حَسَد یا حسادت از رذایل اخلاقی، به معناى آرزوىِ از بین رفتن نعمت‌ها و داشته‌هاى دیگران است. واژه حسد چهار بار درقرآن به کار رفته است. در کتاب‌های حدیثی، احادیثی در نکوهش حسد، بیان انگیزه‌ها، نشانه‌ها و آثار آن آمده است. حسد از منظر اندیشمندان مختلفی واکاوی شده و دلایلی از جمله عدم رضایت به قضای الهی، خباثت باطنی و داشتن روحیه تکبر برای آن ذکر شده است. تفکر درباره آسیب‌های حسد، تقویت عقل و تقویت ایمان و توجه به حکمت‌های خداوند از جمله راه‌های علمی و عملی دانشمندان علم اخلاق برای درمان بیماری حسد است. در فقه حسد را از گناهان کبیره قلمداد می‌کنند ولی اگر در رفتار و کردار وارد نشود طبق حدیث رفع ایرادی بر آن وارد ندانسته‌اند.
 | |
| آیات اخلاقی | |
|---|---|
| آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار | |
| احادیث اخلاقی | |
| حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل | |
| فضایل اخلاقی | |
| تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی | |
| رذایل اخلاقی | |
| تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • تهمت • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • عیب‌جویی • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت | |
| اصطلاحات اخلاقی | |
| جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج | |
| عالمان اخلاق | |
| ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • عبدالکریم حق‌شناس • عزیزالله خوشوقت • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • حسین مظاهری • محمدرضا مهدوی کنی | |
| منابع اخلاقی | |
| قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • رساله لقاءالله (کتاب) • مجموعه وَرّام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات | |
مفهوم‌شناسی
حسد به معناى آرزوىِ نابودی نعمت‌ها و داشته‌هاى دیگران و خواستن نعمت فقط برای خود است.[۱] وجود این خصلت در شخص گاه با تلاش براى نابودى داشته‌های دیگران همراه می‌شود.[۲] حسادت در بالاترین مراتب خود، باعث رنج بردن شخص از نیک‌بختى دیگران می‌شود.[۳] برخى از فرهنگ‌نویسان، اصل این واژه را از حَسْدَل به معناى کَنِه دانسته‌اند؛ همان‌گونه که کَنه پوست تن آدمى را زخم می‌کند و خونش را می‌مکد، حسد نیز با جان و روان شخص حسود چنین می‌کند.[۴]
کلمه حسد و مشتقات آن در چهار آیه از قرآن به کار رفته است.[یادداشت ۱] برخى آیات نیز بدون بکار بردن واژه حسد یا مشتقات آن، رساننده مفهوم حسد است.[یادداشت ۲] گفته شده واژه بَغْى در برخى از کاربردهاى قرآنى، داراى معنایى حسد است. [۵] سیوطى [۶] بَغْى را در لهجه تمیمى به معناى حسد می‌داند. فخر رازی نیز برخی از کاربردهاى قرآنى واژه حسد را ذکر کرده است.[۷]
امام صادق(ع): بَيْنَما مُوسَى بْنُ عِمْرانَ يُناجِى رَبَّهُ وَ يُكَلِّمُهُ اذْ رَأى رَجُلًا تَحْتَ ظِلِّ عَرْشِ اللَّهِ، فَقالَ: يا رَبِّ مَنْ هذا الَّذى قَدْ أظَلَّهُ عَرْشُكَ؟ فَقالَ: يا مُوسى، هذا مِمَّنْ لَمْ يَحْسُدِ النّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مُنْ فَضْلِهِ. (ترجمه: موسى بن عمران در مناجات و سخن گفتن با حضرت حق بود، ناگهان مردى را در سايه عرش خدا ديد، عرضه داشت: خدایا! اين كيست كه در سايه عرش توست؟ خطاب رسيد: اى موسى! اين كسى است كه بر عنايات من بر مردم حسد نورزيده است.)
علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۰، ص: ۲۴۵
واژه حسد در بسیاری از احادیث شیعه و اهل سنت در بیان نکوهش حسد، انگیزه‌ها و نشانه‌هاى آن وارد شده است. در حدیثى، تأثیر این خوى ناپسند در تباه ساختن حسنات آدمى، به تأثیر آتش بر هیزم تشبیه شده است.[۸] بنابر حدیثى نبوى، حسد از خوی‌هاى ناپسندى است که هیچ کس از آن در امان نیست.[۹] در نقلی دیگر از امام صادق (ع) حسد یکى از سه امرى است که هیچ پیامبر و افراد فرو‌تر از آن در امان نیستند، اما مؤمن هیچگاه رفتار ناشى از حسد ندارد و حسادت را به عرصه عمل راه نمی‌دهد.[۱۰][یادداشت ۳] در حدیثى دیگر، حسد نخستین گناه است که در آسمان‌ها ابلیس و در زمین قابیل مرتکب شد.[۱۱]
تفاوت غبطه با حسد
امام صادق(ع): إنَّ الْمُؤْمِنَ يَغْبِطُ وَ لا يَحْسُدُ، وَ الْمُنافِقُ يَحْسُدُ وَ لا يَغْبِطُ. (ترجمه: مؤمن غبطه می‌خورد ولى حسد نمی‌ورزد و منافق حسد می‌ورزد و غِبطه ندارد.)
کافی، ج۲، ص: ۳۰۷
مفهوم غبطه (منافسه) با وجود تفاوت، با حسد در ارتباط است.[۱۲] غبطه زمانی رخ می‌دهد که آدمى آرزوى زوال نعمت دیگران را ندارد، بلکه فقط می‌خواهد او نیز از آن نعمت بهره‌مند شود.[۱۳] غبطه، به عکس حسد، صفتى پسندیده است،[۱۴] به ویژه آنکه در روایتى، به صراحت غبطه از صفات مؤمن و حسد از خصلت هاى منافق دانسته شده است.[۱۵]
حسادت‌های پسندیده و مجاز
در روایات گاه در مورد برخی کارها حسادت جایز شمرده شده است به عنوان نمونه رسول اکرم (ص) در روایتی فرمود: حسادت جز در دو مورد روا نيست : حسادت ورزیدن به مردى كه خداوند به او مال و ثروتى داده و او آن را شب و روز انفاق مى‌كند، ونیز حسادت ورزیدن به مردى كه خداوند به او قرآن عطا فرموده است و او شبانه روز به آن مى‌پردازد و آن را تلاوت می کند.[۱۶] و نیز در روایت دیگر است که «حسادت جایز نیست مگر در دو مورد: شخصی که خداوند متعال به او مالی داده و توفیق خرج کردن در راهش را به وی عنايت کرده است؛ و شخصی که خداوند به او حکمت و معارف دينی داده و به آن حکم نموده و عمل می کند و - به ديگران نيز - آموزش می دهد». علامه مجلسی حسادت در این احادیث را به معنای غبطه دانسته است. [۱۷]
پیوند با چشم‌زخم
چشم زخم با حسد پیوند تنگاتنگ دارد. در برخى روایات به این ارتباط اشاره شده[۱۸] و مفسران، آیه ۵ سوره فلق را، که در آن از حسادتِ حسودان یاد شده است، در این‌باره می‌دانند.[۱۹]
حسد در مثل‌های فارسی و عربی
در پاره‌اى از مَثَل‌هاى فارسى و عربى، آموزه‌هایى درباره حسد یافت می‌شود، مانند «اگر حسود نباشد، جهان گلستان است»، «حسود هرگز نیاسود»،[۲۰] و «الاحْسانُ الَى الْعَبیدِ مَکْبَتَةٌ لِلْحَسُود»(نیکى به بندگان مایه خوارى حسود است).[۲۱]
یک حدیث یک نکته
«الحسود لایسود» روایتی است از امیرالمؤمنین(ع) [۲۲] که گاه مردم عوام آن را این گونه ترجمه کرده اند (حسود هر گز نیاسود ) ممکن است علت این ترجمه تعبیر «لایسود» در روایت باشد و این که این ترجمه آهنگین و روان است در حالی که معنای صحیح (الْحَسُودُ لَا یَسُودُ)، چنین است: حسود بزرگى و برترى نمی‌یابد؛ یعنی انسان حسود از طریق حسادت ورزیدن نسبت به دیگران، به بزرگی، آقایی، مقام عالی و بلند مرتبگی دست نمی‌یابد؛ زیرا که «لا یسود» از ریشه «س، و، د» به معنای بزرگی، آقایی، مقام عالی و بلند مرتبگی است. [۲۳] نه به معنای سود و بهره و یا آسودگی و آرامش، چنان‌که عده‌ای آن‌را اینگونه معنا کرده‌اند و در عرف نیز این معنا رواج پیدا کرده است.
حسد از دیدگاه صاحب‌نظران
اندیشمندان مسلمان درباره حسد، ریشه‌ها و ویژگی‌های آن نکاتی آورده‌اند که در ادامه به آن اشاره می‌گردد:
ابن عربی حسد را خویى ذاتى می‌داند که نابود شدن آن امکان ندارد.[۲۴]
غزالی ریشه حسد را در قلب می‌داند و معتقد است اگر حسد در زبان یا رفتار بروز کند، در این صورت انسان، مرتکب گناه (مَظْلمه) شده و باید حلالیت بطلبد، اما اگر حسد در همان مرحله قلب بماند، در این صورت انسان فقط مرتکب گناهى بین خود و خدا شده است.[۲۵]
فیض کاشانی با تفکیک دو مفهوم حسد و غبطه(منافسه) معنای حسد را (کراهت) ناخوش داشتن داشتن نعمت برای دیگری و علاقمندی به زوال آن نعمت می‌داند و معتقد است اگر کسی بدون کراهت به نعمت‌های دیگران، مثل آن را برای خودش بخواهد آن را غِبطه و منافسه می‌گویند.[۲۶]
ملا احمد نراقی حسادت را یک موضوع درون صنفی می‌داند و معتقد است هر صنفی حسد به صنف خود می‌برند نه به صنف دیگر، چون مقصود اهل یک صنف، یک چیز و هر یک مزاحم دیگری می‌گردند. پس عالم به عالم حسد می‌برد نه به عابد، و تاجر به تاجر حسد می‌برد نه به عالم مگر به سبب دیگری که باز باعث رابطه گردد. نراقی معتقد است حسادت، نوعی بدبینی به عالم هستی و کائنات است. شخص حسود نمی‌داند که در روی زمین برای همه اشخاص وفور نعمت وجود دارد. در دیدگاه وی شخصی که اینگونه اعتراض می‌کند نمی‌داند که دارد به نظام حاکم بر کائنات اعتراض می‌کند.[۲۷]
امام خمینی حسد را حالتى نفسانى و حیوانی می‌داند که صاحب آن، آرزو می‌کند سلب کمال و نعمت را از دیگری، چه آن نعمت را خود دارا باشد یا نه، و چه آن نعمت را برای خودش هم بخواهد یا خیر.[۲۸]
دلایل
امام خمینی در کتاب شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) دلایل زیر را برای بروز حسد در وجود شخص ذکر کرده است:
نشانه‌ها
برای شناخت حسد در وجود آدمی نشانه‌های زیر بیان شده است:
آثار و پیامدها
طبق آیات و روایات برخی از پیامدهای حسد چنین است:
- نا آرامی روانی.[۳۱]
- بیماری جسمی.[۳۲]
- حسرت دائمی.[۳۳]
- از دست دادن دوستان.[۳۴]
- ضرر زدن به خود.[۳۵]
- از بین برنده ایمان.[۳۶]
- ازدیاد گناه.[۳۷]
- شقاوت ابدی.[۳۸]
- نابودی اعمال.[۳۹]
از آثار مشهور حسادت بیرون رانده شدن آدم با حسادت ابلیس از بهشت است پیامبر(ص) در خطبه غدیر به این نکته اشاره فرموده و هشدار داده که مردمان به علی (ع) حسادت نورزند مبادا اعمالشان نابود شود و قدم‌هایشان بلغزد. [یادداشت ۴] [۴۰]
درمان
دانشمندان علم اخلاق براى درمان بیمارى حسد روش‌های علمى و عملى ذکر کرده‌اند؛[۴۱] از جمله:
- تفکر درباره آسیب‌هایی که حسد بر روح و روان دارد.
- تفکر درباره ضررهای اخلاقی و دینی حسد.
- تقویت ایمان و توجه به حکمت خداوند.
- یادآوری نعمت‌هایی که به او عطا شده.
- یادآوری افرادى که مشکلات ظاهرى بیشترى دارند.
- تقویت نیروی عقل.
- تقویت رفتارهای خلاف حسادت.[۴۲]
- ارتباط معنوی با خداوند و توجه به توسل و توکل.[۴۳]
خطر حسد برای عالمان
در روایات شیعه خطر حسادت برای عالمان دین را بیش از دیگران گوشزد کرده: در نقلی از پیامبر(ص) آمده شش گروه، به خاطر شش صفت، قبل از حساب [الهی] وارد آتش می‌شوند و دانشمندان به خاطر حسادت یکی از این گروه‌هایی هستند که در کلام پیامبر آمده است.[۴۴]
حکم فقهی
مطابق آنچه در کتاب جواهر آمده، حسد در صورتی که در گفتار یا کردار بروز کند، گناه کبیره به شمار رفته و حرام است و صِرفِ خطور آن در قلب، بدون تَرَتُّب اثری بر آن، حرام نمی‌باشد.[۴۵] ملا محسن فیض کاشانی حسد را از موانع قبولی نماز شمرده و تظاهر به آن را موجب ازبین رفتن عدالت می‌داند و معتقد است شهادت شخص حسود پذیرفته نیست.[۴۶]
برداشته شدن حکم حسد از مؤمنان
بنابر حدیث رفع یکى از الطاف خدا در حق مؤمنان نادیده انگاشتن گناه حسد آنان است.[۴۷] [یادداشت ۵]در شرح این حدیث، به‌ویژه با توجه به نکوهش شدید حسد در فرهنگ اسلامی، گفته‌اند مراد از حسد در اینجا، حسد در مرتبه قلب است که بروز خارجى نیافته و کیفر و برخی آثار مانند از بین بردن عدالت ندارد.[۴۸] [یادداشت ۶]
تک‌نگاری
درباره حسد کتاب‌هایی به زبان فارسی و عربی نوشته شده است. برخی از آنها عبارت‌اند از:
- حسد، سید باقر خسروشاهی، سید رضا صدر، قم، انتشارات بوستان کتاب، ۱۳۹۳ش.
- حسد، محمدجواد مرادی‌‌نیا، عباس محمدی، نشر زیبا، ۱۳۸۷ش.
- حسد، محمدتقی سهرابی‌فر، قم، انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
- الحسد آف‍ة ال‍ع‍م‍ل ال‍ص‍ال‍ح، (عربی)، صاحب م‍ه‍دی ح‍س‍ن‍ی حلی، بیروت، دار المحجة البیضاء، ۱۳۷۸ق.
پانویس
- ↑ ارسطو، اخلاق نیکوماخوسی، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۷۱.
- ↑ یحیی بن عدی، تهذیب الاخلاق، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۱۹.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۱۷ق، ج۴۱، ص۵۲.
- ↑ رجوع کنید به زبیدى، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه حسد.
- ↑ دامغانی، الوجوه و النظائر فی القرآن، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۱۶۶.
- ↑ سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ۱۹۶۷م، ج۲، ص۱۲۱.
- ↑ ابو الفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ذیل بقره، آیه ۱۰۹.
- ↑ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۳۷۳ق، ج۲، ص۱۴۰۸؛ ابو داوود، سنن ابو داوود، قاهره، ج۴، ص ۲۷۶.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۳۳۹.
- ↑ کلینى، اصول کافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۰۸.
- ↑ ماوردی، ادب الدنیا والدین، ۱۴۰۷، ج۱، ص۲۶۱.
- ↑ غزالى، احیاء علوم الدین، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۰۲و۲۰۳.
- ↑ نراقى، جامع السعادات، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۲۰۲و۲۰۳.
- ↑ ماوردى، ادب الدنیا والدین، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۶۲.
- ↑ مجلسى، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۰، ص۲۵۰.
- ↑ صدوق، خصال، ص۱۱۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار،۱۳۶۳ش، ج۷۳، ص۲۳۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۰، ص۲۵۳.
- ↑ فخررازی، تفسیرکبیر، ۱۴۲۱ق، ذیل آیه ۵ سوره فلق.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۰۶.
- ↑ محمد میدانی، مجمع الامثال، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۲۴۱.
- ↑ التمیمی آلامدی، غرر الحكم و درر الكلم،۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۵.
- ↑ الفیومی، المصباح المنیر، ۱۴۱۸ق، ص۱۵۳.
- ↑ نیز رجوع کنید به گوهرین، شرح اصطلاحات تصوف، ج ۴، ص ۲۱۳.
- ↑ غزالی، ۱۴۱۷، ج ۳، ص ۲۰۴ـ۲۰۶
- ↑ فیض کاشانی، الحقایق، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۷۱.
- ↑ نراقی، معراج السعاده، ۱۳۷۷ش، ص۴۴۷.
- ↑ خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۷۳ش، ص۱۰۵.
- ↑ امام خمینی، چهل حدیث، ۱۳۶۸ش، ص ۱۰۷.
- ↑ صدوق، خصال، ۱۴۰۳ ق، ص۱۲۱.
- ↑ امام علی(ع):سْوَءُ النَّاسِ عَیْشا اَلْحَسُودُ|ترجمه=بدترین مردم از نظر زندگی، حسود است.
- ↑ امام علی(ع):الْحَسَدُ لَا یَجْلِبُ إِلَّا مَضَرَّةً وَ غَیْظاً یُوهِنُ قَلْبَکَ وَ یُمْرِضُ جِسْمَکَ؛ حسد، جز زیان و خشم در وجود انسان، چیزی ایجاد نمی‌کند که همین هم سبب ناتوانی قلبت و بیماری جسمت می‌گردد.
- ↑ امام علی(ع):الْحَسُودُ کَثِیرُ الْحَسَرَاتِ مُتَضَاعِفُ السَّیِّئَاتِ؛ حسود حسرت‌ها و اندوه‌های فراوان دارد و گناهانش نیز دو چندان می‌شود.
- ↑ امام علی(ع):الْحَسُودُ لَا خُلَّةَ لَه؛ حسود دوست و رفیقی ندارد.
- ↑ امام صادق(ع):الْحَاسِدُ مُضِرٌّ بِنَفْسِهِ قَبْلَ أَنْ یُضِرَّ بِالْمَحْسُودِ کَإِبْلِیسَ أَوْرَثَ بِحَسَدِهِ بِنَفْسِهِ اللَّعْنَةَ وَ لآِدَمَ الِاجْتِبَاءَ وَ الْهُدَی؛ حسود پیش از آنکه به محسود زیان برساند، به خویشتن ضرر می‌زند، مانند ابلیس که با حسدش لعنت برای خود آفرید و برای آدم برگزیدگی و هدایت را به دنبال داشت.
- ↑ امام باقر(ع): إِنَّ الرَّجُلَ لَیَأْتِی بِأَیِّ بَادِرَةٍ فَیُکَفَّرُ وَ إِنَّ الْحَسَدَ لَیَأْکُلُ الْإِیمَانَ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ؛ به راستی مرد در روز قیامت با هر لغزش عملی و زبانی که از او صادر شده، حاضر می‌شود؛ پس همه گناهان او آمرزیده می‌شود، جز حسد و همانا حسد ایمان را می‌خورد، همان گونه که آتش هیزم را می‌خورد.
- ↑ امام علی(ع): الْحَسُودُ کَثِیرُ الحَسَرَاتِ، وَ مُتَضَاعَفُ السَیِّئَاتِ؛ حسود بسيار حسرت و اندوه دارد و گناهانش پيوسته افزوده می‌شود.
- ↑ امام علی(ع): ثَمَرَةُ الْحَسَدِ شَقَاءُ الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةِ؛ نتیجه حسادت شقاوت دنیا و آخرت است.
- ↑ پیامبر اسلام(ص):الْحَسَدُ یَأْکُلُ الْحَسَنَاتِ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ؛ حسد حسنات را می‌خورد، همان گونه که آتش هیزم را می‌خورد.
- ↑ ابن فتال نیشابوری، ج۱، ص۸۹ ؛ طبرسی، ج۱، ص۶۶ ؛ ابن طاووس، الیقین، ص۳۴۳ ؛ علم الهدی، ج۱، ص۱۸۶
- ↑ رجوع کنید به فیض کاشانى، ج ۵، ص ۳۴۲ـ ۳۴۸؛ نراقى، ج ۲، ص ۲۱۲ـ۲۱۵
- ↑ کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۷؛ وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۳۶۶؛ مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۰، و کیمیای سعادت و معراج سعادت، بحث حسادت.
- ↑ صحیفه سجادیه،ص۵۶،(کان من دعائه (ع) فی الاستعاذة من المکاره و سیئی الاخلاق و مذام الافعال):اللهم انی اعوذ بک من هیجان الحرص و سورة الغضب و غلبة الحسد.
- ↑ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۱۳۸۳ش، ج۵، ص۳۲۷.
- ↑ صاحب جواهر، جواهرالکلام، ۱۴۲۱ق، ج۴۱، ص۵۲و۵۳.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ج۲، ص۲۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۸، ص۳۲۵.
- ↑ حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۹۱۳، شهیداول، الدروس الشرعية في فقه الإمامية، نشر جامعه مدرسین قم، ج۲، ص۱۲۶.
یادداشت
- ↑ آیه۱۰۹ بقره: وَدَّ كَثِيرٌ مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ يَرُدُّونَكُم مِّن بَعْدِ إِيمَانِكُمْ كُفَّارًا حَسَدًا مِّنْ عِندِ أَنفُسِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ ۖ فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا حَتَّىٰ يَأْتِيَ اللَّـهُ بِأَمْرِهِ ۗ إِنَّ اللَّـهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿١٠٩﴾، ترجمه: بسیاری از اهل کتاب- پس از اینکه حق برایشان آشکار شد- از روی حسدی که در وجودشان بود، آرزو میکردند که شما را، بعد از ایمانتان، کافر گردانند. پس عفو کنید و درگذرید، تا خدا فرمان خویش را بیاورد، که خدا بر هر کاری تواناست ؛ آیه ۵۴ سوره نساء:أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَىٰ مَا آتَاهُمُ اللَّـهُ مِن فَضْلِهِ ۖ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَ‌اهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُم مُّلْكًا عَظِيمًا ﴿٥٤﴾،ترجمه: بلكه به مردم، براى آنچه خدا از فضل خويش به آنان عطا كرده رشك مى‌ورزند؛ در حقيقت، ما به خاندان ابراهيم كتاب و حكمت داديم، و به آنان ملكى بزرگ بخشيديم. ؛ آیه ۱۵ فتح: سَيَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انطَلَقْتُمْ إِلَىٰ مَغَانِمَ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْكُمْ ۖ يُرِيدُونَ أَن يُبَدِّلُوا كَلَامَ اللَّـهِ ۚ قُل لَّن تَتَّبِعُونَا كَذَٰلِكُمْ قَالَ اللَّـهُ مِن قَبْلُ ۖ فَسَيَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنَا ۚ بَلْ كَانُوا لَا يَفْقَهُونَ إِلَّا قَلِيلًا ﴿١٥﴾،ترجمه: چون به [قصد] گرفتن غنايم روانه شديد، به زودى برجاى‌ماندگان خواهند گفت: «بگذاريد ما [هم] به دنبال شما بياييم.» [اين گونه] مى‌خواهند دستور خدا را دگرگون كنند. بگو: «هرگز از پى ما نخواهيد آمد. آرى، خدا از پيش در باره شما چنين فرموده.» پس به زودى خواهند گفت: «[نه،] بلكه بر ما رشگ مى‌بريد.» [نه چنين است] بلكه جز اندكى درنمى‌يابند. ؛ آیه۵ فلق:وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ ﴿٥﴾، ترجمه:و از شرّ [هر] حسود، آنگاه كه حسد ورزد.»
- ↑ آیه ۳۲ سوره نساء:وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللَّـهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ لِّلرِّ‌جَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُوا ۖ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ ۚ وَاسْأَلُوا اللَّـهَ مِن فَضْلِهِ ۗ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا ﴿٣٢﴾، ترجمه: به مؤمنان فرمان داده شده است تا به آنچه خدا بهره‌شان ساخته راضى باشند و آنچه را خداوند به دیگران داده طلب نکنند. آیه ۱۲۰ سوره آل عمران:إِن تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَ‌حُوا بِهَا ۖ وَإِن تَصْبِرُ‌وا وَتَتَّقُوا لَا يَضُرُّ‌كُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا ۗ إِنَّ اللَّـهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ ﴿١٢٠﴾، ترجمه: اگر به شما خوشى رسد آنان را بدحال مى‌كند؛ و اگر به شما گزندى رسد بدان شاد مى‌شوند؛ و اگر صبر كنيد و پرهيزگارى نماييد، نيرنگشان هيچ زيانى به شما نمى‌رساند؛ يقيناً خداوند به آنچه مى‌كنند احاطه دارد. آیه۸ سوره یوسف: إِذْ قَالُوا لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَىٰ أَبِينَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ ﴿٨﴾، ترجمه:هنگامى كه [برادران او] گفتند: «يوسف و برادرش نزد پدرمان از ما -كه جمعى نيرومند هستيم- دوست‌داشتنى‌ترند. قطعاً پدر ما در گمراهى آشكارى است.»
- ↑ أَنَّ الْمُؤْمِنَ لَا يَسْتَعْمِلُ حَسَدَهُ.
- ↑ مَعاشِرَ النّاسِ، إنَّ إبْلیسَ أَخْرَجَ آدَمَ مِنَ الْجَنَّةِ بِالْحَسَدِ، فَلا تَحْسُدُوهُ فَتَحْبِطَ أَعْمالُکُمْ وَتَزِلَّ أَقْدامُکُمْ
- ↑ قال رسول الله صلى الله عليه وآله: رفع عن أمتي تسعة: الخطاء، والنسيان، وما اكرهوا عليه، وما لا يعلمون، ولا يطيقون، وما اضطروا إليه، والحسد، والطيرة والتفكر في الوسوسة في الخلق ما لم يُنطق بِشَفة.[مسئولیت] نُه چیز، از امّت من برداشته شده است: خطا، فراموشى، آنچه بِدان مجبور شوند، آنچه نمى دانند، آنچه از توانشان بیرون است، آنچه بِدان ناچار شوند، حسادت، فال بد زدن، و تفکر وسوسه آمیز در آفرینش، تا زمانى که به زبان آورده نشود. علامه مجلسی در توضیح روایت گفته ممکن است این جمله «ما لم يُنطق بِشَفة» (تا زمانی که سخنی نگوید و چیزی بر زبان جاری نشود) قید برای سه مورد آخری باشد که در روایت است یعنی حسادت و طیره(فال بد زدن) و اندیشه‌های وسوسه انگیز درباره آفرینش. بنابراین حسادت تا زمانی که خودش را در زبان و بیرون ازقلب انسان نشان ندهد گناهی برای او محسوب نخواهد شد. بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۵، ص۳۲۵
- ↑ الحسد معصية. وكذا بِغضَة المؤمن، والتظاهر بذلك قادح في العدالة. شرایع ص۹۱۳. إظهار الحسد للمؤمن و البغضاء. دروس ص۱۲۶
منابع
- قرآن
- ابن‌عربى، الفتوحات المکیة، چاپ عثمان یحیى، قاهره، سفر۲، ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵، سفر۴، ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵.
- ابن ماجه، محمد بن یزید، سنن ابن ماجة، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقى، قاهره، بی نا، ۱۳۷۳ق.
- ابن‌منظور، لسان‌العرب، چاپ على شيرى، بيروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
- ابوالفتوح رازى، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن، چاپ محمد جعفر یاحقى و محمدمهدى ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۶ش.
- ابو داوود، سلیمان بن اشعث، سنن ابو داوود، تصحیح محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، بی نا، بی‌تا.
- احمدبن محمد ثعلبى، الکشف و البیان، المعروف تفسیر الثعلبى، چاپ على عاشور، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
- احمدبن محمد میدانى، مجمع الامثال، مشهد ۱۳۶۶ش.
- ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمدحسن لطفى، تهران، طرح نو، ۱۳۷۸ش.
- امام خمینى، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، تهران، ۱۳۷۳ش.
- حبیش‌بن ابراهیم تفلیسى، وجوه قرآن، چاپ مهدى محقق، تهران ۱۳۵۹ش.
- دامغانى، حسین بن محمد، الوجوه و النظائر فی‌القرآن، تصحیح اکبر بهروز، تبریز، دانشگاه تبریز، ۱۳۶۶ش.
- حسین بن محمد راغب‌اصفهانى، المفردات فى غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانى، بیروت، بی‌تا.
- زبیدى، محمد بن محمد، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، تصحیح علی شیرى، بیروت، بی نا، ۱۴۱۴ق.
- صادق گوهرین، شرح اصطلاحات تصوف، تهران ۱۳۶۷ـ ۱۳۷۸ ش.
- طبرى، محمدبن‌جرير، جامع‌البيان‌عن‌تأويل آى‌القرآن، مصر۱۳۷۳/۱۹۵۴.
- طوسى، محمدبن‌حسن، التبيان‌فى‌تفسيرالقرآن، چاپ احمد حبيب قصيرعاملى،بيروت [بى‌تا.].
- سیوطى، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فى علوم القرآن، مصحح محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، مکتبه دار التراث، ۱۹۶۷م.
- علی‌اکبر دهخدا، امثال و حکم، تهران ۱۳۶۳ش.
- علی‌بن محمد جرجانى، کتاب التعریفات، چاپ گوستاو فلوگل، لایپزیگ ۱۸۴۵، چاپ افست بیروت ۱۹۷۸.
- علی‌بن محمد ماوردى، ادب الدنیا والدین، چاپ مصطفى سقا، قاهره ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، الحقایق، تصحیح و تحقیق: عبدالله غفرانی، ناشر، مدرسه عالی شهید مطهری، تهران، ۱۳۸۷ش.
- فیومی، المصباح المنیر، تحقیق الشیخ محمد، المکتبة العصریه، ۱۴۱۸ق.
- کلینى، محمدبن يعقوب، الكافى، چاپ على‌اكبر غفارى، بيروت ۱۴۰۱.
- مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- محمدبن احمد ازهرى، تهذیب‌اللغة، ج ۴، چاپ عبدالکریم عزباوى، قاهره، بی‌تا.
- محمدبن شاه مرتضى فیض‌کاشانى، المحجة البیضاء فى تهذیب الاحیاء، چاپ علی‌اکبر غفارى، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- محمدبن عمرفخررازى، التفسیر الکبیر، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
- محمدبن محمد غزالى، احیاء علوم‌الدین، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
- محمدمهدی بن ابی‌ذر نراقى، جامع السعادات، چاپ محمد کلان‌تر، نجف ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- وهبه مصطفى زحیلى، التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۸.
- همو، کیمیاى سعادت، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۶۴ش.
- یحیی‌بن عدى، تهذیب الاخلاق، با مقدمه و تصحیح و ترجمه و تعلیق محمد دامادى، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۵ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳ ق.
- فیض کاشانی، ملا محمد محسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی، قم، الطبعة الثانیة، ۱۳۸۳ش.
- نراقی، احمد، معراج السعادة، قم، هجرت، ۱۳۷۷ ش.
پیوند به بیرون