جهاد مبارزه در راه خدا با جان و مال، در نبرد با مشرکان و باغیان و به هدف اعتلای اسلام و برپاداشتن شعائر آن است. جهاد از فروع دین اسلام است و فقیهان در باب مستقلی درباره احکام آن سخن گفته‌اند. بیشتر مفسران بر این باورند که حکم جهاد در اسلام، نخستین بار، هفت ماه پس از هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه، تشریع شد.
در برخی آیات قرآن و احادیث، فضایل زیاد برای جهاد در راه خدا ذکر شده است. همچنین اموری مانند حمایت از مظلومان و مستضعفان، جلوگیری از ظلم و تجاوز، مبارزه با شرک و بت‌پرستی و قوام و پایداری دین، از آثار و اهداف جهاد شمرده شده است.
جهاد از نظر فقها به دو قسم جهاد ابتدایی و دفاعی است. جهاد ابتدایی بهمعنای جنگ با مشركان و كفار برای دعوت آنان به اسلام و توحید است. منظور از جهاد دفاعی، دفاع از سرزمین‌های اسلامی در برابر هجوم دشمنان است.
آموزه جهاد امروزه (قرن پانزدهم هجری) مورد سوء‌استفاده گروه‌های تندروی مسلمان مانند القاعده و داعش قرار گرفته است. رفتارهای خشونت‌آمیز این گروه‌ها، موجب انحراف جهاد از اهداف اصلی آن و ایجاد اسلام‌هراسی و در نتیجه دست‌مایه‌ای برای هجمه به آموزه جهاد شده است.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
جهاد، اصطلاحی فقهی است، بهمعنای مبارزه در راه خدا با جان و مال، در نبرد با مشرکان و باغیان و با هدف اعتلای اسلام و برپاداشتن شعائر آن.[۱] جهاد از فروع دین اسلام است.[۲] فقها در باب مستقلی با عنوان «جهاد»، به‌تفصیل درباره احکام فقهی آن سخن گفته‌اند.[۳] واژه جهاد و مشتقات آن حدود ۳۵ بار در قرآن به کار رفته است.[۴] همچنین احادیث زیاد درباره احکام و فضیلت آن در منابع روایی نقل شده که فقیهان برای استنباط احکام شرعی از آنها استفاده می‌کنند.[۵]
جهاد در متون دینی غیر از معنای فقهی و خاص، بهمعنای مشقت (معنای لغوی و عام)[۶] نیز به‌کار رفته است.[۷] در برخی احادیث، برای اشاره به اهمیت و دشواری برخی اعمال، از آنها به‌مثابه جهاد یاد شده است.[۸] برای نمونه در برخی روایات، مجاهدت نفس در برابر شیطان و هواهای نفسانی جهاد اکبر معرفی شده است.[۹] همچنین کارهایی مانند امر به معروف و نهی از منکر، به‌جاآوردن حج، سخن‌گفتن به عدالت در برابر سلطان ستمگر، تلاش برای زنده‌کردن سنتی نیکو در جامعه، خوب شوهرداری کردن زن و تلاش مرد برای کسب روزی حلال برای خانواده، روزه‌گرفتن در گرما، جهاد در راه خدا دانسته شده است.[۱۰]
توسعه معنایی جهاد از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای
جهاد از نظر سیدعلی خامنه‌ای، دومین رهبر جمهوری اسلامی ایران، منحصر به میدان جنگ نیست و میدان‌های وسیعی همچون سیاست، فرهنگ، اندیشه، اقتصاد و تبلیغ را در بر می‌گیرد.[۱۱] به‌باور او، هر تلاشی که متوجه حمله‌ای از دشمن باشد جهاد است. برای نمونه، در جمع تولیدگران و فعالان اقتصادی ایران گفته مسئله تولید و تلاش در این زمینه، از آن‌رو که دشمنان ایران در پی تضعیف آن هستند، مصداقی از جهاد است.[۱۲]
ارزش جهاد در دین اسلام
جهاد شريف‌ترين كار پس از پذیرش اسلام و مايه پايدارى دين است. عزت و اقتدار می‌آورد و اجری بزرگ دارد. جهادْ سخت و دارای پاداش است و در آن، پس از شهادت، نويد بهشت است.
شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۵، ص۹۴.
در آیات قرآن و احادیث، در باب اهمیت جهاد، فضایل زیاد بیان شده است.[۱۳] در آیات ۲۰ و ۲۱ سوره توبه، به مقام رفیع کسانی که با جان‌ها و اموالشان در راه خدا جهاد می‌کنند، نزد خدا اشاره شده و چنین افرادی از رستگاران معرفی و رحمت الهی، مقام رضا و خشنودی خداوند و بهشت جاودانه به آنها بشارت داده شده است.[۱۴]
مطابق آیه ۹۵ سوره نساء، خداوند مرتبه مسلمانان جهادگر را بر دیگر مسلمانان برتری بخشیده است.[۱۵] در برخی روایات، جهاد دری از درهای بهشت معرفی شده که خداوند برای اولیا و بندگان خاصش گشوده است.[۱۶] در روایتی، برترین کار بعد از فرایض و در روایتی دیگر، شریف‌ترین عمل پس از پذیرش اسلام بیان شده است.[۱۷] همچنین در برخی روایات، قله رفیع اسلام[۱۸] و در برخی نیز از ارکان ایمان دانسته شده است.[۱۹]
به‌گفته محمد فاضل لنکرانی، فقیه شیعه، اهمیت، اجر و ثواب جهاد و کشته‌شدن برای خدا و در راه احیای دین، چنان است که مشمول قاعده دفع ضرر مُحتَمَل نمی‌شود.[۲۰]
هدف و آثار جهاد
برای جهاد، آثار و اهدافی بیان شده که برخی از آنها به قرار زیر است:
نخستین فرمان جهاد
در این‌که نخستین دستور جهاد با کدام آیه و در چه موقعیتی صادر شد میان مفسران اختلاف‌نظر است.[۲۷] مفسرانی همچون فخر رازی و طَبْرسی بر این نظرند که آیه اذن جهاد، نخستین دستور و مجوز جهاد برای مسلمانان در برابر مشرکان مکه بود.[۲۸] به گزارش این مفسران، مشرکان مکه مسلمانان را آزار می‌دادند و می‌زدند. آنان با سرهای شکسته و مجروح نزد پیامبر(ص) می‌آمدند و شکایت می‌کردند و از پیامبر تقاضای جهاد می‌کردند. پیامبر نیز آنان را به صبر دعوت می‌کرد و می‌گفت دستور جهاد هنوز نرسیده تا این‌که هجرت شروع شد و مسلمانان از مکه به مدینه آمدند و هفت ماه بعد،[۲۹] آیه اذن جهاد نازل و نخستین دستور جهاد صادر شد.[۳۰]
برخی گفته‌اند آیه ۱۹۰ سوره بقره (وَ قَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ؛ و در راه خدا با آنان که به جنگ و دشمنی شما برخیزند جهاد کنید) نخستین آیه‌ای است که به جهاد با دشمنان فرمان داده است. برخی نیز آیه ۱۱۱ سوره توبه[یادداشت ۱] را نخستین آیه‌ای دانسته‌اند که با آن فرمان جهاد صادر شد.[۳۱] به‌گفته مکارم شیرازی، لحن آیه اذن جهاد که تعبیر «اذن» در آن آمده، با موضوع نخستین فرمان برای جهاد، تناسب بیشتری دارد.[۳۲]
برخی مفسران با استناد به آیه ۱۱۱ سوره توبه، گفته‌اند حکم و دستور به جهاد در همه شریعت‌های گذشته نیز وجود داشته است.[۳۳]
اقسام جهاد
جهاد از دیدگاه فقها به دو قسم جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی است:[۳۴]
جهاد ابتدایی
جهاد ابتدایی بهمعنای جنگ با مشركان و كفار برای دعوت آنان به اسلام و توحید است.[۳۵] در این نوع جهاد، مسلمانان آغازگر جنگ هستند.[۳۶] به اجماع فقهای مسلمان، جهاد برای دعوت به اسلام بر هر مکلفی که آزاد و مرد باشد و عذری مانند بیماری و کهولت سن نداشته باشد، در برابر کافر غیر ذمی و باغیان، واجب کفایی است.[۳۷] بنا به نظر فقهای امامیه، جهاد ابتدایی باید در زمان حضور امام معصوم و به اذن وی یا نایب خاص او باشد.[۳۸] البته برخی جهاد ابتدایی در عصر غیبت را نیز مشروع و جایز دانسته‌اند.[۳۹]
قدرت کافی مسلمانان برای آغاز جنگ و دعوت کفار به اسلام و اتمام حجت با آنها پیش از آغاز جنگ، از دیگر شرایطی است که فقها برای جهاد ابتدایی در نظر گرفته‌اند.[۴۰]
جهاد دفاعی
جهاد دفاعی پیکار با هدف دفاع از اسلام و سرزمین‌های اسلامی در برابر دشمنی است که به سرزمین‌های اسلامی هجوم آورده و قصد غلبه و سلطه بر آن و ناموس و اموال مسلمانان یا کشتن گروهی از مسلمانان را دارد.[۴۱] به‌فتوای فقها، جهاد دفاعی بر مرد و زن، پیر و جوان، برده و آزاد که قدرت جنگیدن داشته باشند، واجب کفایی است.[۴۲] جهاد دفاعی، مشروط به حضور یا اجازه امام(ع) یا نایب خاص او نیست.[۴۳] برخی جنگ‌های دوره پیامبر(ص) مانند جنگ احزاب، جنگ احد، جنگ موته، جنگ تبوک و جنگ حنین جهاد دفاعی بوده‌اند.[۴۴]
محمدجواد فاضل لنکرانی، مدرس حوزه علمیه قم، قسم دیگری از جهاد با عنوان جهاد ذبّی را از ظاهر کلام فقها استخراج کرده است.[۴۵] او معتقد است که جهاد ذبّی فقط برای حفظ اسلام است. بنابراین اگر از جانب ستمگری، در هر نقطه‌ای از جهان، ترس نابودی اسلام وجود داشته باشد، دفاع از کیان اسلام بر همه مسلمانان، واجب عینی است.[۴۶]
آداب و احکام جهاد
فقها، با توجه به آیات قرآن و احادیث، آدابی برای جهاد ذکر کرده‌اند که برخی از آنها به‌شرح زیر است:
- فقها با استناد به آیاتی مانند آیه ۲۱۷ سوره بقره و آیه ۳۶ سوره توبه، قائل به حرمت جهاد در ماه‌های حرام (رجب، ذی‌القعده، ذی‌الحجة و محرم)[۴۷] شده‌اند.[۴۸] البته برخی فقهای اهل‌سنت بر این نظرند که حکم حرمت جهاد در ماه‌های حرام نسخ شده است. ازاین‌رو جهاد را در همه مکان‌ها و زمان‌ها جایز می‌دانند.[۴۹]
- مستحب است آغاز جنگ پس از زوال آفتاب و بعد از اقامه نماز ظهر و عصر باشد. همچنین حمله شبانه، جز در حال ضرورت، مکروه است.[۵۰]
- به اجماع فقهای شیعه، کسی که در جنگ و عرصه نبرد کشته شود، شهید است و احکام شهید بر او جاری می‌شود.[۵۱]
- جنگیدن با دشمن با هر نوع سلاح و به هر نحوی که منجر به پیروزی شود جایز است؛[۵۲] ولی قطع‌کردن درختان، پرتاب آتش و رهاکردن آب به‌سوی دشمن، جز در حال ضرورت، مکروه است.[۵۳]
- کشتن زنان، کودکان، دیوانگان و نیز ناتوانان از جنگ، مانند افراد پیر، نابینا و زمین‌گیر در صورتی که از فکر و نظر آنان در جنگ استفاده نشود، حرام است، مگر در حال ضرورت؛ مانند آن‌که کفار از وجود آنان به‌عنوان سپر استفاده کنند یا چیره‌شدن بر دشمن منوط به کشتن آنها باشد.[۵۴]
- نیرنگ در جنگ، جز در صورتی که دشمن امان داشته باشد، جایز است.[۵۵]
- یاری‌گرفتن از کفار در جنگ، در صورتی که مصلحت اقتضا کند و خیانت در آن نباشند، جایز است.[۵۶]
- اطاعت از فرمانده بر رزمندگان واجب است.[۵۷]
تخلف و فرار از جنگ
فرار از جنگ حرام است و به‌گفته برخی فقها و مفسران، از گناهان کبیره محسوب می‌شود؛[۵۸] مگر آن‌که شمار مسلمانان کمتر از نصفِ نیروهای دشمن باشد، که در این صورت مقاومت در برابر آنها واجب نیست.[۵۹]
تخلف از جهاد نیز حرام است.[۶۰] در برخی آیات قرآن، اموری همچون ترس،[۶۱] دلبستگی به دنیا،[۶۲] سست‌ایمانی و نفاق،[۶۳] و بیماردلی و گناه[۶۴] عوامل تخلف از جهاد برشمرده شده است. در قرآن، برخی از پیامدهای تخلف از جهاد ذکر شده که عبارت‌اند از: هلاکت،[۶۵] کیفرهای دنیوی و اخروی،[۶۶] محرومیت از برکات دنیوی و اخروی،[۶۷] و شکل‌گیری فتنه و فساد در جامعه.[۶۸]
فتاوای مشهور فقیهان شیعه درباره جهاد
برخی از مهم‌ترین فتاوایی که از سوی فقیهان و مراجع تقلید شیعه در ادوار مختلف تاریخی درباره وجوب جهاد صادر شده بدین شرح است:
- با هجوم روسیه در سال‌های ۱۲۴۱ تا ۱۲۴۳ق، به کشور ایران و تصرف مناطقی از آن، برخی عالمان شیعه همچون جعفر کاشف‌الغطاء، سید علی طباطبایی، میرزای قمی، ملا احمد نراقی و سیدمحمد مجاهد در راستای حمایت از حکومت قاجار در دفاع از مردم مسلمان ایران، فتوای جهاد برای مقابله و دفاع در برابر هجوم نیروهای روسیه صادر کردند.[۶۹] این فتواها، به‌همراه رساله‌هایی در احکام جهاد، به‌دستور عباس‌میرزا، فرزند و ولیعهد فتحعلی‌شاه، و توسط میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی، در مجموعه‌ای با عنوان احکام الجهاد و اسباب الرشاد، گردآوری شده است.[۷۰]
- فتوای جهاد محمدتقی شیرازی از فتواهای اثرگذار بود که در برابر سلطه و نفوذ انگلیس در عراق، در ۲۰ ربیع الاول ۱۳۳۷ق، صادر شد.[۷۱] متن فتوا بدین قرار است: «مطالبه حقوق بر عراقیان واجب است و بر آنان واجب است در ضمن درخواست‌های خویش، رعایت آرامش و امنیت را بنمایند و در صورتی که انگلستان از پذیرش درخواست‌هایشان خودداری ورزد، جایز است به قوه دفاعی متوسل شوند.»[۷۲]
- پس از آن‌که در سال ۲۰۱۴م، داعش بر برخی از مناطق غربی و شمالی عراق سیطره یافته بود و به‌سوی سایر مناطق پیشروی می‌کرد، سیدعلی سیستانی برای مقابله با پیشروی‌های داعش، فتوای جهاد صادر نمود.[۷۳] مطابق این فتوا، بر شهروندان عراقی که توانایی حمل سلاح و مبارزه با تروریست‌ها را داشتند، واجب کفایی بود تا به دفاع از کشور، ملت و مقدسات بپردازند و به نیروهای امنیتی بپیوندند.[۷۴]
نگرش افراط‌گرایانه به جهاد
مسئله جهاد در سده‌های چهاردهم و پانزدهم قمری، موردتوجه برخی گروه‌های سَلَفیِ مسلمان، مانند القاعده و داعش قرار گرفت.[۷۵] سلفی‌های جهادی، جهاد را از همه فروع دینی و اصول عملی اسلام همچون نماز، روزه و حج، مهم‌تر و بر آنها مقدم می‌دانند و بر این باورند که هر مسلمانی که به جهاد نپردازد اصل اسلام را درک نکرده است.[۷۶]
گفته می‌شود برخی از این گروه‌های تندرو، به تأثیرپذیری از سیدِ قطب،[۷۷] معتقدند که همه سرزمین‌ها یا دارالاسلام هستند یا سرزمین جاهلی و دارُالْحَرب. دار الاسلام، سرزمینی است که در آن اسلام حاکم است و شریعت خدا اجرا و حدودش اقامه می‌شود و هر جامعه‌ای غیر از این باشد، دارالحرب یا سرزمین جاهلی است که در این صورت، مسلمانان وظیفه دارند که در این جوامع یا پیکار کنند یا این‌که در صلح باشند و به ساکنان این سرزمین‌ها امان دهند و از آنان جزیه بگیرند.[۷۸]
سلفی‌های جهادی با انحراف در معنای جهاد و گسترش مفهوم کفر،[۷۹] در برخی کشورها و به‌ویژه مناطق مسلمان‌نشین، دست به خشونت و اعمال تروریستی زدند و چهره‌ای خشن از اسلام به جهانیان معرفی نمودند.[۸۰]
در مقابل، فقهای شیعه اجماع دارند که منظور از جهاد در زمان غیبت امام معصوم، دفاع در برابر متجاوزگران است و این بهمعنای خشونت نیست و هر ملتی حق دارد که در مقابل هجوم دشمنان از خودش دفاع کند.[۸۱] به‌گفته نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی، فقیه شیعه، جهاد در اسلام بدین معنا نیست که دین با جنگ ابتدایی و قدرت اسلحه بر مردمی که اسلام را قبول ندارند و آزاری هم برای مسلمانان ایجاد نمی‌کنند، تحمیل شود.[۸۲] او با استناد به آیه ۹۰ سوره نساء، جنگ ابتدایی با کفار بی‌آزار را حرام دانسته[۸۳] و معتقد است که جنگ‌های پیامبر(ص) در صدر اسلام برای دفاع در برابر تجاوز دشمن و با هدف نجات مظلومان بوده است.[۸۴]
پانویس
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳.
- ↑ مطهری، جهاد، ۱۳۹۰ش، ص۲۰.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۴۰.
- ↑ مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۱۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۴.
- ↑ جوهری، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، ذیل واژه «جهد».
- ↑ صرامی، عدالت‌نژاد، «جهاد»، ص۴۳۳.
- ↑ صرامی، عدالت‌نژاد، «جهاد»، ص۴۳۳.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۱۲۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۵۹ و ج۵، ص۹ و ۸۸؛ متقی هندی، کنز الاعمال، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۶۴-۶۵؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۶، ص۲۵۶.
- ↑ «جهاد»، سایت khamenei.ir.
- ↑ «بیانات آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی»، سایت khamenei.ir.
- ↑ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۷۷.
- ↑ سوره توبه، آیات ۲۰-۲۱؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۶، ص۱۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۲۰۵-۲۰۶.
- ↑ سوره نساء، آیه ۹۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۸۹؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۱۲۳.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۷ و ۷۰.
- ↑ مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۴۲.
- ↑ مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۴۲.
- ↑ فاضل لنکرانی، ایضاح الکفایة، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۴۰۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۹.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فرهنگ موضوعی جهاد در آیینه آیات و روایات، ۱۳۸۷ش، ص۳۵.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۵، ص۹۴.
- ↑ رضوی، «جهاد»، ص۱۷۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۱۱۳.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۳، ص۲۲۸-۲۲۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۵۶.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۱۶۱.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۳، ص۲۲۸-۲۲۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۵۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۱۴، ص۳۸۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۱۱۳-۱۱۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۶، ص۱۵۲.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح لمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۷۹؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۷-۸.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح لمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۷۹؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۷۹.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۴۶؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۸۱.
- ↑ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۴۴۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۶۴؛ منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۱۶-۱۱۹.
- ↑ عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۱۳۹.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۷۹.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۷؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۱۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۸.
- ↑ فاضل لنکرانی، جهاد ذبی، ۱۴۰۱ق، ص۵۲.
- ↑ فاضل لنکرانی، جهاد ذبی، ۱۴۰۱ق، ص۳۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۴۰۶.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۳۵۳-۳۵۴.
- ↑ جصاص، احکام القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۹۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳۳-۳۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۸۱-۸۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۸۹.
- ↑ حلبی، اشارة السبق، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۶۶-۶۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۶۸ و ۷۳-۷۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۷۸-۷۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۱۹۳-۱۹۴.
- ↑ کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۳۷۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۵۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۵۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج ۲۱، ص۶۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۳۷.
- ↑ سوره نساء، آیه ۷۷؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۴.
- ↑ سوره توبه، آیه ۳۸؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۴.
- ↑ سوره توبه، آیه ۴۵؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۴.
- ↑ سوره احزاب، آیات ۱۲-۱۳؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۵.
- ↑ سوره توبه، آیه ۴۲؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۵.
- ↑ سوره توبه، آیه ۳۹ و آیه ۸۱-۸۲؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۶-۱۸۷.
- ↑ سوره مائده، آیه ۲۱؛ رضوی، «جهاد»، ص۱۸۶.
- ↑ سوره انفال، آیات ۷۲-۷۳؛ سوره محمد، آیات ۲۰-۲۲.
- ↑ زرگری‌نژاد، «بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد (نخستین اثر در ادبیات تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)»، ص۳۸۳.
- ↑ زرگری‌نژاد، «بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد (نخستین اثر در ادبیات تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)»، ص۳۸۲-۳۸۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة و هو نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۶۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة و هو نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۶۳.
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۰۷-۱۰۸.
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۰۷-۱۰۸.
- ↑ بخشی شیخ احمد، «جهاد از ابن‌تیمیه تا بن‌لادن»، ص۱۷۰.
- ↑ علی‌بخشی، جریان‌شناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۹-۱۲۰.
- ↑ علی‌بخشی، جریان‌شناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۱-۱۲۲.
- ↑ سید قطب، معالم فی الطریق، ص۸ و ۶۶-۶۷؛ علی‌بخشی، جریان‌شناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۱-۱۲۲.
- ↑ ابوعمر، الجهاد و الاجتهاد، ۱۴۱۹ق، ص۲۵-۲۷.
- ↑ میراحمدی، ولدبیگی، «جریان‌های سلفی؛ از انقیاد تا افراط‌گرایی»، ص۱۲۳-۱۲۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۱۱.
- ↑ صالحی نجف‌آبادی، جهاد در اسلام، ص۱۱.
- ↑ صالحی نجف‌آبادی، جهاد در اسلام، ص۱۲.
- ↑ صالحی نجف‌آبادی، جهاد در اسلام، ص۳۴-۳۵.
یادداشت
- ↑ خداوند از مؤمنان، جان و مالشان را خریداری کرده که در برابرش بهشت برای آنان باشد؛ به این‌گونه که در راه خدا پیکار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند. این وعده حقّی است بر او که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده و چه‌کسی از خدا به عهدش وفادارتر است؟ اکنون، به دادوستدی که با خدا کرده‌اید، شادمان باشید و این است همان رستگاری و پیروزی بزرگ (سوره توبه، آیه ۱۱۱؛ ترجمه مکارم شیرازی).
منابع
- قرآن کریم.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة و هو نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، دار المرتضی للنشر، ۱۴۰۴ق.
- ابوعمر، عمر، الجهاد و الاجتهاد، عمان، دار البیارق، ۱۴۱۹ق.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.
- بخشی شیخ احمد، مهدی، «جهاد از ابن‌تیمیه تا بن‌لادن»، فصلنامه علوم سیاسی، دوره ۹، شماره ۳۴، مرداد ۱۳۸۴ش.
- جصاص، ابوبکر احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، دار الكتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- جمعی از نویسندگان، فرهنگ موضوعی جهاد در آیینه آیات و روایات، قم، نشر زمزم هدایت، ۱۳۸۷ش.
- جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
- «بیانات در دیدار تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی»، سایت khamenei.ir، تاریخ درج مطلب: ۱۰ بهمن ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۹ تیر ۱۴۰۳ش.
- «جهاد»، سایت khamenei.ir، تاریخ بازدید: ۱ تیر ۱۴۰۳ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، تصحیح سید محمدرضا جلالی، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۶ق.
- حطاب، جواد کاظم، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، در مجلة حمورابی، سال هفتم، شماره ۲۹، زمستان ۲۰۱۹م.
- حلبی، علی بن حسن، اشارة السبق، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۴ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم، ۱۴۱۰ق.
- رضوی، سیدعباس، «جهاد»، در دایرة المعارف قرآن کریم، جلد ۱۰، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- زرگری‌نژاد، غلامحسین، «بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد (نخستین اثر در ادبیات تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دوره ۴۳، شماره ۱۵۵، سال ۱۳۷۹ش.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام، قم، دار التفسیر، بی‌تا.
- سید قطب، معالم فی الطریق، بیروت، دار الشروق، ۱۳۹۹ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح لمعة الدمشقیة، حاشیه سیدمحمد کلانتر، قم، انتشارات داوری، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۳۶۵ش.
- صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، جهاد در اسلام، تهران، نشر نی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- صرامی، سیف‌الله و سعید عدالت‌نژاد، «جهاد»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۱۱، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۶ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۶۳ش.
- طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۴ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- علی‌بخشی، عبدالله، جریان‌شناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، تهران، انتشارات بین المللی الهدی، ۱۳۹۴ش.
- عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۷ش.
- فاضل لنکرانی، محمد، ایضاح الکفایة، قم، نشر نوح، چاپ پنجم، ۱۳۸۵ش.
- فاضل لنکرانی، محمدجواد، جهاد ذَبّی (جهد و دفاع از کیان اسلام)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۴۰۱ق.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، منشورات المکتبة المرتضویّة للإحیاء الآثار الجعفریّة، ۱۳۸۴ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- کاشف الغطاء، شیخ جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغرّاء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۲۲ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، کنز الاعمال، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۱ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، جنگ و جهاد در قرآن، قم، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۳ش.
- مطهری، مرتضی، جهاد، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش.
- مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ سی و دوم، ۱۳۷۴ش.
- منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، ۱۴۰۹ق.
- میراحمدی، علی‌اکبر و منصور ولدبیگی، «جریان‌های سلفی؛ از انقیاد تا افراط‌گرایی»، جستارهای سیاسی معاصر، دوره ۵، شماره ۱۲، شهریور ۱۳۹۳ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.