سوره انشقاق

سوره انشقاق

<<مطففین بروج>>
شماره سوره	۸۴
جزء	۳۰
نزول
ترتیب نزول	۸۳
مکی/مدنی	مکی
اطلاعات آماری
تعداد آیات	۲۵
تعداد کلمات	۱۰۸
تعداد حروف	۴۴۴

سوره انشقاق هشتاد و چهارمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء سی‌ام جای گرفته است. نام‌گذاری این سوره به نام انشقاق به معنای شکافتن‌شدن به دلیل سخن گفتن از شکافته شدن آسمان به هنگام آغاز قیامت در آغاز آن سوره است. سوره انشقاق درباره علائم قیامت و پایان این جهان و معاد سخن می‌گوید و مردم را در آخرت بر دو دسته می‌داند: گروهی که نامه اعمالشان به دست راستشان داده می‌شود حسابرسی‌شان آسان است و گروهی که نامه اعمالشان از پشت سرشان داده می‌شود و داخل در آتش می‌شوند.

آیه بیست و یکم سوره انشقاق سجده مستحب دارد؛ یعنی هنگام تلاوت یا شنیدن آن، مستحب است فرد سجده کند. در فضیلت تلاوت این سوره از پیامبر(ص) نقل شده هر كس سوره انشقاق را بخواند، خداوند از اینكه در روز قیامت نامه اعمالش از پشت سرش به او داده شود او را نگه می‌دارد.

معرفی

• نامگذاری

این سوره را به این دلیل «انشقاق» می‌نامند که در آغاز آن، به شکافته‌شدن آسمان به هنگام آغاز قیامت اشاره شده است: «إِذَا السَّمَاءُ انشَقَّتْ: آنگاه که آسمان بشکافد». این سوره را سوره اِنشَقَّت نیز نامیده‌اند.

• محل و ترتیب نزول

سوره انشقاق جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول هشتاد و سومین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف هشتاد و چهارمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن قرار دارد.

• تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره انشقاق ۲۵ آیه، ۱۰۸ کلمه و ۴۴۴ حرف دارد. این سوره جزو سوره‌های مفصلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌های زمانیه است که با کلمه «إذا» آغاز می‌شوند. آیه ۲۱ این سوره، سجده مستحب دارد؛ یعنی هنگام تلاوت یا شنیدن آن، مستحب است فرد سجده کند (رجوع کنید به: سوره‌های سجده‌دار).

محتوا

سوره انشقاق همانند دو سوره قبلی‌اش (تکویر و انفطار) و به طور کلی همانند سوره‌های مکی سخن اصلی‌اش درباره معاد است و حوادث آن و آخرت را به تصویر می‌کشد. از میان این حوادث، به شکافته شدن آسمان اشاره می‌کند و سپس به شرح حال دو گروه می‌پردازد: گروه نخست اصحاب یمین‌اند که نامه اعمالشان را به دست راستشان می‌دهند و دیگری اصحاب شمال‌اند که نامه اعمالشان را به پشت سرشان پرتاب می‌کنند.المیزان محورهای اصلی سوره را یادآوری بر پایی قیامت، سیر انسان برای رسیدن به پروردگارش(لقاءالله) وحسابرسی از او براساس پرونده اعمالش در قیامت و غلبه داشتن بیم و انذار بر بشارت (در این سوره) می داند. به باور جوادی آملی از مفسران قرآن علت این که محتوای بیشتر سوره‌های مکی معاد و جهان آخرت است این است که مهم‌ترین مشکل مردم جاهلیت مسئله معاد بود و آنچه مسئولیت، تربیت و عدل اجتماعی را به همراه دارد مسئله معاد است؛ یعنی اعتقاد به اینکه عمل زنده است عقیده زنده است پاداش حق است و انسان با مردن از پوست به در می‌آید نه بپوسد، یک موجود ابدی است و مهمان اعمال خودش است.

آیات مشهور

• يَا أَيُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ (آیه ۶)

ترجمه: ای انسان، حقاً که تو به سوی پروردگار خود به‌سختی در تلاشی و او را ملاقات خواهی کرد.

درباره این آیه که آن را جزو آیات اخلاقی برشمرده‌اند، در تفسیر المیزان آمده است آیه مورد نظر دلیلی بر معاد است زیرا ربوبیت تنها با عبودیت تکمیل می شود و عبودیت بدون مسوولیت تحقق پیدا نمی کند و مسوولیت نیز در پرتو معاد و حسابرسی اعمال و کیفر وپادش معنی پیدا می کند. و مراد از ملاقات خداوند این است که در قیامت همه چیز به او منتهی می‌شود و در آن هنگام هیچ حکمی به جز حکم خداوند نیست و فقط حکم او نافذ است. نویسنده تفسیر مجمع البیان برای معنای ملاقات در «فملاقیه» دو احتمال ذکر کرده۱- ملاقات خدواند(لقاء ربّ) ۲- ملاقات عمل و تلاش. در تفسیر نمونه نیز سه احتمال برای ملاقات گفته شده است: ۱. منظور ملاقاتِ صحنه قیامت و حاکمیت خداوند در آن روز است. ۲. منظور ملاقاتِ پاداش و کیفر خداوند است. ۳. منظور ملاقاتِ خود خداوند از طریق شهود باطن است.آیت الله جوادی آملی از مراجع تقلید و نویسنده تفسیر تسنیم آیه ﴿إِنَّکَ کادِحٌ إِلی‏ رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقیهِ﴾ رامتنی دانسته که در آیات بعد شرح داده شده است. متن می‌گوید همگان خدا را ملاقات می کنند اما یکسان نیستند بعضی‌ها جلال الهی را می‌بینند بدون جمال، بعضی‌ها جلال الهی را می‌بینند از جمال الهی محروم‌اند؛ از دیدن اولیای الهی و بهشت و مؤمنین محروم هستند. مؤمنان و اصحاب یمین به لقای جمال الهی می رسند ولی مجرمان اصحاب شمال و گناهکاران از لقای جمال الهی محروم هستند و مشمول انتقام الهی‌اند.

• لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَنْ طَبَقٍ (آیه ۱۹)

ترجمه: كه قطعاً از حالى به حالى برخواهيد نشست. اين آيه اشاره‌ است به اينكه مراحلى كه انسان در مسيرش به سوى پروردگارش طى مى‌كند، مراحلى مترتب و با يكديگر متطابق است. كلمه طبق به معناى چيزى و يا حالى است كه مطابق چيز ديگر و يا حال ديگر باشد، چه اينكه يكى بالاى ديگرى قرار بگيرد و چه نگيرد، (بلكه پهلوى هم باشند) و منظور مراحل زندگى است كه انسان آن را در تلاشش به سوى پروردگارش طى مى‌كند، مرحله زندگى دنيا و سپس مرحله مرگ و آن گاه مرحله حيات برزخى، (و سپس مرگ در برزخ و هنگام دميدن صور) و در آخر انتقال به زندگى آخرت و حساب و جزا. نویسنده تفسیر نور در تفسیر آیه می گوید:«طَبَقٍ» به معناى تطبيق و انطباق است، يعنى قرار گرفتن دو چيز روى هم و به حالت نيز گفته مى‌شود، چون روح انسان با آن حالت منطبق شده است. پس‌ «لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ» يعنى شما بر حالتى وخصلتى سوار مى‌شويد كه مثل مَركبى شما را به‌سوى مقصد مى‌برد. همان گونه كه در آستانه غروب، سرخى نمودار مى‌شود، سپس سياهى شب آن را مى‌پوشاند و آنگاه نور مهتاب بر تاريكى شب پرتو مى‌افكند و اين حالات يكى پس ازديگرى مى‌آيد، شما انسان‌ها نيز يكى پس از ديگرى آمده و داراى حالاتى گوناگون در مسير تكامل به سوى خدا هستيد.مراد از «لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ»، مراحل مختلف زندگى است كه انسان در مسير حركتش به سوى پروردگار آنها را طى مى‌كند. حيات دنيوى، حيات برزخى و حيات اخروى. تفسیرنور هم چنان احتمال داده که ممکن است مراد از «لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ» اين باشد كه سرنوشت شما، طبق سرنوشت اقوام گذشته است. اگر مثل آنان انکار كنيد، هلاک مى‌شوید و اگر مثل آنان ایمان آوريد، نجات مى‌یابید. حديثى از امام صادق(ع) در تفسیر آیه نيز اين معنا را تأييد مى‌كند.

فضیلت و خواص

مقالهٔ اصلی: فضائل سور

در تفسیر مجمع البیان از پیامبر(ص) نقل شده هر كس سوره انشقاق را قرائت کند، خداوند او را از اینكه در روز قیامت نامه اعمالش از پشت سرش به او داده شود، نگهش می‌دارد. از امام صادق(ع) نیز نقل شده است هر كس سوره انشقاق را تلاوت کند و آن را در نمازهای واجب و مستحب خود مداوم بخواند، خداوند حاجت‌هایش را برآورده می‌سازد و چیزی بین او و خداوند فاصله نمی‌اندازد و در روز محاسبه مردم، از نگاه و توجه خداوند بهره‌مند می‌شود.

در تفسیر برهان برای قرائت این سوره خواصی چون آسان شدن زایمان ذکر شده است. قرائت این سوره در عمل ام داود توصیه شده است.

متن و ترجمه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ «۱» وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ «۲» وَإِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ «۳» وَأَلْقَتْ مَا فِيهَا وَتَخَلَّتْ «۴» وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ «۵» يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ «۶» فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ «۷» فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا «۸» وَيَنْقَلِبُ إِلَىٰ أَهْلِهِ مَسْرُورًا «۹» وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ وَرَاءَ ظَهْرِهِ «۱۰» فَسَوْفَ يَدْعُو ثُبُورًا «۱۱» وَيَصْلَىٰ سَعِيرًا «۱۲» إِنَّهُ كَانَ فِي أَهْلِهِ مَسْرُورًا «۱۳» إِنَّهُ ظَنَّ أَنْ لَنْ يَحُورَ «۱۴» بَلَىٰ إِنَّ رَبَّهُ كَانَ بِهِ بَصِيرًا «۱۵» فَلَا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ «۱۶» وَاللَّيْلِ وَمَا وَسَقَ «۱۷» وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ «۱۸» لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَنْ طَبَقٍ «۱۹» فَمَا لَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ «۲۰» وَإِذَا قُرِئَ عَلَيْهِمُ الْقُرْآنُ لَا يَسْجُدُونَ ۩ «۲۱» بَلِ الَّذِينَ كَفَرُوا يُكَذِّبُونَ «۲۲» وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُوعُونَ «۲۳» فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ «۲۴» إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ «۲۵»

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ «۱»

به نام خداوند رحمتگر مهربان، آنگاه که آسمان زهم بشکافد

وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ «۲»

و پروردگارش را فرمان برد و [چنین] سزد

وَإِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ «۳»

و آنگاه که زمین کشیده شود

وَأَلْقَتْ مَا فِيهَا وَتَخَلَّتْ «۴»

و آنچه را که در آن است بیرون افکند و تهی شود

وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ «۵»

و پروردگارش را فرمان برد و [چنین] سزد

يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ «۶»

ای انسان حقا که تو به سوی پروردگار خود بسختی در تلاشی و او را ملاقات خواهی کرد

فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ «۷»

اما کسی که کارنامه اش به دست راستش داده شود

فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا «۸»

بزودی اش حسابی بس آسان کنند

وَيَنْقَلِبُ إِلَىٰ أَهْلِهِ مَسْرُورًا «۹»

و شادمان به سوی کسانش بازگردد

وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ وَرَاءَ ظَهْرِهِ «۱۰»

و اما کسی که کارنامه اش از پشت سرش به او داده شود

فَسَوْفَ يَدْعُو ثُبُورًا «۱۱»

زودا که هلاک [خویش] خواهد

وَيَصْلَىٰ سَعِيرًا «۱۲»

و در آتش افروخته درآید

إِنَّهُ كَانَ فِي أَهْلِهِ مَسْرُورًا «۱۳»

او در [میان] خانواده خود شادمان بود

إِنَّهُ ظَنَّ أَنْ لَنْ يَحُورَ «۱۴»

او می‌پنداشت که هرگز برنخواهد گشت

بَلَىٰ إِنَّ رَبَّهُ كَانَ بِهِ بَصِيرًا «۱۵»

آری در حقیقت پروردگارش به او بینا بود

فَلَا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ «۱۶»

نه نه سوگند به شفق

وَاللَّيْلِ وَمَا وَسَقَ «۱۷»

سوگند به شب و آنچه [شب] فروپوشاند

وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ «۱۸»

سوگند به ماه چون [ب در] تمام شود

لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَنْ طَبَقٍ «۱۹»

که قطعاً از حالی به حالی برخواهید نشست

فَمَا لَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ «۲۰»

پس چرا آنان باور نمی‌دارند

وَإِذَا قُرِئَ عَلَيْهِمُ الْقُرْآنُ لَا يَسْجُدُونَ ۩ «۲۱»

و چون بر آنان قرآن تلاوت می‌شود چهره بر خاک نمی‌سایند

بَلِ الَّذِينَ كَفَرُوا يُكَذِّبُونَ «۲۲»

[نه] بلکه آنان که کفر ورزیده‌اند تکذیب می‌کنند

وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُوعُونَ «۲۳»

و خدا به آنچه در سینه دارند داناتر است

فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ «۲۴»

پس آنان را از عذابی دردناک خبر ده

إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ «۲۵»

مگر کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده‌اند که آنان را پاداشی بی منت خواهد بود

به نام خداوند رحمتگر مهربان، آنگاه که آسمان زهم بشکافد «۱» و پروردگارش را فرمان برد و [چنین] سزد «۲» و آنگاه که زمین کشیده شود «۳» و آنچه را که در آن است بیرون افکند و تهی شود «۴» و پروردگارش را فرمان برد و [چنین] سزد «۵» ای انسان حقا که تو به سوی پروردگار خود بسختی در تلاشی و او را ملاقات خواهی کرد «۶» اما کسی که کارنامه اش به دست راستش داده شود «۷» بزودی اش حسابی بس آسان کنند «۸» و شادمان به سوی کسانش بازگردد «۹» و اما کسی که کارنامه اش از پشت سرش به او داده شود «۱۰» زودا که هلاک [خویش] خواهد «۱۱» و در آتش افروخته درآید «۱۲» او در [میان] خانواده خود شادمان بود «۱۳» او می‌پنداشت که هرگز برنخواهد گشت «۱۴» آری در حقیقت پروردگارش به او بینا بود «۱۵» نه نه سوگند به شفق «۱۶» سوگند به شب و آنچه [شب] فروپوشاند «۱۷» سوگند به ماه چون [ب در] تمام شود «۱۸» که قطعاً از حالی به حالی برخواهید نشست «۱۹» پس چرا آنان باور نمی‌دارند «۲۰» و چون بر آنان قرآن تلاوت می‌شود چهره بر خاک نمی‌سایند «۲۱» [نه] بلکه آنان که کفر ورزیده‌اند تکذیب می‌کنند «۲۲» و خدا به آنچه در سینه دارند داناتر است «۲۳» پس آنان را از عذابی دردناک خبر ده «۲۴» مگر کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده‌اند که آنان را پاداشی بی منت خواهد بود «۲۵»

سوره پیشین: سوره مطففین	سوره انشقاق سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی	سوره پسین: سوره بروج
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
• بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
• حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
• «شرح چند آیه اخلاقی»، وبسایت روزنامه اطلاعات، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مهر ‍۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۴ اسفند ۱۳۹۵ش.
• شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، تحقیق: صادق حسن زاده، تهران، ارمغان طوبی، ۱۳۸۲ش.
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت،‌ مؤسسة الأعلمی للمطبوعات،‌ چاپ دوم، ۱۹۷۴م.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه: بیستونی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۰ش.
• معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.

پیوند به بیرون

• قرائت سوره انشقاق
• دائرة المعارف بزرگ اسلامی