در نماز و هر عبادت دیگری برداشت شده است.[۵] به گفته شیخ انصاری و صاحب جواهر، این آیه بر وجوب اخلاص در عبادات دلالت دارد.[۶]
محمد یزدی در کتاب فقه القرآن، معتقد است این آیه به روشنی بر وجوب اخلاص در امتثال اوامر عبادی دلالت می‌کند. همچنین این مطلب را نشان می‌دهد که باید انگیزه انسان اطاعت خدا باشد و اگر نیتش با چیز دیگری مثل ریا مخلوط شود، عبادتش فاسد خواهد شد و تکلیفش ساقط نمی‌شود؛ زیرا وظیفه‌اش را انجام نداده است.[۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۲۰۳ و ۲۰۴.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۲۷۰.
- ↑ استرآبادى، تأویل الآیات الظاهره، ۱۴۰۹ق، ص۸۰۰.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، نشر مرتضوی، ج۱، ص۳۲؛ مقدس اردبیلی، زبدة البیان، مکتبة المرتضویه، ص۲۸؛ استرآبادی، آیات الاحکام، نشر معراجی، ج۱، ص۵۴.
- ↑ قطب راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج ۱ ص ۱۰۰- ۱۰۱.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب الطهارة، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۹؛ النجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۸۸.
- ↑ یزدی، فقه القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۷.
منابع
- استرآبادی، محمد بن علی، آیات الاحکام، به تصحیح محمدباقر شریف‌زاده، تهران، نشر معراجی، چاپ اول، بی‌تا.
- استرآبادى، علی، تأویل الآیات الظاهره، به تحقیق و تصحیح حسین استاد ولی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شیخ انصاری، مرتضی، کتاب الطهارة، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، به تصحیح محمدباقر شریف‌زاده و محمدباقر بهبودی، تهران، نشر مرتضوی، چاپ اول، بی‌تا.
- قطب راوندی، سعید بن هبةالله، فقه القرآن، قم انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی؛ فرهنگ فقه فارسی مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، تهران، مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، به تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، نشر مکتبة المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی و دوم، ۱۳۷۴ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۹۸۱م.
- یزدی، محمد، فقه القرآن، قم انتشارات اسماعیلیان، چاپ اول ۱۴۱۵ق.