آیه اکمال
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه: | آیه اکمال |
| واقع در سوره: | مائده |
| شماره آیه: | ۳ |
| جزء: | ۶ |
| شأن نزول: | نصب امام علی(ع) به خلافت رسول الله در روز غدیر |
| مکان نزول: | مکه |
| موضوع: | اعتقادی |
| درباره: | امام علی و واقعه غدیر |
| آیات مرتبط: | آیه تبلیغ و آیه ولایت |
آیه اِکمال (مائده: ۳) از کامل‌شدن دین اسلام سخن گفته است. شیعیان بر این باورند که آیه اکمال درباره واقعه غدیر نازل شده و منظور از کامل‌شدن دین، اعلام ولایت و خلافت امام علی(ع) بر مسلمانان است؛ اما اهل سنت نزول آیه را در روز عرفه می‌دانند و معتقدند منظور از کامل‌شدن دین، بیان همه احکام اسلام است.
محتویات
متن آیه
آیه اِکمال سومین آیه سوره مائده است که در بخشی از آن، از کامل‌شدن دین اسلام و انتخاب این دین از سوی خداوند سخن به میان آمده است:
اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً ﴿۳﴾
|
زمان نزول
مسلمانان اتفاق‌نظر دارند که آیه اکمال در حَجّة الوِداع نازل شده است؛ اما در اینکه زمان دقیق آن روز عرفه بوده است یا پس از حج و در غدیر خُم، گزارش‌ها و دیدگاه‌های متفاوتی دارند. طبق برخی منابع اهل سنت، ازجمله دو کتاب تفسیری و تاریخی ابن کثیر، نزول آیه در روز عرفه بوده است.[۱]
در منابع شیعی تنها دو روایت درباره زمان نزول این آیه به روز عرفه اشاره دارد که آن هم به مساله ولایت امیرالمومنین (ع) اشاره دارد.[۲] اما هر دو روایت از نگاه عالمان شیعه یا مشکل رجالی دارد[۳] و یا ضعیف و متن آن مخدوش[۴] است.
در مقابل، اجماع شیعه این است آیه اکمال در روز غدیر یا اندکی پس از آن نازل شده است.[۵] بیشتر روایات در منابع شیعه، در این خصوص نقل شده است.[۶] برخی از علماء اهل سنت نیز ضمن بیان روایت نزول این آیه در روز غدیر، آن را ضعیف دانسته‌اند.[۷] اما علامه امینی با بررسی رجالی سند روایت‌های اهل سنت گفته است: آنها براساس موازین اهل سنت موثق‌اند.[۸]
در برابر این دو دیدگاه برخی معتقدند آیه اکمال دو بار نازل شده است: بار نخست در روز عرفه که پیامبر(ص) به علتی از اعلام آن نگران بود. به همین علت آیه تبلیغ نازل شد و خداوند در آن به پیامبر(ص) ضمانت داد که مشکلی پیش نخواهد آمد. سپس در روز غدیر دوباره آیه اکمال نازل شد.[۹]
شأن نزول
- همچنین ببینید: واقعه غدیر خم
منابع شیعه شأن نزول آیه اکمال را واقعه غدیر خم و ولایت امیرالمومنین بر مسلمانان میداند.[۱۰] آنان معتقدند که پیامبر اسلام(ص) پس از انجام آخرین حج خود، در مسیر بازگشت، در منطقه‌ای به نام غدیر خم، مسلمانان را جمع کرد و در خطبه‌ای، امام علی(ع) را ولیِّ مسلمانان و جانشین خود معرفی نمود. پس از خطبه مسلمانان با امام علی(ع) بیعت کردند.[۱۱] سپس آیه اکمال نازل شد و از کامل‌شدن دین اسلام خبر داد.
علامه امینی در الغدیر و میر حامد حسین در عبقات الانوار با جستجو در کتاب‌های اهل سنت، شواهد بسیاری از آنان در تأیید و اثبات نزول این آیه درخصوص امام علی(ع) و واقعه غدیر آورده‌اند.[۱۲]
منظور از کامل‌شدن دین
درکتاب‌های تفسیری درباره عبارت «أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ» (دینتان را برایتان کامل کردم)، مباحث بسیاری آمده است.[۱۳] مفسران شیعه و سنی در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی دارند.[۱۴] مفسران اهل سنت به این دلیل که در آغاز و پایان آیه، احکام شرعی بیان شده است، می‌گویند مراد از کامل‌شدن دین آن است که با نزول این آیه همه احکام شرعی اسلام بیان شد.[۱۵]
شیعیان باتوجه به آنکه در آیه از مأیوس‌شدن کافران از اسلام سخن آمده است، این دیدگاه را نمی‌پذیرند؛ زیرا معتقدند احکام شرعی نمی‌تواند به تنهایی موجب حفظ دین و مأیوس‌شدن کافران از آن شود.[۱۶] آنها همچنین اشکال می‌کنند که با اعلام این احکام شرعی، احکام اسلام کامل نشد؛ چراکه پس از آنها آیات دیگری از همین سوره و دیگر سوره‌های قرآن نازل شد و در آنها احکام دیگری بیان شد.[۱۷]
شیعیان با استناد به روایات شأن نزول آیه از امامان شیعه، منظور از کامل‌شدن دین را اعلام ولایت و جانشینی امیرالمومنین پس از پیامبر(ص) می‌دانند.[۱۸]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ نگاه کنید به ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۶؛ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۵۵.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۹۰؛ عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۲۹۳.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۲۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۳، ص۲۵۹تا۲۶۱.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۱۱۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۹۲تا۲۸۹؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ۴۳۴تا۴۴۷.
- ↑ نگاه کنید به ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۸؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۹.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۲۹۴تا۲۹۸.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۱،ص۳۱۰.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۷.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۶و۱۷۷.
- ↑ نگاه کنید به امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۸تا۴۵۶؛ حسینی میلانی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۲۶۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۲تا۲۴۸؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۵و۲۴۶؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۳و۲۶۴.
- ↑ نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۷۶.
- ↑ نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۷۴.
- ↑ نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۴و۲۶۵.
منابع
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایة، تحقیق علی نجیب عطوی و دیگران، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق سامی بن محمد سلامه، ریاض، دار طیبه للنشر والتوزیع، ۱۴۲۰ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، طهران، بی‌نا، ۱۳۶۶ش.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه البعثة، ۱۴۱۵ ق.
- حسینی میلانی، علی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، قم، مرکز تحقیق و ترجمه و نشر آلاء، ۱۴۲۳ق.
- خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرواة، قم، منشورات آیت الله العظمی خویی، ۱۴۰۳ق.
- سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۵ش.
- عیاشی، محمد، کتاب التفسیر، قم، تحقیق مؤسسة البعثة، ۱۴۲۱ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، طهران، دارالکتب الاسلامیة، ط الثالثة، ۱۳۸۸ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار، تهران، شرکت طبع بحارالانوار، بی‌تا.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، موسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
پیوند به بیرون
- پژوهشی در زمینه نزول آیه اکمال
- پژوهشی درباره مفاد آیه اکمال دین از دیدگاه فریقین
- پژوهشی در اسباب نزول آیه«اکمال دین»
- بررسی تناسب آیه اکمال از دیدگاه شیعه
- روش فریقین در تفسیر آیه اکمال
