آیهٔ جِزیه (توبه: ۲۹) دستوری است به مسلمانان که تا وقتی اهل‌کتاب، مسلمان شوند یا جزیه بپردازند، باید با آنان به جنگ برخاست. همزمان با نزول این آیه، پیامبر اسلام(ص) دستور جنگ با رومیان را صادر کرد که به وقوع غزوه تبوک انجامید.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه جزیه |
| واقع در سوره | توبه |
| شماره آیه | ۲۹ |
| جزء | ۱۰ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی • فقهی • سیاسی |
| درباره | جهاد با اهل کتاب • جزیه |
| سایر | جهاد • جهاد ابتدایی • غزوه تبوک • دار الاسلام • دار الحرب |
فقیهان مسلمان بر اساس این آیه، جهاد ابتدایی با اهل‌کتاب را تا زمانی که جزیه پرداخت نکرده‌اند، واجب می‌دانند. البته به‌فتوای بیشتر فقیهان شیعه، شرط جهاد ابتدایی این است که امام معصوم حضور داشته باشد.
مفسرانی چون علامه طباطبایی و مکارم شیرازی در توجیه پرداخت جزیه از سوی اهل‌کتاب گفته‌اند منافع جزیه به خود اهل‌کتاب هم می‌رسد؛ زیرا حکومت اسلامی در قبال پرداخت جزیه، وظیفه حفظ جان و مال اهل‌کتاب را برعهده می‌گیرد.
متن و ترجمه آیه جزیه
آیه جِزیه، آیه ۲۹ سوره توبه است که به مسلمانان دستور می‌دهد تا زمانی که اهل‌کتاب مسلمان نشده‌اند یا جِزیه پرداخت نکرده‌اند، با آنان بجنگند. این آیه را آیه سیف (شمشیر) یا آیه قِتال (جنگ) نیز خوانده‌اند.[۱] متن آیه چنین است:
﴿قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ ٢٩﴾ [توبه:29]
﴿با کسانی از اهل کتاب که به خدا و روز بازپسین ایمان نمی‌آورند و آنچه را خدا و فرستاده‌اش حرام گردانیده‌اند حرام نمی‌دارند و متدین به دین حق نمی‌گردند کارزار کنید تا با [کمال] خواری به دست‌خود جزیه دهند ٢٩﴾
سوره توبه: آیه ۲۹
زمان نزول
فضل بن حسن طبرسی، به‌نقل از مجاهد بن جبر مخزومی، مفسر قرن اول هجری، نزول آیه جزیه را همزمان با دستور پیامبر(ص) برای جنگ با رومیان دانسته است.[۲] به‌گفته وی، غَزوه تَبوک بر اساس این آیه به وقوع پیوست.[۳]
جهاد و دریافت جزیه از اهل کتاب
مفسران و فقیهان مسلمان بر اساس آیه جزیه، جهاد با اهل کتاب را واجب می‌دانند، مگر آنکه آن‌ها جزیه پرداخت کنند.[۴] به‌گفته فقیهان، این حکم درباره اهل‌کتابی است که در سرزمین‌های اسلامی زندگی می‌کنند.[۵]
علت دریافت جزیه
به‌گفته علامه طباطبایی، دریافت جزیه از اهل کتاب، برای مال‌اندوزی مسلمانان نیست؛ بلکه جزیه در مصارفی صرف می‌شود که منافع آن به خود اهل‌کتاب هم می‌رسد و بر همین اساس، حکومت اسلامی موظف به حفظ جان و مال اهل کتاب است.[۶] راغب اصفهانی (درگذشت ۵۳۰ق) هم در وجه تسمیه جزیه آن را از ماده «اجتزاء» دانسته وبه این نکته اشاره کرده که پاداش جزیه این افراد همان امنیت مالی و جانی آنهاست. [۷] در تفسیر نمونه هم آمده است: اهل کتاب با پرداخت جزیه از امنیت جانی و مالی برخوردار می‌شوند؛ اما در مقابل، تعهدی درباره حضور در جنگ‌ها ندارند و حتی اگر دشمنانی از خارج از سرزمین‌های اسلامی قصد حمله به آنان را داشته باشند، حکومت اسلامی باید از اهل‌کتاب دفاع کند.[۸]
دلیل قرآنی جهاد ابتدایی و اصالت جنگ
آیه جزیه یکی از مستندات قرآنی جهاد ابتدایی در نظر برخی فقیهان مسلمان بوده است.[۹] بر اساس این آیه و دلائل قرآنی و روایی دیگر، برخی اندیشمندان مسلمان درباره روابط حقوقی و سیاسی کشورهای اسلامی (در اصطلاح: دارالاسلام) با سایر کشورها (در اصطلاح: دارالکفر) معتقد به اصالت جنگ شده‌اند، مگر آنکه پیمان‌های صلح منعقد شود.[۱۰] بیشتر فقیهان شیعه حضور امام معصوم را شرط واجب‌بودن جهاد ابتدایی می‌دانند و جهاد ابتدایی در عصر غیبت را نمی‌پذیرند.[۱۱]
مراد از صاغرون
بیشتر مفسران مسلمان واژه «صاغرون» در آیه جزیه را به خِفّت و ذِلّت تفسیر کرده‌اند. بر اساس این تفسیر، بخش پایانی در آیه این‌گونه معنا می‌شود که اهل‌کتاب باید با دست خود و با ذلت جزیه پرداخت کنند.[۱۲]
علامه طباطبایی این دیدگاه را که می‌گوید «صاغرون» در آیه به معنای تحقیر آنان است، نمی‌پذیرد. وی بر این باور است که مراد از این واژه، آن نیست که مسلمانان به اهل کتاب توهین و آنان را تحقیر کنند؛ زیرا این کار با وقار و سکینه اسلامی منافات دارد. به‌باور وی، مراد از «صاغرون» خضوع اهل کتاب در برابر سنت اسلامى(مانند پذیرش قانون جزیه) و تسليم شدن آنان در برابر حكومت عادلانه اسلامى است.[۱۳]
پانویس
- ↑ برزنونی، «اسلام اصالت جنگ یا اصالت صلح؟»، ص۹۵ و ۱۰۰.
- ↑ مجاهد بن جبر، تفسیر مجاهد، اسلام‌آباد، ج۱، ص۲۷۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۰۲؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۴؛ فخر رازی، مفاتیح‌الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۶، ص۲۴؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۲۲۷.
- ↑ نگاه کنید به نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۲۲۷.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۲۴۰.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات في غريب القران، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۹۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۵۷.
- ↑ هندی، احکام الحرب و السلام، ۱۴۱۳م، ص۱۲۳-۱۲۴؛ برزنونی، «اسلام اصالت جنگ یا اصالت صلح؟»، ص۱۰۰؛ نگاه کنید به خویی، منهاج‌الصادقین، ۱۴۱۰ق، ص۳۶۱؛ طباطبایی حائری، ریاض‌المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۳۵.
- ↑ زحیلی، آثار الحرب فی الفقه الاسلامی، ۱۴۱۲ق، ص۱۳۰؛ هندی، احکام الحرب و السلام، ۱۴۱۳م، ص۱۲۲-۱۲۴.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۲۲۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۰۲؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۴۳؛ سایس، تفسیر آیات الاحکام، ۱۴۲۳ق، ص۴۵۱؛ شحاته، تفسیر قرآن کریم، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۱۸۴۵؛ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۲۰۶؛ کرمی، تفسیر لکتاب الله المنیر، ۱۴۰۲ق، ج۴، ص۷۷.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۲۴۲.
منابع
- برزنونی، محمدعلی، «اسلام اصالت جنگ یا اصالت صلح؟»، حقوقی بین‌الملل، ش۳۳، ۱۳۸۴ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات في غريب القرآن، بیروت نشر دارالقلم، ۱۴۱۲ق.
- زحیلی، وهبه مصطفی، آثار الحرب فی الفقه الاسلامی، دمشق، دارالفکر، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
- سایس، محمدعلی، تفسیر آیات الاحکام، تحقیق ناجی ابراهیم سویدان، بیروت، المکتبة العصریه، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- شحاته، عبدالله، تفسیر قرآن کریم، قاهره، دار غریب للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۴۲۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و تصحیح احمد حبیب قصیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- علامه طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- کرمی، محمد، تفسیر لکتاب الله المنیر، قم، علمیه، چاپ اول، ۱۴۰۲ق.
- مجاهد بن جبر، تفسیر مجاهد، از مجموعهٔ مصادر التفسیر عند السنة، تحقیق عبدالرحمن الطاهر بن محمد السورتی، اسلام‌آباد، مجمع البحوث الاسلامیة، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۸۰ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- هندی، احسان، احکام الحرب و السلام فی دولة الاسلام، دمشق، دارالمنیر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، ۱۹۹۳.