مِعْراجُ السَّعاده کتابی درباره اخلاق اسلامی به زبان فارسی، نوشته ملا احمد نراقی (درگذشت ۱۲۴۵ق) است. گفته شده است که این کتاب، تلخیص فارسی جامع السعادات، نوشته ملا مهدی نراقی، است؛ هرچند در روش و شیوه نگارش، تفاوت‌هایی با هم دارند.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ملا احمد نراقی (درگذشت ۱۲۴۵ق) |
| موضوع | اخلاق |
| زبان | فارسی |
| تعداد صفحات | ۹۷۹ |
| مجموعه | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه انتشارات هجرت |
در معراج السعاده برای درمان رذایل اخلاقی، قاعده‌ای کلی ارائه شده است: هر یک از رذایل با انجام کارهای ضد آن درمان می‌شود. بر اساس این کتاب، هر فضیلت، حد معینی دارد که اعتدال نامیده می‌شود و افراط و تفریط از آن، رذیلت است.
از معراج السعاده، نسخه‌ها و چاپ‌های متفاوتی وجود دارد؛ از جمله چاپ مؤسسه انتشارات هجرت در قم که در ۷۹۷ صفحه منتشر شده است. شیخ عباس قمی این کتاب را با عنوان المقامات العلیة فی موجبات السعادة الابدیة خلاصه کرده است.
اهمیت و جایگاه
شیخ عباس قمی، معراج السعاده را بهترین کتاب اخلاقی به زبان فارسی و همراه داشتن آن را بر همگان لازم می‌داند.[۱] همچنین مکتب اخلاقی نراقیین که برخی از نویسندگان از آن یاد می‌کنند، برگرفته از نظریات ملا احمد نراقی در معراج السعاده، و ملامهدی نراقی در جامع السعادات است.[۲] در مکتب نراقیها، هر فضیلت حد معینی دارد که اعتدال نامیده می‌شود و افراط و تفریط از آن رذیلت است.[۳]
گفته شده معراج السعاده از کتاب کیمیای سعادت غزالی تأثیر پذیرفته است.[۴] همچنین المقامات العلیة فی موجبات السعادة الابدیة اثر شیخ عباس قمی خلاصه معراج السعاده است.[۵]
آیت الله مجتهدی تهرانی در کلاس عمومی حوزه علمیه‌اش، معراج السعاده را برای طلاب تدریس می کرد. [۶]سید محمد حسینی همدانی هم در خاطراتش گفته که از استاد عرفان و اخلاق سید علی قاضی تقاضای تدریس كتاب جامع السعادات مرحوم نراقی را کرده و او هم با كمال بزرگواری پذيرفته است.[۷]
انتقاداتی به کتاب معراج السعاده وارد شده است؛ از جمله: مستند نکردن روایات، شواهد تجربی و مصادیق اخلاقی به منابع معتبر، و نیز بی‌توجهی به سخنان بزرگان.[۸]
نویسنده
احمد بن محمدمهدی بن ابی‌ذر نراقی، معروف به ملا احمد نراقی و فاضل نراقی (درگذشت ۱۲۴۵ق) فرزند ملا مهدی نراقی از عالمان شیعه در قرن سیزدهم قمری است.[۹] او نزد سید محمدمهدی بحرالعلوم، میرزا مهدی شهرستانی، شیخ جعفر کاشف الغطا، صاحب ریاض و... شاگردی کرد[۱۰] او پس از وفات پدرش، مرجعیت عامه مردم را در زادگاه خویش عهده‌دار شد.[۱۱] ملا احمد تألیفات بسیاری در علوم مختلف اسلامی دارد که آن را تا ۳۵ مورد دانسته‌اند؛ از جمله مستند الشیعة، عوائد الایام و معراج السعادة.[۱۲]
محتوا و ساختار
کتاب پنج باب دارد که هر فصل دارای فصل‌های متعددی است:
- باب اول: مقدمات سودمند
- باب دوم: اخلاق بد و بیان قوای نفس
- باب سوم: محافظت اخلاق خوب از انحراف و...
- باب چهارم: فضایل اخلاقی و چگونگی کسب اخلاق خوب
- باب پنجم.: اسرار و آداب عبادات.[۱۳]
نخستین باب کتاب با فصلی شروع شده که هدفش بیان این نکته است که شناخت نفس، مقدمه شناخت خداوند است و بیتی از سنایی را نیز شاهد آورده است: عارف كردگار چون باشی/ تو كه در علم خود زبون باشى. [۱۴]{{یاد| بیتی است از قصیده معروف سنایی که مطلعش این است: به خودش کس شناخت نتوانست/ذات او هم بدو توان دانست وچند بیت دیگرش چنین است:
آخرین قسمت کتاب نیز فصلی است در باره ثواب و فضیلت زیارت پیامبر واهلبیت(ع) و پاره ای از آداب زیارتشان. [۱۶]
راهکار درمان رذایل اخلاقی
در معراج السعاده، برای درمان رذایل اخلاقی قاعده‌ای کلی ارائه شده است: هر یک از رذایل اخلاقی با انجام کارهای ضد آن درمان می‌شود.[۱۷] البته نراقی برطرف کردن عوامل و زمینه‌های شکل‌گیری رذایل اخلاقی[۱۸] و همچنین آگاهی از آثار دنیوی و اخروی آنها[۱۹] را نیز در درمان رذایل مؤثر می‌داند. از این رو پس از بیان هر رذیله به عوامل و زمینه‌ها و نیز آثار دنیوی و اخروی آن می‌پردازد و سپس راهکارهایی برای درمان آن بیان می‌کند.[۲۰]
نراقی درباره مراحل تحصیل اخلاق معتقد است که آدمی اول باید قوه شهویه را تهذیب کند، سپس قوه غضبیه و پس از آن قوه عاقله را.[۲۱] همچنین در باب فضایل اخلاقی معتقد است که آدمی باید آنقدر فضایل را انجام دهد تا هر یک از آنها ملکه او گردد.[۲۲]
تفاوت با جامع السعادات
آقابزرگ تهرانی در الذریعة، معراج السعاده را برگرفته از کتاب جامع السعادات، نوشته ملا محمدمهدی نراقی (درگذشت ۱۲۰۹ق) وبلکه ترجمه فارسی آن دانسته است.[۲۳][یادداشت ۱] با این حال این دو کتاب در روش ارائه و چینش مطالب با هم تفاوت‌هایی دارند.[۲۴] از جمله:
- رویکرد: در جامع السعادات رویکرد عقلی پررنگ‌تر است. اما معراج السعاده بر وجهه نقلی و خطابی مباحث افزده است. از این رو در معراج السعاده مطالب با ارائه شواهد روایی یا آمیزه‌ای از نقل و عقل و ذکر اشعار بیان شده است.[۲۵]
- باب‌بندی: ترتیب و عنوان باب‌ها و فصل‌های این دو کتاب با هم تفاوت‌هایی دارند؛ برای مثال باب اول جامع السعادات دارای شانزده فصل است، اما باب اول معراج السعاده ده فصل دارد. همچنین برخی از فصل‌های جامع السعادات در معراج السعاده نیست و برخی از فصل‌هایی که در این کتاب آمده در جامع السعادات وجود ندارد.[۲۶]
با این حال در معراج السعاده در مواردی مباحث جامع السعادات تفصیل داده شده است.[۲۷]
انتشار و نسخه‌ها
کتاب معراج السعاده دارای چاپ‌ها و نسخه‌های مختلفی است. به گفته آقابزرگ تهرانی نسخه‌ای در تاریخ ۱۲۳۸ق در عراق و نسخه‌ای در تاریخ ۱۲۶۵ق در ایران از قدیمی‌ترین نسخه‌های این کتاب بوده است.[۲۸] برخی دیگر از چاپ‌ها و نسخه‌های آن عبارتند از:
- چاپ سنگی سال ۱۳۸۸ق انتشارات اسلامیه تهران در ۲۹۹ صفحه
- نسخه انتشارات محمدعلی علمی در سال ۱۳۳۲ش به‌صورت افست و به‌خط نستعلیق در ۵۴۹ صفحه
همچنین مؤسسه انتشارات رشیدی این کتاب را در ۷۰۶ صفحه در سال ۱۳۶۱، مؤسسه مطبوعاتی علی‌اکبر علمی در ۴۶۲ صفحه در سال ۱۳۵۱ش[۲۹] و مؤسسه انتشارات هجرت آن را در ۷۹۷ صفحه[۳۰] چاپ کرده‌اند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ قمی، المقامات العلیه، ۱۳۸۹ش، ص۲۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به فصیحی، «عقل‌گرایی در منابع اخلاقی متاخر شیعه» ص۱۶۲؛ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۱، ص ۲۲۹.
- ↑ احسانی، «بایدها و نبایدهای اخلاقی در اندیشه دو فاضل نراقی»، ص۳۸-۳۹.
- ↑ جلالی، «معراج السعادة در آیینه تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت»، ص۱۵۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۲، ص۱۳.
- ↑ شاکر برخوردار، آداب الطلاب.
- ↑ http://nbo.ir/سید-محمد-حسینی-آقا-نجفی-همدانی__a-13696.aspx سایت فرهیختگان تمدن شیعی
- ↑ جلالی، «معراج السعادة در آیینه تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت»، ص۱۵۲-۱۵۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۲، ص۲۲۹.
- ↑ نراقی، معراج السعادة، هجرت، ص۲۱-۲۲.
- ↑ نراقی، معراج السعادة، هجرت، ص۲۱.
- ↑ نراقی، معراج السعادة، هجرت، ص۲۲-۳۵.
- ↑ نراقی، معراج السعادة، هجرت، مقدمه مؤلف، ص۱۳.
- ↑ نراقی، احمد، معراج السعاده، ج۱، ص۱۷.
- ↑ https://ganjoor.net/sanaee/hadighe/hdgh01/sh2
- ↑ نراقی، احمد، معراج السعاده، ج۱، ص۸۹۱.
- ↑ احسانی، «بایدها و نبایدهای اخلاقی در اندیشه دو فاضل نراقی»، ص۳۸-۳۹.
- ↑ احسانی، «بایدها و نبایدهای اخلاقی در اندیشه دو فاضل نراقی»، ص۳۸-۳۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نراقی، معراج السعاده، هجرت، ص۵۷۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نراقی، معراج السعاده، هجرت، ص۵۸۳-۵۸۰.
- ↑ نراقی، معراج السعادة، هجرت، ص۶۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نراقی، معراج السعادة، هجرت، ص۵۸۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۲، ص۲۲۹.
- ↑ حکمت، «جامع السعادات»، ج۹، ص۳۳۳.
- ↑ حکمت، «جامع السعادات»، ج۹، ص۳۳۳.
- ↑ حکمت، «جامع السعادات»، ج۹، ص۳۳۳.
- ↑ حکمت، «جامع السعادات»، ج۹، ص۳۳۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۲، ص۲۲۹-۲۳۰.
- ↑ جلالی، «معراج السعادة در آیینه تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت»، ص۱۴۷-۱۴۸.
- ↑ «کتاب معراج السعادة»، سایت نورشاپ.
یادداشت
- ↑ مأخوذ من كتاب والده جامع السعادات و مرتب على ترتيبه، بل هو ترجمةله
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی التصانیف الشیعة، قم و تهران، اسماعیلان و اسلامیه، ۱۴۰۸ق.
- احسانی، محمد، «بایدها و نبایدهای اخلاقی در اندیشه دو فاضل نراقی»، معرفت، شماره۹۲، مرداد ۱۳۸۴ش.
- جلالی، محمدرضا، «معراج السعادة در آیینه تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت»، کتاب ماه دین، اسفند ۱۳۸۰ و فروردين ۱۳۸۱ش، شماره ۵۳و ۵۴.
- حکمت، نصرالله، «جامع السعادات»، دانشنامه جهان اسلام، ج۹، ۱۳۹۳ش.
- شاکر برخوردار، فرید، آداب الطلب
- فصیحی، زکریا، «عقل‌گرایی در منابع اخلاقی متاخر شیعه (با محوریت محجة البیضاء، معراج السعادة و جامع السعادات)، پرتو خرد، شماره۲۰، پاییز و زمستان، ۱۳۹۹ش.
- «کتاب معراج السعادة»، نورشاپ، مشاهده ۲۳ شهریور ۱۴۰۰ش.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی، کتاب معراج السعاده، مقدمه محمد نقدی، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، بی‌تا.
- سایت فرهیختگان تمدن شیعی، http://nbo.ir/سید-محمد-حسینی-آقا-نجفی-همدانی__a-13696.aspx