آیه نصر (انفال:۶۲) بیان پشتیبانی خدا از رسول اکرم(ص) و وعده یاری آن حضرت به وسیله امداد غیبی و یاوری مؤمنان در برابر خیانت و خدعه‌های دشمنان است. این آیه، بعد از فرمان آمادگی برای پذیرش صلح در آیه ۶۱ سوره انفال به جهت آرامش دادن به پیامبر اسلام(ص) نازل شد.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه نصر • آیه نصرت |
| واقع در سوره | انفال |
| شماره آیه | ۶۲ |
| جزء | ۱۰ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | فضایل امام علی(ع) و ولایت حضرت علی(ع) |
| آیات مرتبط | آیه صلح • آیه ولایت • آیه تطهیر • آیه اکمال |
شیخ طوسی، نویسنده تفسیر التبیان، و فضل بن حسن طبرسی، نویسنده تفسیر مجمع البیان، منظور از مؤمنان در آیه نصر را انصار و آن را نظر اکثر مفسران دانسته‌اند؛ ولی علامه طباطبایی، نویسنده المیزان مقصود از مؤمنان در این آیه را همه مهاجرین و انصار دانسته که پیامبر(ص) را یاری دادند.
به نظر ناصر مکارم شیرازی، شأن نزول آیه نصر، انحصاری نیست و هر مؤمنی که رسول اکرم(ص) را یاری کرده، مشمول آن است؛ ولی تردیدی نیست که کاملترین مصداق مؤمنان در این آیه، حضرت علی(ع) است.
از آیه نصر برای اثبات ولایت و امامت امام علی(ع) استفاده شده است.
متن و ترجمه آیه
به آیه ۶۲ سوره انفال که در آن، تأیید و تقویت رسول اکرم(ص) با نصر و یاری خدای متعال و مؤمنان آمده، آیه نصر [۱] و نیز آیه نُصرت گفته شده است. [۲]
وَ إِنْ يُريدُوا أَنْ يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللهُ هُوَ الَّذي أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنين.
و اگر بخواهند تو را فريب دهند، خدا براى تو كافى است؛ او همان كسى است كه تو را، با يارى خود و مؤمنان تقويت كرد.[۳]
محتوا
آیه نصر پس از نزول آیه صُلْح (انفال: ۶۱)، به رسول اکرم(ص) این اطمینان را می‌دهد که چنانچه شرایط صلح پیشنهادی دشمنان را پذیرفت، بر خدا، توکل كند؛ زيرا او هر گفتگویى را میشنود و از نيت‌های همگان آگاه است و اگر با امضاى پيمان صلح، احتمال فریب و خیانتی از طرف دشمنان وجود داشت، خدا او را با امداد غیبی و با یاوری مؤمنان در برابر خدعه‌های دشمنان تقویت می‌کند و پیروز می‌گرداند. آیه بعد (انفال: ۶٣) نیز یادآور شده که سابقه زندگى پیامبر(ص) شاهدی بر اين حقيقت است که خدا همواره او را با یارى خود و به وسیله مؤمنان پاک، تقويت كرده است. [۴]
مراد از مؤمنان در آیه
شیخ طوسی، در تفسیر التبیان، مراد از مؤمنان در آیه نصر را انصار (اوس و خزرج) دانسته و دشمنی و مقاتله در بین اوس و خزرج را یادآور شده است. وی این نظر را نظر امام باقر(ع) دانسته است.[۵] فضل بن حسن طبرسی، نویسنده مجمع البیان، این نظر را برگزیده و از آن به عنوان نظر اکثر مفسران یاد کرده است.[۶] علامه طباطبایی، نویسنده تفسیر المیزان، منظور از مؤمنان در این آیه را همه مهاجران و انصار دانسته که پیامبر(ص) را یاری کردند.[۷] به نظر ناصر مکارم شیرازی، مفسر معاصر، شأن نزول آیه ۶۲ سوره انفال، انحصاری نیست و هر مؤمنی که رسول اکرم(ص) را یاری کرده، مشمول آن است؛ ولی تردیدی نیست که مصداق أکمل و فرد شاخص مؤمنان در این آیه، حضرت علی(ع) است. [۸]
بر پایه روایتی از پیامبر اسلام(ص)، بر عرش الهی نوشته شده است: هیچ خدایی جز الله نیست و محمد رسول خدا است. او را به وسیله علی(ع) تقویت و یاری کردم و این، همان سخن خداست که «او همان كسى است كه تو را، با يارى خود و مؤمنان تقويت كرد».[۹] این روایت را انس بن مالک،[۱۰] ابوهریره،[۱۱] عبدالله بن عباس، جابر، از صحابه پیامبر(ص)، نقل كردهاند[۱۲] و به گفته آیت‌الله مکارم شیرازی، در بسیاری از منابع اهل سنت، همچون مناقب خوارزمى، كفاية الطّالب، ذخائر العقبى، فرائد السمطین و الدّرّ المنثور آمده است.[۱۳]
به نظر آیت‌الله مکارم شیرازی، نوشته شدن نام امام علی(ع) بر عرش الهی، نشانه اهميت آن و دليل بر اين است كه على(ع) از جهت نصرت و يارى پيامبر(ص)، برترين مسلمان بود و خدا، بهترين مسلمان را برای جانشينى پيامبرش انتخاب می‌كند.[۱۴]
بهره‌گیری از آیه برای اثبات امامت و ولایت امام علی(ع)
ناصر مکارم شیرازی، آيه نُصرت را از آيات مربوط به فضيلت امام علی(ع) شمرده است.[۱۵] از نظر وی، این آیه، هرچند به صورت مستقیم به امامت و ولایت امام علی(ع) دلالت ندارد؛ اما با ضمیمه کردن یک مقدمه عقلی به آن، می‌توان از این آیه برای اثبات ولایت و امامت آن امام استفاده کرد.[۱۶] وی در توضیح این ادعا و تبیین مقدمه عقلی گفته است که انس بن مالک از پيامبر اكرم(ص) نقل مى‌كند وقتى مرا به معراج بردند، مشاهده كردم كه بر ساقه عرش اين جملات نوشته شده است: «هيچ خدايى جز خداى يكتا نيست، محمّد پيامبر و فرستاده خداست، محمّد را به وسيله على تأييد كردم و به واسطه على او را كمك نمودم». اين كه در ساق عرش الهى و در کنار نام خداوند و پيامبرش، نام على(ع) نوشته شده، دلیل بر این است كه على(ع) از جهت نصرت و یارى پيامبر برترين مسلمانان بوده و طبيعى است كه اگر خداوند بخواهد جانشينى براى پيامبرش انتخاب كند، برترين مسلمانان را براى اين منظور در نظر مى‌گيرد. اگر مسلمانان هم بخواهند شخصى را انتخاب كنند، به حکم عقل حكم باید سراغ چنين شخصى بروند.[۱۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ علامه حلی، نهج الحق، ۱۴۰۷ق، ص۱۸۵.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۳۰۵۔۳۱۲.
- ↑ سوره انفال، آیه ۶۲، ترجمه مکارم شیرازی.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۲۳۰۔۲۳۴.
- ↑ شيخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احياء التراث العربی، ج۵، ص۱۵۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۴ ص۴۸۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، منشورات اسماعیلیان، ج۹، ص۱۳۲.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۲.
- ↑ خطيب بغدادی، تاريخ بغداد، دارالكتب العلمية، ج۱۱، ص۱۷۳؛ سيوطی، الدر المنثور، دارالفكر، ج۴، ص۱۰۰.
- ↑ خطيب بغدادی، تاريخ بغداد، دارالكتب العلمية، ج۱۱، ص۱۷۳.
- ↑ سيوطی، الدر المنثور، دارالفكر، ج۴، ص۱۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۱.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۱ - ۳۱۳.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۳.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۳۰۷.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۳۰۷-۳۱۳.
- ↑ مكارم شيرازى، آيات ولايت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۱۳.
منابع
- قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
- خطیب بغدادی، أبوبكر أحمد بن على، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت، دارالكتب العلمیة.
- سیوطی، جلالالدین، الدر المنثور، بیروت، دارالفكر، بیتا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، احیاء التراث العربی، بیتا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، منشورات اسماعیلیان.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق، قم، دارالهجرة، ۱۴۰۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، آیات ولایت در قرآن، قم، انتشارات نسل جوان، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الاسلامیه، چاپ سی و دوم، ۱۳۷۴ش.