آیه قصاص
مشخصات آیه | |
---|---|
نام آیه: | آیه قصاص |
واقع در سوره: | بقره |
شماره آیه: | ۱۷۸ - ۱۷۹. |
جزء: | ۲ |
موضوع: | فقهی |
درباره: | جواز قصاص |
آیات مرتبط: | سوره بقره آیه ۱۹۴، سوره مائده آیه ۴۵. |
آیه قصاص (بقره: ۱۷۸-۱۷۹) درباره بیان قانون قصاص و حکمت تشریع آن است. در این آیه، قصاص و حقّ مقابله به مثل در جنایتهای عمدی، سرمایه زندگی و امنیت برای خردمندان دانسته شده است.
به گفته ناصر مکارم شیرازی، آیه قصاص دو حکم رایج جاهلی، یعنی لزوم قصاص بدون حدّ و مرز، و لزوم دیه بدون شرط را تغییر داد و قصاص را در صورت عدم رضایت اولیای مقتول، و دیه را به هنگام رضایت طرفین قرار داد. مضمون آیه قصاص در سوره بقره آیه ۱۹۴ و سوره مائده آیه ۴۵ نیز آمده است.
محتویات
معرفی، متن و ترجمه آیه
هرچند واژه و حکم قصاص در چند آیه دیگر نیز آمده است، ولی به آیه ۱۷۸ سوره بقره[۱] و آیه ۱۷۹ همان سوره «آیه قصاص» میگویند.[۲]
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کتِبَ عَلَیکمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَی الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالأُنثَی بِالأُنثَی فَمَنْ عُفِی لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاء إِلَیهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِک تَخْفِیفٌ مِّن رَّبِّکمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَی بَعْدَ ذَلِک فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ. وَلَکمْ فِی الْقِصَاصِ حَیاةٌ یاْ أُولِی الأَلْبَابِ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ.[۳]
|
ای کسانی که ایمان آوردهاید! حکم قصاص در مورد کشتگان، بر شما مقرر شده است: آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و زن در برابر زن. پس اگر کسی از سوی برادر دینی خود، چیزی به او بخشیده شود، و حکم قصاص تبدیل به خونبها گردد، ولی مقتول باید از راه پسندیده پیروی کند؛ و شرایط پرداخت کننده را در نظر بگیرد و او نیز به نیکی دیه را به ولی مقتول بپردازد و مسامحه نکند؛ این، تخفیف و رحمتی است از ناحیه پروردگار شما. و کسی که بعد از آن تجاوز کند، عذاب دردناکی خواهد داشت. و قصاص برای شما مایه حیات و امنیت است، ای صاحبان خرد! شاید پرهیزکاری پیشه کنید.[۴]
|
محتوا
آیه قصاص حاوی دو مضمون است:
- هرچند حقّ قصاص برای اولیای دم ثابت است، ولی این حقّ قابل بخشش است و بهگفته علامه طباطبایی، در آیه ۱۷۸ سوره بقره به این نکته اشاره شده که عفو محبوبتر از قصاص است، زیرا تعبیر «فمن عفی له من أخيه شیء» برای برانگیختن حسّ محبت و رأفت در اولیای دم آمده و قاتل به عنوان برادر شمرده شده است.[۵]
- از سوی دیگر هرچند عفو محبوبتر از قصاص است ولی اجرای قصاص باعث حیات و امنیت جامعه است، و بنابر نظر علامه طباطبایی، آیه ۱۷۹ سوره بقره به حکمت تشریع قصاص اشاره دارد و مصلحت عمومی جامعه و زندگی و امنیت انسانها جز با قصاص تضمین نمیشود و عفو و دیه و هیچ چیز دیگری جایگزین قصاص نیست و هر انسان خردمندی این حکم را میپذیرد.[۶]
آیات مرتبط
از آیه اعتداء[۷] و آیه ۴۵ سوره مائده نیز برای تعیین حکم قصاص استفاده شده است.
وَ کتَبْنا عَلَیهِمْ فیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَینَ بِالْعَینِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کفَّارَةٌ لَهُ وَ مَنْ لَمْ یحْکمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِک هُمُ الظَّالِمُون.[۸]
|
و بر آنها [بنیاسرائیل] در آن [تورات]، مقرّر داشتیم که جان در مقابل جان، و چشم در مقابل چشم، و بینی در برابر بینی، و گوش در مقابل گوش، و دندان در برابر دندان، قصاص میشود؛ و جراحات نیز قصاص دارد؛ و اگر کسی از قصاص درگذرد، کفّاره گناهان او محسوب میشود؛ و هر کس به آنچه خدا نازل کرده حکم نکند ستمکار است.[۹]
|
شأن نزول
به گفته ناصر مکارم شیرازی، مرجع تقلید شیعه و نویسنده تفسیر نمونه، عادت عرب جاهلی بر این بود که اگر کسی از قبیله آنها کشته میشد تصمیم میگرفتند تا آنجا که قدرت دارند از قبیله قاتل بکشند، و این فکر تا آنجا پیش رفته بود که حاضر بودند به خاطر کشته شدن یک فرد تمام طایفه قاتل را نابود کنند. این آیه نازل شد و حکم عادلانه قصاص را بیان کرد. این حکم اسلامی، در واقع حد وسطی بود میان دو حکم مختلف که آن زمان وجود داشت که بعضی قصاص را لازم میدانستند و بعضی تنها دیه را لازم میشمردند، و اسلام قصاص را در صورت عدم رضایت اولیای مقتول، و دیه را به هنگام رضایت طرفین قرار داد.[۱۰]
کاربرد فقهی
محمدحسن نجفی (۱۲۰۲-۱۲۶۶ق) از فقیهان شیعه، در جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام از آیات قصاص برای استنباط حکم فقهی جواز قصاص استفاده کردهاند.[۱۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۳۹۳.
- ↑ علوم قرآن، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ص۱۲۵.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۷۸-۱۷۹.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن کریم، ۱۳۷۳ش، ص۲۷.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۴۳۲.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۴۳۳.
- ↑ سوره بقره، آیه ۹۴.
- ↑ سوره مائده، آیه ۴۵.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن کریم، ۱۳۷۳ش، ص۱۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۰۳.
- ↑ النجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۲، ص۷-۹.
منابع
- قرآن کریم.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، احیاء التراث العربی.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، منشورات اسماعیلیان.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن کریم، قم، انتشارات دارالقرآن الکریم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه (۲۷ج)، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
پیوند به بیرون
- تناسب جرم و مجازات بر اساس آیات قصاص، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی.
- بررسی آیات قصاص و وجوه حیاتبخشی آن در قرآن، پرتال جامع علوم انسانی.
- آیه قصاص، فرهنگنامه علوم قرآن، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.