سوره مُرسَلات هفتاد و هفتمین سوره و از سورههای مَکّی قرآن است که در جزء ۲۹ جای دارد. مرسلات به معنای فرستادگان است و این کلمه در آیه نخست این سوره آمده است. سوره مرسلات بر وقوع قیامت تأکید و منکران آن را پیاپی تهدید میکند. این سوره همچنین اعمال و نشانههای مجرمان و پرهیزکاران را برمیشمرد و در مورد سرنوشت آنان سخن میگوید. درباره فضیلت تلاوت این سوره از پیامبر(ص) نقل شده هر كس سوره مرسلات را قرائت کند، براى او نوشته شود كه از مشركان نيست.
این سوره را مُرسَلات (به معنای فرستادگان) نامیدهاند؛ به دلیل آنکه در آغاز سوره به آنان سوگند یاد شده است. همچنین نام دیگر این سوره «عُرف» است[یادداشت ۱] که در نخستین آیه به کار رفته است.[۱]
سوره مرسلات ۵۰ آیه، ۱۸۱ کلمه و ۸۴۱ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سورههای مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) و از سورههای نسبتاً کوچک قرآن است. در ۵ آیه نخست این سوره به پنج موضوع مختلف سوگند یاد شده است.[۳]
محتوا
سوره مرسلات با تأکید زیاد بر وقوع قیامت و نشانههای آن و همچنین ذکر بخششهای خداوند به بشر، در مورد اعمال و نشانههای مجرمان و پرهیزکاران و سرنوشت نهایی هر دو گروه سخن میگوید. این سوره تأکید خود بر قیامت را با تهدید شدید منكرانِ قیامت و انذار و بشارت به ديگران همراه میکند و بيش از دیگر مطالب، به تهدید میپردازد؛ به همین دلیل آیه "وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ- واى در آن روز بر تكذيبگران" ده مرتبه در آن تکرار شده است.[۴]
علامه طباطبائی ویل را به معنای هلاکت و مکذبین را تکذیب کنندگان یومالفصل ( روز قیامت) دانسته است چون روزی است که وعدههای الهی در آن تحقق پیدا میکند و نتیجه تکذیبشان را میبینند.[۵]شیخ صدوق در کتاب خصال از ابن عباس روایت کرده که ابوبکر به پیامبر گفت یا رسول الله زود پیر شدید و پیامبر درپاسخ فرمود: «شَيّبتني هود والواقعة والمرسلات وعمّ يتساءلون».سورههای هود، واقعه، مرسلات و نباء( عم یتساءلون) مرا پیر کردند. [۶] شاید علت قرار گرفتن سوره مرسلات در کنار سه سوره دیگر این باشد که لحن سوره مرسلات نیز، مشابه سه سوره دیگر است که خداوند مطلب خود را با قسمهای شدید شروع میکند و وعده وقوع حتمی قیامت را میدهد و ده بار بعد از هر فراز از سخنان خود میفرماید: "وَیْلٌ لِّلْمُکَذِّبِین; وای بر تکذیبکنندگان. امین الاسلام طبرسی در مجمع البیان با توجه به این که تا آخر عمر تعداد موهای سفید در سر و صورت حضرت معدود بود و موهایش را خضاب(رنگ و یا حنا) نمی کرد؛ در توضیح سخن پیامبر که فرمود این سورهها مرا پیر کردند میگوید منظور حضرت این است که اگر قرار باشد انسان با چیزی پیر بشود باخواندن این سورهها پیر میشود. [۷]
انقراض حیات انسان
به گفته علامه طباطبایی، در بسیاری از سورههای قرآن، بهویژه در سورههای کوتاه مانند نبأ، نازعات، تکویر، انفطار و انشقاق، روز قیامت با حوادثی قرین دانسته شده که نشان از انقراض عالم انسانی خواهد بود. به باور او آیات ۸ تا ۱۲ سوره مرسلات نیز به برخی از حوادث روز قیامت از جمله تاریک و محو شدن ستارگان، شکافته شدن آسمان و کنده شدن کوهها اشاره دارد که نشانههایی از انقراض حیات است.[۹]طباطبایی تصریح دارد که از آیات قرآن به صورت سربسته فهمیده میشود که نظام حاکم بر جهان آخرت در تمام شؤونش غیر از نظام دنیاست زیرا جهان آخرت سرای سعادت و حیات ابدی و خالی از هر گونه سختی و مشقت است.[۱۰]
در فضیلت قرائت سوره مرسلات از پیامبر(ص) روایت شده است هر کس این سوره را بخواند نوشته میشود که او از مشرکان نیست.[۱۱] از امام صادق (ع) نیز نقل شده هر كس سوره مرسلات را بخواند خداوند در روز قیامت بین او و پیامبر(ص)آشنایی ایجاد میكند.[۱۲]
در برخی منابع روایی برای قرائت این سوره خواصی چون امنیت و مصونیت در سفر،[۱۳] پیروزی بر دشمنان[۱۴] و همچنین برطرف شدن درد شكم[۱۵] ذکر شده است.
﴿و چون به آنان گفته شود رکوع کنید به رکوع نمیروند ٤٨﴾
﴿وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ ٤٩﴾
﴿آن روز وای بر تکذیبکنندگان ٤٩﴾
﴿فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ ٥٠﴾
﴿پس به کدامین سخن پس از [قرآن] ایمان میآورند ٥٠﴾
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. سوگند به فرستادگان پیدرپی ١ که سخت توفندهاند ٢ و سوگند به افشانندگان افشانگر ٣ که [میان حق و باطل] جداگرند ٤ و القاکننده وحیاند ٥ خواه عذری باشد یا هشداری ٦ که آنچه وعده یافتهاید قطعاً رخ خواهد داد ٧ پس وقتی که ستارگان محو شوند ٨ و آنگاه که آسمان بشکافد ٩ و آنگاه که کوهها از جا کنده شوند ١٠ و آنگاه که پیمبران به میقات آیند ١١ برای چه روزی تعیین وقتشده است ١٢ برای روز داوری ١٣ و تو چه دانی که روز داوری چیست ١٤ آن روز وای بر تکذیبکنندگان ١٥ مگر پیشینیان را هلاک نکردیم ١٦ سپس از پی آنان پسینیان را میبریم ١٧ با مجرمان چنین میکنیم ١٨ آن روز وای بر تکذیبکنندگان ١٩ مگر شما را از آبی بیمقدار نیافریدیم ٢٠ پس آن را در جایگاهی استوار نهادیم ٢١ تا مدتی معین ٢٢ و توانا آمدیم و چه نیک تواناییم ٢٣ آن روز وای بر تکذیبکنندگان ٢٤ مگر زمین را محل اجتماع نگردانیدیم ٢٥ چه برای مردگان چه زندگان ٢٦ و کوههای بلند در آن نهادیم و به شما آبی گوارا نوشانیدیم ٢٧ آن روز وای بر تکذیبکنندگان ٢٨ بروید به سوی همان چیزی که آن را تکذیب میکردید ٢٩ بروید به سوی [آن] دود سه شاخه ٣٠ نه سایهدار است و نه از شعله [آتش] حفاظت میکند ٣١ [دوزخ] چون کاخی [بلند] شراره میافکند ٣٢ گویی شترانی زرد رنگند ٣٣ آن روز وای بر تکذیبکنندگان ٣٤ این روزی است که دم نمیزنند ٣٥ و رخصت نمییابند تا پوزش خواهند ٣٦ آن روز وای بر تکذیبکنندگان ٣٧ این [همان] روز داوری استشما و [جمله] پیشینیان را گرد میآوریم ٣٨ پس اگر حیلتی دارید در برابر من بسگالید ٣٩ آن روز وای بر تکذیبکنندگان ٤٠ اهل تقوا در زیر سایهها و بر کنار چشمه سارانند ٤١ با هر میوهای که خوش داشته باشند ٤٢ به [پاداش] آنچه میکردید بخورید و بیاشامید گواراتان باد ٤٣ ما نیکوکاران را چنین پاداش میدهیم ٤٤ آن روز وای بر تکذیبکنندگان ٤٥ [ای کافران] بخورید و اندکی برخوردار شوید که شما گناهکارید ٤٦ [ولی] آن روز وای بر تکذیبکنندگان ٤٧ و چون به آنان گفته شود رکوع کنید به رکوع نمیروند ٤٨ آن روز وای بر تکذیبکنندگان ٤٩ پس به کدامین سخن پس از [قرآن] ایمان میآورند ٥٠﴾
↑کلمه «عرف» به معناى پى در پى است و به يال اسب كه موهاى رديف دارد، عُرْف گويند. اين واژه به معناى نيك و پسنديده نيز آمده و كلمه «معروف» از آن گرفته شده است. (قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۳۴۲)