آیه ۲۱ سوره حشر تمثیلی برای ترسیم عظمت جایگاه قرآن[۱] و سنگینی حقایق آن[۲] قلمداد شده است. این تمثیل چنین گزارش شده که اگر قرآن بر کوهی فرو فرستاده می‌شد، آن کوه از بیم خداوند فروتن و متلاشی می‌شد.[۳] هدف از آوردن چنین مَثَل‌هایی در قرآن برانگیختن اندیشه مردم برای دریافتن حقیقت دانسته شده است.[۴]
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | حشر |
| شماره آیه | ۲۱ |
| جزء | ۲۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | عظمت معارف قرآن |
| آیات مرتبط | آیه۷۴ سوره بقره • آیه ۳۱ سوره رعد • آیه ۵ سوره مزمل |
از نظر برخی مفسران، معنای آیه ۲۱ سوره حشر با توجه به آیات قبلی روشن می‌شود: در آن آیات پندهای تأثیرگذاری داده شده که اگر انسان آنها را بشنود، حتماً قلبش نسبت به حقایق نرم می‌شود؛[۵] به همین دلیل، محتوای آیه ۲۱ سوره حشر برای توبیخ کسانی است که حقایق قرآن را انکار می‌کنند.[۶] استدلال ارائه‌شده در این آیه برای این منکران چنین صورت‌بندی شده است: اگر ممکن بود قرآن بر کوهی نازل شود، قطعاً کوه با همه عظمت و سختی از ترس خدا، که گوینده این کلام است، متلاشی می‌شد؛ وقتی کوه در برابر قرآن چنین می‌شود، انسان سزاوارتر از آن است که در برابر معارف آن فروتنی کند. پس عجیب است که برخی از انسان‌ها نه‌تنها از شنیدن قرآن دچار فروتنی نمی‌شوند، بلکه در مقام دشمنی و مخالفت با آن بر می‌آیند.[۷]
به‌گزارش ناصر مکارم شیرازی، بسيارى از مفسران آیه ۲۱ سوره حشر را تمثیلی برای بیان عظمت قرآن تلقی کرده‌اند.[۸] به نقل از او، آنان عبارت «وَ تِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»[یادداشت ۱] را دلیل نظر خود دانسته‌اند.[۹]
﴿لَوْ أَنْزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ ٢١﴾ [حشر:21]|﴿اگر این قرآن را بر کوهی فرومی‌فرستادیم یقیناً آن [کوه] را از بیم خدا فروتن [و] از هم‌پاشیده می‌دیدی و این م ث لها را برای مردم می‌زنیم باشد که آنان بیندیشند ٢١﴾
سید محمدحسین طباطبایی علت تأکید بر عظمت قرآن در آیه ۲۱ سوره حشر را وجود معارف حقیقی، اصول احکام، حقایق عبرت‌آمیز، موعظه‌ها و وعده‌ها و وعیدها در قرآن دانسته است.[۱۰] او آیات بعدی این سوره، که در آنها از برخی اسماء و صفات الهی یاد شده را در حکم علتی برای خشوع و فروپاشی کوه‌ها در برابر عظمت قرآن دانسته است.[۱۱] از نظر سید محمدتقی مدرسی بر اساس این آیه، فروتنی، به‌عنوان عملی اخلاقی، زمینه تسلیم نظری و تطبیق عملی انسان نسبت به حقیقت را فراهم می‌آورد.[۱۲]
پانویس
- ↑ طوسی، التبیان، بیروت، ج۹، ص۵۷۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۱۹، ص۲۲۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۶۲؛ جوادی آملی، قرآن در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۱۹، ص۲۲۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مطهری، آشنایی با قرآن، ج۶، ص۱۸۶.
- ↑ مطهری، آشنایی با قرآن، ج۶، ص۱۸۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۵۴۹.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۱۵۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۳۹۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۱۹، ص۲۲۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۵۵۰؛ جوادی آملی، قرآن در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۵۵۰
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۵۵۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۱۹، ص۲۲۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۱۹، ص۲۲۱-۲۲۲.
- ↑ مدرسی، من هدى القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۵، ص۵۷.
یادداشت
- ↑ و این مثالها را برای مردم می‌زنیم باشد که آنان بیندیشند.
منابع
- جوادی آملی، عبدالله، قرآن در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج۱)، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۹۵ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی و سید فضل‌الله یزدی طباطبایی، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، مکتبة الصدر، ۱۴۱۵ق.
- مدرسی، سید محمدتقی، من هدى القرآن، تهران، دار محبی الحسين، ۱۴۱۹ق.
- مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن (تفسیر سوره‌های الرحمن، واقعه، حدید، حشر و ممتحنه) تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.