آیات تَحَدّی شش آیه از قرآن که منکران پیامبر اسلام را به آوردن همانندی برای قرآن یا بخشی از آن دعوت می‌کند. شماری از آیات تحدی به کل قرآن، تعدادی به ده سوره و بعضی دیگر به یک سوره تحدی کرده‌اند.
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیات تحدی |
| واقع در سوره | طور (۳۴) • قصص (۴۹) • اسراء (۸۸) • هود (۱۳) • یونس (۳۸)، بقره (۲۳) |
| جزء | ۲۷، ۲۰، ۱۵، ۱۲، ۱۱، ۱ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | اعجاز قرآن |
| درباره | تحدی |
به‌باور برخی از مفسران، تحدی به قرآن به‌صورت مرحله‌ای و از دشوار به آسان صورت گرفته است؛ یعنی از تحدی به کل قرآن آغاز شده و با تحدی به یک سوره پایان یافته است؛ اما برخی معتقدند که ترتیب نزول آیات قرآن، برخلاف این مرحله‌بندی است.
مفهوم‌شناسی تحدی به قرآن
تَحَدّی هماوردخواستن و به‌مبارزه‌طلبیدن رقیب برای آشکارشدن ناتوانی او است.[۱] تحدی اصطلاحی در علوم قرآنی[۲] و کلام اسلامی[۳] و از شرایط معجزه است[۴] که براساس آن، پیامبران منکران نبوتشان را به‌مبارزه می‌طلبند تا مانندی برای معجزاتش بیاورند.[۵]
در قرآن برای اثبات معجزه‌بودن قرآن و نبوت پیامبر(ص)، منکران به‌مبارزه دعوت شده‌اند و از آنها خواسته شده است که اگر قرآن را از جانب خدا نمی‌دانند، همانندی برای آن بیاورند[۶] که به آن تحدی به قرآن گفته می‌شود.[۷]
اقسام تحدی در قرآن
قرآن در شش آیه به تحدی دعوت کرده است که به آنها آیات تحدی می‌گویند.[۸] این آیات سه دسته هستند: در سه آیه به کل قرآن، در یک آیه به ده سوره و در دو آیه هم به یک سوره تحدی شده است:
تحدی به کل قرآن
در سه آیه از آیات قرآن کریم، به تحدی به کل قرآن دعوت شده است:
- آیه ۳۴ سوره طور: فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِثْلِهِ إِنْ كَانُوا صَادِقِينَ (پس اگر(مخالفان پیامبر و کافران) راست می‌گویند سخنی مانند آن بیاورند).[۹]
- آیه ۴۹ سوره قصص: قُلْ فَأْتُوا بِكِتَابٍ مِّنْ عِندِ اللهِ هُوَ أَهْدَىٰ مِنْهُمَا أَتَّبِعْهُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ (بگو: «پس اگر(شما مخالفان و کافران) راست می‌گویید، کتابی از جانب خدا بیاورید که از این دو هدایت‌کننده‌تر باشد تا پیرویش کنم).[۱۰]
- آیه ۸۸ سوره اسراء: قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی أَنْ یأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهیراً (بگو: «اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند، مانند آن را نخواهند آورد، هرچند برخی از آنها پشتیبان برخی [دیگر] باشند). [۱۱]
تحدَّی به ده سوره
در آیه ۱۳ سوره هود، کافران دعوت شده‌اند که اگر می‌توانند ده سوره شبیه سوره‌های قرآن بیاورند: أَمْ یقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَیاتٍ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ (یا می‌گویند این [قرآن] را به‌دروغ ساخته است. بگو: اگر راست می‌گویید، ده سوره برساخته‌شده مانند آن بیاورید و غیر از خدا هرکه را می‌توانید، فرا خوانید).[۱۲]
تحدّی به یک سوره
در دو آیه از قرآن به تحدی به یک سوره دعوت شده است:
- آیه ۳۸ سوره یونس: أَمْ یقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ الله إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ (یا می‌گویند: «آن را به دروغ ساخته است.» بگو: «اگر راست می‌گویید، سوره‌ای مانند آن بیاورید، و هرکه را جز خدا می‌توانید، فراخوانید).[۱۳]
- آیه ۲۳ سوره بقره: وَإِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُم مِّن دُونِ اللهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ (و اگر در آنچه بر بنده خود نازل کرده‌ایم، شک دارید، پس اگر راست می‌گویید، سوره‌ای مانند آن بیاورید و گواهان خود را غیرخدا فراخوانید).[۱۴]
به گفته عبدالله جوادی آملی، مفسر قرآن دلیل اینکه قرآن به یک آیه تحدی نکرده این است که شماری از آیات قرآن حروف مُقَطّعه هستند که از یک، دو و یا چند حرف تشکیل شده‌اند مانند مُدْهامَّتانِ و «ص». در این صورت تحدی مورد نظر قرآن که اثبات اعجاز و حقانیت قرآن است ثابت نمی‌شد.[۱۵]
ترتیب نزول
برخی از مفسران بر این باورند که نزول آیات تحدی، براساس سیری منظم بوده و هماوردطلبی قرآن از دشوار به آسان واقع شده است؛[۱۶] به این شکل که نخست، خداوند منکران قرآن را به آوردن همانندی برای کل قرآن دعوت کرد؛ ولی آنان نتوانستند. سپس از آنان خواست که اگر می‌توانند ده سوره، شبیه سوره‌های قرآن بیاورند؛ ولی باز هم نتوانستند؛ آنگاه در مرحله سوم، از آنان دعوت کرد که یک سوره همانند قرآن بیاورند.[۱۷]
در مقابل این دیدگاه، برخی از پژوهشگران می‌گویند: ترتیب نزول قرآن و روایات نقل‌شده در این زمینه، نشان می‌دهد که آیات تحدی، سیر نزول منظمی نداشته و به‌صورت پراکنده و در مناسبت‌های مختلف نازل شده است.[۱۸]
پانویس
- ↑ جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیه، ۱۴۱۵ق، ص۶۴.
- ↑ جواهری، «واکاوی ملاک تحدی در قرآن و نقد منطق تنزّلی»، ص۱۱۲.
- ↑ جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیه، ۱۴۱۵ق، ص۶۴.
- ↑ باقلانی، اعجاز القرآن، ۱۴۲۱ق، ص۱۶۱
- ↑ مؤدب، اعجاز قرآن در نظر اهل بیت، ۱۳۷۹ش، ص۱۷.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۴۸۱.
- ↑ محقق سبزواری، اسرار الحکم، ۱۳۸۳ش، ص۴۷۲.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۴۸۱.
- ↑ سوره طور، آیه۳۴.
- ↑ سوره قصص، آیه۴۹.
- ↑ سوره اسرا، آیه۸۸.
- ↑ سوره هود، آیه۱۳.
- ↑ سوره یونس، آیه۳۸.
- ↑ سوره بقره، آیه۲۳.
- ↑ « «تفسیر-سوره-ص-جلسه-۹-۱۳۹۳/۰۲/۲۸»»، پرتال بنیاد اسراء.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۸۳.
- ↑ جصاص، احکام‌القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۴.
- ↑ بهجت‌پور، «بررسی سیر تنزیلی آیات تحدی»، ص۷۷؛ بهجت‌پور، تفسیر تنزیلی، ۱۳۹۲ش، ص۳۴۴.
منابع
- قرآن کریم، ترجمه فولادوند.
- باقلانی، ابوبکر، اعجاز القرآن، تعلیق ابوعبدالرحمن عویضه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
- بهجت‌پور، عبدالکریم و زهرا بهجت‌پور، «بررسی سیر تنزیلی آیات تحدی»، در نشریه قبسات، ش۷۷، پاییز ۱۳۹۴.
- بهجت‌پور، عبدالکریم، تفسیر تنزیلی(به ترتیب نزول)، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- «تفسیر-سوره-ص-جلسه-۹-۱۳۹۳/۰۲/۲۸»، پرتال بنیاد اسراء، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- جصاص، احمد بن علی، احکام‌القرآن، تحقیق محمدصادق قمحاوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
- جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۱۵ق.
- جواهری، سیدمحمدحسن، «واکاوی ملاک تحدی در قرآن و نقد منطق تنزّلی»، پژوهش‌های قرآنی، ش۲، ۱۳۹۵ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران، نشر ناهید-دوستان، ۱۳۷۷ش.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- مؤدب، سیدرضا، اعجاز قرآن در نظر اهل بیت عصمت و بیست نفر از علمای بزرگ اسلام، قم، احسن الحدیث، ۱۳۷۹ش.
- محقق سبزواری، محمدباقر، اسرارالحکم، تحقیق کریم فیضی، قم، مطبوعات دینی، ۱۳۸۳ش.