آیه آمَنَ الرّسول یا آیات آمن الرسول (سوره بقره: ۲۸۵-۲۸۶) برای اطمینان قلب دادن به مسلمانان و آموختن راه و رسم ایمان به خداوند نازل شد. این آیات نزد مسلمانان اهمیت ویژه دارند و در روایات شیعه و سُنی، خواندن آیه مذکور در شب و در برخی از نمازهای مستحب سفارش شده است. در برخی مساجد پس از نماز عشاء این آیات را می‌خوانند. به گفته برخی از مفسران، غرض کلی از سوره بقره در این آیات گنجانده شده و تأکید بر معارف و اعتقاداتی است که از ابتدای سوره به آنها پراخته شده است.
 آیه آمن الرسول به خط نسخ اثر مهرناز قربان‌پور | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه آمن الرسول |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۲۸۵ و ۲۸۶ |
| جزء | ۳ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | دلداری به صحابه و آموزش راه و رسم ایمان |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | راه و رسم بندگی خدا؛ ایمان به خدا، پیامبران و معاد |
| سایر | آسان بودن دین اسلام، تکلیفندادن به بندگان فراتر از قدرت آنها |
این آیات در بر دارنده ایمان به خدا، تصدیق پیامبران، ایمان به معاد، رعایت حق عبادت خدا، ایمان قلبی و اطاعت عملی مؤمنان، آمرزش خدا و تکلیفندادن به بندگان فراتر از میزان قدرتشان است.
متن و ترجمه
﴿آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ ٢٨٥ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ ٢٨٦﴾ [بقره:285–286]
﴿پیامبر (خدا) بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده‌است ایمان آورده‌است، و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتابها و فرستادگانش ایمان آورده‌اند (و گفتند:) (میان هیچ‌یک از فرستادگانش فرق نمی‌گذاریم) و گفتند: (شنیدیم و گردن نهادیم، پروردگارا، آمرزش تو را (خواستاریم) و فرجام به سوی تو است.) ٢٨٥ خداوند هیچ کس را جز به قدر توانایی‌اش تکلیف نمی‌کند. آنچه [از خوبی] به دست آورده به سود او، و آنچه [از بدی] به دست آورده به زیان اوست. پروردگارا، اگر فراموش کردیم یا به خطا رفتیم بر ما مگیر، پروردگارا، هیچ بار گرانی بر [دوش] ما مگذار؛ همچنانکه بر [دوش] کسانی که پیش از ما بودند نهادی. پروردگارا، و آنچه تاب آن نداریم بر ما تحمیل مکن؛ و از ما درگذر؛ و ما را ببخشای و بر ما رحمت آور؛ سرور ما تویی؛ پس ما را بر گروه کافران پیروز کن ٢٨٦﴾
سوره بقره: آیه ۲۸۶-۲۸۵
فضیلت و محتوا
آیات ۲۸۵ و ۲۸۶ سوره بقره را به‌جهت آنکه با عبارت «آمَنَ الرَّسُولُ» آغاز می‌شوند، آیات آمَنَ الرَّسول نامیده‌اند.[۱] درباره فضلیت این دو آیه، روایاتی در منابع شیعه[۲] و سنی[۳] آمده است. برای نمونه از پیامبر(ص) نقل شده که دو آیه آخر سوره بقره از گنجی در زیر عرش به او بخشیده شد.[۴] همچنین بر قرائت آن در برخی از نمازهای مستحب[۵] و آخر شب، قبل از خواب[۶] سفارش شده است.
بر پایه حدیثی که در منابع اهل‌سنت به نقل عبدالله بن عُمر از پیامبر روایت شده است، دو بار قرائت این آیات پس از نماز عشاء، از نماز شب کفایت می‌کند.[۷] در برخی از مساجد پس از نماز جماعتِ عشاء، این آیه را می‌خوانند.[۸]
سیدِ قطب، مفسر مصری، معتقد است چکیده و غرض کلی از سوره بقره در قالب ایمان به خدا و ملائکه، ایمان به پیامبران و کتاب‌های آنها، ایمان به معاد و آمرزش‌طلبی از ساحت خداوند، در این آیات گنجانده شده است.[۹] ازاین‌رو مضمون آیات مذکور را تأکید بر بخشی از معارف و اعتقادات اسلامی دانسته‌اند که سوره بقره با آن آغاز می‌شود.[۱۰] سید محمدحسین طباطبائی نیز بر این باور است که این دو آیه مانند خلاصه مطالبی است که در سوره بقره تبیین شده است. از نظر او سوره بقره با بیان ویژگی‌های انسان‌های مُتَّقی (ایمان به غیب، اقامه نماز، انفاق و...) شروع شده است. در ادامه به عناد و سرکشی اهل‌کتاب و به خصوص یهودیان در برابر حق و در نتیجه گرفتارشدنشان به انواع عذاب و بلا اشاره شده است. در پایان سوره به تبیین حال پیامبر(ص) و مؤمنان پرداخته شده است که بر خلاف اهل کتاب در برابر حق تسلیم و به عجز خویش معترفند.[۱۱]
شأن نزول
در خصوص شأن نزول اين آيات گفته‌اند هنگامى كه آيه ۲۸۴ سوره بقره مبنی بر اینکه: «اگر چيزى در دل پنهان داريد يا آشكار كنید، خدا حساب آن را میرسد» نازل شد، گروهى از صحابه نگران این مسئله شدند که آنها نیز مانند امت‌های پیشین عصیان کنند. ازاین‌رو به پیامبر(ص) گفتند: «هیچ‌یک از ما از وسوسههاى باطنى و خطورات قلبى خالی نیست». به همین علت، آیات فوق نازل شد و راه و رسم ایمان، تضرع، استغفار به درگاه خداوند و اطاعت و تسلیم را به آنان آموخت.[۱۲]
نکات تفسیری
برخی از نکات تفسیری آیات آمن الرسول عبارت‌اند از:
- مؤمنان به همه آنچه پیامبران آورده‌اند، بدون فرق‌گذاشتن میان آنان، ایمان دارند.[۱۳]
- از امتیازات پیامبران این بوده است که آنها خود به مکتبشان ایمان داشتند و در اعتقاداتشان تزلزل راه نداشت. آنها قبل از همه، به آنچه از سوی خداوند می‌آوردند، ایمان داشتند و بیش از همه بر آن استقامت می‌ورزیدند.[۱۴]
- تکالیف خدا بالاتر از میزان توانایی افراد (مالایُطاق) نیست و با همین آیات، احکام مقید می‌شوند.[۱۵]
- از عبارت «سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا» برداشت می‌شود که مؤمنان با ایمان قلبی و اطاعت عملی تکالیفشان را انجام می‌دهند.[۱۶]
- این آیات بر حق خدا بر بندگان و حق بندگان بر خدا دلالت دارد. عبادت، حق خدا بر بندگان است و آمرزشِ بندگان حقی است که خدا بر خود واجب کرده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایرةالمعارف قرآن، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۱۸.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۳۹؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۹۵.
- ↑ ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۵۶۹-۵۷۳.
- ↑ ابوعبید الهروی، فضائل القرآن، دمشق، ص۲۳۳.
- ↑ ابن‌طاووس، اقبال‌الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۶۷، ۶۶۸، ۶۹۱، ۷۲۲.
- ↑ ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۵۶۹.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۴۳۳.
- ↑ «اشتباه‌نويسی و اشتباه‌خوانی قرآن در مساجد؛ چه كسی مسئول است؟»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.
- ↑ سید قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۴۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۹۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۴۴۰.
- ↑ واحدی، اسباب النزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۹۷-۹۸؛ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۱۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۴۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۹۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۴۰۰-۴۰۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۴۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۴۳.
منابع
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، اقبال‌الاعمال، تهران، دارالكتب الاسلامية، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌كثير، اسماعيل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، محقق محمدحسين شمسالدين، بیروت، دارالكتب العلمية، ۱۴۱۹ق.
- ابوعبید الهروی، فضائل القرآن، دمشق، دار ابن‌کثیر، بی‌تا.
- «اشتباه‌نويسی و اشتباه‌خوانی قرآن در مساجد؛ چه كسی مسئول است؟» خبرگزاری بین‌المللی قرآن، انتشار: ۳ شهریور ۱۳۸۷ش، مشاهده: ۸ بهمن ۱۳۹۸ش.
- سید قطب، فى ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق، ۱۴۲۵ق.
- شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسير اثنى‌عشرى، تهران، میقات، ۱۳۶۳ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، نشر اعلمی، بیروت، ۱۳۹۳ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۶۴ش.
- قمى، على بن ابراهيم، تفسیر القمی، تصحیح طيّب موسوى جزائرى، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایرةالمعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، بیروت، دار الكتب العلمية، ۱۴۱۱ق.