آیه اِنفاق (بقره: ۲۷۴) درباره انفاق و چگونگی عمل به آن در شرایط مختلف نازل شد. انفاق به معنای بخشیدن مال و برطرف کردن نیاز مالی دیگران است. مفسران شیعه و برخی مفسران اهل سنت، شأن نزول آیه را در مورد انفاق امام علی(ع) دانسته‌اند که چهار درهم را در شب و روز و به صورت آشکار و پنهان انفاق کرد. برخی معتقدند که این آیه شامل همه افرادی می‌شود که طبق آن عمل می‌کنند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه انفاق |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۲۷۴ |
| جزء | ۳ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | انفاق امام علی(ع) |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اخلاق |
| درباره | انفاق |
در این آیه تأکید می‌شود که اگر ضرورت یا مصلحتی در انفاق آشکار وجود ندارد، بخشش بایستی به صورت مخفیانه انجام شود تا کرامت دریافت‌کننده خدشه‌دار نگردد. بخشش گناهان، دوری از عذاب، آرامش وجدان و رفع اندوه از ثمرات انفاق در این آیه معرفی شده است.
متن و ترجمه آیه
به آیه دویست و هفتاد و چهارم سوره بقره آیه انفاق گفته می‌شود.[۱] برخی این آیه را جمع‌بندی چهارده آیه پی‌درپی گذشته درباره انفاق دانسته‌اند.[۲] در این آیه به چگونگی انفاق، پاداش[۳] و تأثیر آن در آرامش انسان‌ها پرداخته[۴]و بر فضیلت آن در شرایط مختلف و در تمام زمان‌ها اشاره می‌کند.[۵]
﴿الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ ٢٧٤﴾ [بقره:274]
﴿کسانی که اموال خود را شب و روز، و نهان و آشکارا، انفاق می‌کنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان برای آنان خواهد بود؛ و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند ٢٧٤﴾
سوره بقره: آیه ۲۷۴
آیه انفاق از کسانی که همواره و در هر شرایطی، اموال خود را انفاق می‌کنند، یاد کرده[۶] و به اهتمام انفاق‌گران در شرایط گوناگون[۷] و توجه به آثار دنیوی و اخروی انفاق از سوی آنان اشاره می‌کند.[۸]
شأن نزول
مفسران شیعه با استناد به روایات، شأن نزول آیه انفاق را درباره امام علی(ع) دانسته‌اند که چهار درهم را یکی در شب، یکی در روز، یکی آشکار و دیگری را در پنهانی انفاق کرد.[۹]
مفسران اهل سنت درباره شأن نزول آیه انفاق دو نظر داده‌اند؛ عده‌ای از آنان شأن نزول آیه را تنها در مورد امام علی(ع) دانسته‌اند.[۱۰] دسته دوم در کنار اشاره به شأن‌نزول آیه در مورد امام علی(ع)، از احتمالات دیگری چون انفاق عبدالرحمن بن عوف[۱۱] و ابوبکر[۱۲] سخن گفته‌اند؛ چنانکه به عبدالرحمن بن عوف به‌عنوان فردی که در روز، و علی(ع) به عنوان فردی که در شب انفاق می‌کرد، اشاره کرده‌اند[۱۳] و یا هر کسی که در راه خدا[۱۴] بدون اسراف و تبذیر انفاق می‌کند[۱۵] و حتی کسانی که به اسب‌های جهادی در راه خدا آذوقه می‌دهند.[۱۶] برخی نیز بعد از ذکر احتمالات مختلف، در شأن نزول آیه توقف کرده و از ندانستن شأن نزول خاص برای آن سخن گفته‌اند.[۱۷]
برخی از مفسران معتقدند هرچند این آیه در مورد شخص خاص نازل شده است؛ اما حکم آن اختصاص به مورد خاصی ندارد و شامل همه کسانی می‌شود که در انفاق این‌گونه عمل کنند؛[۱۸] هرچند انفاق امام علی(ع) به علت سبقت در این مسئله دارای فضیلت بیشتری است.[۱۹]
تفسیر
در آیه انفاق، به راه‌های مختلف انفاق اشاره شده است؛ به این صورت که اگر نیازی به اظهار نباشد، به صورت مخفیانه انفاق شود[۲۰] تا کرامت دریافت‌کننده خدشه‌دار نگردد.[۲۱] البته در صورتی که مصلحت‌هایی همچون ترغیب دیگران و تعظیم شعائر در میان باشد، می‌توان به صورت آشکارا انفاق کرد؛ هرچند مقدم داشتن شب بر روز و انفاق پنهان بر انفاق آشکار بهتر است.[۲۲]
در آین آیه، همچنین، به پاداش انفاق از جمله بخشش گناهان و دوری از عذاب اشاره شده است. برخی از مفسران معتقدند خداوند با این کار، زمینه را برای آرامش وجدان و رفع اندوه فراهم می‌کند؛[۲۳] چراکه ممکن است برخی به سبب واهمه از آینده و یا ترس از دست دادن ثروت، از انفاق خودداری کنند؛ لذا انفاق‌کنندگان را کسانی می‌داند که وحشتی از آینده نداشته و با از دست دادن بخشی از دارایی خود اندوهگین نخواهند شد.[۲۴] طبرسی در مجمع البیان[۲۵] و برخی دیگر از مفسران[۲۶] منظور از آیه را عدم ترس و وحشت در قیامت دانسته‌اند.
دوری از اندوه،[۲۷] داشتن روحیه انفاق، آرامش و امنیت از پیام‌های این آیه دانسته شده است.[۲۸]
انفاق به معنای بخشیدن مال[۲۹] و برطرف کردن کمبودهای مالی است.[۳۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ جمعی از محققان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۳۳۷.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۲۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۶۷.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۳۲۳.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۶.
- ↑ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۵۴۵، جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۳۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۰۰.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به؛ ابن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۲۲۵؛ طوسی، التبیان، بیروت ج۲، ص۳۵۷؛ شحاته، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۲۱ق، ص۱۱۹؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۵۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۶۰.
- ↑ شیبانی، نهج البیان، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۲؛ صنعانی، تفسیر عبدالرزاق، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۱۸؛ دینوری، الواضح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۲؛ واحدی، الوجیز، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۹۱؛ جرجانی، درج الدرر، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۳۶۵؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۴۰.
- ↑ ماتریدی، تأویلات اهل السنه، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۶۸؛ ابوحیان، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۷۰۱.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۱۹؛ بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۶۱؛ ابوحیان، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۷۰۱.
- ↑ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۴۹۲-۴۹۳؛ ابن جوزی، زاد المسیر، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۲۴۶؛ بغوی، تفسیر البغوی، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۸۰.
- ↑ ماوردی، النکت و العیون، بیروت، ج۱، ص۳۴۷.
- ↑ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۳، ۳۴۷؛ ابوحیان، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۷۰۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۱۹؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۷، ص۷۱؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۶۳.
- ↑ ماتریدی، تأویلات أهل السنة، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۶۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۶۰؛ ابوحیان، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۷۰۱؛ سمرقندی، بحر العلوم، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۸۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۶۰.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ش،ج۱، ص۴۳۰.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۷، ص۷۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۶۱؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۳۵.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۳۲۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۶۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۶۷.
- ↑ ماتریدی، تأویلات أهل السنة، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۶۸، ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۵۴۵.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۳۲۵.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۳۵.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ۱۳۶۰ش، ذیل واژه انفاق
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۳۴.
منابع
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابن سلیمان، مقاتل، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۳ق.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۲۲ق.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق.
- ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۰ق.
- بغوی، حسین بن مسعود، تفسیر البغوی (معالم التنزیل)، تحقیق عبد الرزاق مهدی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن، درج الدرر فی تفسیر القرآن العظیم، عمان، دارالفکر، ۱۴۳۰ق.
- جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، قم، موسسه انتشارات هجرت، ۱۳۷۶ش.
- جمعی از محققان، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ق.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- دینوری، عبدالله بن محمد، الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۷ش.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- سمرقندی، نصر بن محمد، تفسیر السمرقندی المسمی بحر العلوم، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۴ق.
- شحاته، عبدالله محمود، تفسیر القرآن الکریم، قاهره، دار غریب، ۱۴۲۱ق.
- شیبانی، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، تحقیق حسین درگاهی، قم، نشر الهادی، ۱۴۱۳ق.
- صنعانی، عبدالرزاق بن همام، تفسیر القرآن العزیز المسمّی تفسیر عبدالرزاق، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۱ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، اربد اردن، دارالکتاب الثقافی، ۲۰۰۸م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۰ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تحقیق هاشم رسولی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ش.
- فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- ماتریدی، محمد بن محمد، تأویلات أهل السنة، دارالکتب العلمیة، بیروت، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۲۶ق.
- ماوردی، علی بن محمد، النکت و العیون تفسیر الماوردی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- واحدی، علی بن احمد، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۵ق.