آیه اکمال
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه اکمال |
| واقع در سوره | مائده |
| شماره آیه | ۳ |
| جزء | ۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | اعلام جانشینی امام علی(ع) توسط پیامبر اسلام در روز غدیر |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | امام علی و واقعه غدیر |
| آیات مرتبط | آیه تبلیغ و آیه ولایت |
آیه اِکمال بخشی از آیه سوم سوره مائده، که خداوند در آن، از کامل‌شدن دین اسلام سخن گفته است.شیعیان بر اساس روایات رسیده از اهل‌بیت پیامبر(ص) معتقدند، این آیه در روز غدیر و درباره واقعه غدیر نازل شد و منظور از کامل‌شدن دین و نعمت، اعلام ولایت و جانشینی حضرت علی(ع) برای پیامبر(ص) است. در مقابل، اهل سنت نزول آیه را در روز عرفه دانسته و معتقدند منظور از کامل‌شدن دین، بیان همه احکام اسلام است.
مرتضی مطهری درباره تفاوت بین «اکمال» و «اتمام» گفته است: «اتمام» در جایی است که چیزی قبلا ناقص بوده؛ ولی در «اکمال» ممکن است چیزی ظاهرش درست و تمام بوده، ولی چون آثار مورد انتظار را ندارد، کامل نباشد. در آیه اکمال، دستور نصب امام علی(ع) به امامت، هم جزئی از دین و تمام‌کننده آن بود و هم موجب کمال سایر اجزای دین شد؛ زیرا روح دین ولایت و امامت است.
جایگاه
آیه اِکمال بخشی از آیه سوم سوره مائده است.[۱] این آیه از جمله دلایل شیعه برای اثبات امامت و خلافت حضرت علی(ع) معرفی شده است.[۲] در این آیه از روزی سخن به میان آمده که چهار امر مهم در آن رخ داده است، که آنها عبارتند از: مأیوس شدن کفار، کامل شدن دین، تکمیل نعمت الهی و پذیرش دین اسلام به عنوان آئین نهایی انسان‌ها.[۳] شیعیان بر اساس احادیث اهل بیت(ع) معتقدند، با اعلام ولایت و جانشینی حضرت علی(ع) برای پیامبر(ص) در این روز، این امور محقق گردید.[۴]
زمان نزول
مسلمانان در اینکه آیه اکمال در حَجّة الوِداع نازل شده، اتفاق‌نظر دارند، اما درباره روز نزول آن، دیدگاه‌های متفاوتی ارائه نموده‌اند.[۵] بیشتر روایات[۶] اهل‌بیت و اجماع شیعه بر آن است که آیه اکمال در روز غدیر یا اندکی پس از آن نازل شده است.[۷] برخی از علمای اهل‌سنت نیز ضمن بیان روایت نزول این آیه در روز غدیر، آن را ضعیف دانسته‌اند،[۸] اما علامه امینی با بررسی رجالی سند روایت‌های اهل سنت معتقد است آنها بر اساس موازین اهل سنت موثق هستند.[۹] طبق برخی منابع اهل سنت، ازجمله دو کتاب تفسیری و تاریخی ابن‌کثیر، نزول آیه در روز عرفه بوده است.[۱۰] در برابر این دو دیدگاه، برخی معتقدند آیه اکمال دو بار نازل شده است: بار نخست در روز عرفه که پیامبر(ص) به علتی از اعلام آن نگران بود. به همین علت آیه تبلیغ نازل شد و خداوند در آن به پیامبر(ص) ضمانت داد که مشکلی پیش نخواهد آمد. سپس در روز غدیر دوباره آیه اکمال نازل شد.[۱۱]
متن و ترجمه آیه
...الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً...
امروز، کافران از [زوال] آیین شما، ناامید شدند؛ پس، از آنها نترسید و از [مخالفت با] من بترسید! امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم، و اسلام را برایتان [به عنوان] آیین برگزیدم.
شأن نزول
منابع شیعه، شأن نزول آیه اکمال را واقعه غدیر خم و ولایت امیرالمومنین بر مسلمانان می‌دانند.[۱۲] شیعیان معتقدند، پیامبر اسلام(ص) پس از انجام آخرین حج خود، در مسیر بازگشت، در منطقه‌ای به نام غدیر خم، مسلمانان را جمع کرد و در خطبه‌ای، امام علی(ع) را ولیِّ مسلمانان و جانشین خود معرفی نمود. پس از خطبه، مسلمانان با امام علی(ع) بیعت کردند.[۱۳] سپس آیه اکمال نازل شد و از کامل‌شدن دین اسلام خبر داد. علامه امینی در الغدیر و میر حامد حسین در عبقات الانوار با جستجو در منابع اهل سنت، شواهد بسیاری از آنها در تأیید و اثبات نزول این آیه در خصوص امام علی(ع) و واقعه غدیر آورده‌اند.[۱۴]
منظور از کامل‌شدن دین
کتاب‌های تفسیری درباره عبارت «أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ» (دینتان را برایتان کامل کردم)، مباحث بسیاری آورده‌اند[۱۵] و مفسران شیعه و سنی در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی دارند.[۱۶] مفسران اهل سنت به این دلیل که در آغاز و پایان آیه، احکام شرعی بیان شده است، می‌گویند مراد از کامل‌شدن دین، کامل شدن همه احکام شرعی اسلام با نزول این آیه است.[۱۷]
شیعیان باتوجه به آنکه در آیه، از ناامیدی کافران سخن گفته است، این دیدگاه را نپذیرفته و معتقدند احکام شرعی به تنهایی نمی‌تواند موجب حفظ دین و مأیوس‌شدن کافران از اسلام شود؛ زیرا ناامیدی کامل کافران زمانی رخ می‌دهد که خداوند برای سرپرستی، نگهبانی و تدبیر امور دین و ارشاد امت کسی را نصب کند که بتواند جانشین پیامبر بوده و دین را تداوم بخشد. در نتیجه آیه اکمال دین مرتبط به غدیرخم (۱۸ ذی‌حجه سال ۱۱ق) و اعلام ولایت امام علی(ع) است.[۱۸] همچنین با اعلام احکام شرعی که در این آیه آمده، احکام اسلام کامل نگردید؛ زیرا پس از آن نیز آیاتی دیگر نازل شد که بیان‌گر احکامی از اسلام بود.[۱۹] شیعیان با استناد به روایات اهل بیت، منظور از کامل‌شدن دین و نعمت را اعلام ولایت و جانشینی حضرت علی(ع) پس از پیامبر(ص) می‌دانند.[۲۰]
تفاوت اکمال و اتمام
مرتضی مطهری متفکر شیعی درباره فرق بین «اکمال» و «اتمام» که در این آیه آمده، می‌نویسد: «اتمام» در جایی گفته می‌شود که؛ سازه‌ای قبلا ناقص باشد؛ مانند ساختمان قبل از آنکه همه کارهایش تمام شود، آن را «ناتمام» می‌گویند. اما اکمال زمانی است که چیزی شاید پیکره‌اش درست و تمام باشد، ولی از باب اینکه روح ندارد و آن آثاری که انتظار است، بر آن مترتب نمی‌شود می‌گویند کامل نیست. در آیه اکمال، این دستور (یعنی نصب امام علی به امامت) به اعتبار اینکه دستوری از دستورهای دین و جزئی از اجزای آن است، موجب تمام شدن دین شد. باز همین دستور به اعتبار اینکه اگر نمی‌بود همه دستورهای دیگر ناکامل بود، کمال همه آنها بشمار می‌رود؛ زیرا روح دین ولایت و امامت است و اگر انسان ولایت و امامت نداشته باشد اعمالش حکم یک پیکر بدون روح را پیدا می‌کند.[۲۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ علامه حلی، نهج الحقّ و کشف الصدق، ۱۹۸۲م، ص۱۹۲.
- ↑ طیب، أطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۴، ص۴۲۲
- ↑ نگاه کنید: تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۳
- ↑ نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۴و۲۶۵.
- ↑ جرجانی، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۳۲۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۹۲تا۲۸۹؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ۴۳۴تا۴۴۷.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۱۱۵.
- ↑ نگاه کنید به ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۸؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۹.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۲۹۴تا۲۹۸.
- ↑ نگاه کنید به ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۶؛ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۵۵.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۱،ص۳۱۰.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۷.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۶و۱۷۷.
- ↑ نگاه کنید به امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۴۸تا۴۵۶؛ حسینی میلانی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، ۱۴۲۳ق، ج۸، ص۲۶۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۲تا۲۴۸؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۵و۲۴۶؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۳۳و۲۳۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۳و۲۶۴.
- ↑ نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۱۷۶.
- ↑ نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۱۷۴.
- ↑ نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۴۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۶۴و۲۶۵.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۵، ص۱۸۸-۱۸۹
منابع
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایة، تحقیق علی نجیب عطوی و دیگران، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق سامی بن محمد سلامه، ریاض، دار طیبه للنشر والتوزیع، ۱۴۲۰ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، طهران، بی‌نا، ۱۳۶۶ش.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه البعثة، ۱۴۱۵ ق.
- جرجانی، حسین بن حسن، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- حسینی میلانی، علی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، قم، مرکز تحقیق و ترجمه و نشر آلاء، ۱۴۲۳ق.
- سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۵ش.
- عیاشی، محمد، کتاب التفسیر، قم، تحقیق مؤسسة البعثة، ۱۴۲۱ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحقّ و کشف الصدق، دار الکتاب بیروت، اللبنانی، چاپ اول، ۱۹۸۲م.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، طهران، دارالکتب الاسلامیة، ط الثالثة، ۱۳۸۸ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، موسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
پیوند به بیرون
- پژوهشی در زمینه نزول آیه اکمال
- پژوهشی درباره مفاد آیه اکمال دین از دیدگاه فریقین
- پژوهشی در اسباب نزول آیه«اکمال دین»
- بررسی تناسب آیه اکمال از دیدگاه شیعه
- روش فریقین در تفسیر آیه اکمال
| آیات | آیه ولایت • آیه اولی‌الامر • آیه تطهیر • آیه مباهله • آیه صادقین • آیه خیر البریه • آیه اکمال • آیه تبلیغ • آیه انذار • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه ود • آیه لیلة المبیت • آیه انفاق • آیه نجوا • آیه شاهد • آیه نصر • آیه سقایة الحاج |  | |||
|---|---|---|---|---|---|
| روایات | |||||
| القاب | |||||
| کتاب‌ها |
| ||||
| وقایع | مولود کعبه • لیلة المبیت • ازدواج با حضرت فاطمه • رد الشمس • واقعه غدیر • عید غدیر • مباهله • پنجتن • اصحاب کساء • خاتمبخشی • سد الابواب • ابلاغ آیات برائت • ماجرای تهنیت • ماجرای کسر اصنام | ||||
| وابسته | |||||