آیه ۸ سوره عنکبوت
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | عنکبوت |
| شماره آیه | ۸ |
| جزء | ۲۰ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | این آیه درباره سعد بن ابیوقاص نازل شده که با سوگند مادرش که میخواست او را از دین اسلام بازگرداند، مواجه شد. |
| مکان نزول | مکه |
| آیات مرتبط | آیه ۲۳ سوره اسراء، آیه ۱۵ احقاف، آیات ۱۴ و ۱۵ سوره لقمان |
آیه ۸ سوره عنکبوت انسان را به نیکی و احسان به والدین توصیه میکند، اما در صورتی که والدین، فرزند خود را به شرک دعوت کنند، از اطاعت آنان نهی میشود. به گفته برخی مفسران، احترام به والدین امری فراگیر و مختص دین اسلام نیست؛ با این حال، حتی اگر والدین انسان را به گناه یا شرک فراخوانند، بیاحترامی به آنان جایز نیست. مفسران با استناد به روایات، حق مادر را بر پدر مقدم دانستهاند؛ چنانکه برخی روایات، این آیه را درباره پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع) تطبیق دادهاند. علامه طباطبایی، مفسر شیعه، این آیه را توبیخی برای کسانی میداند که به خدا ایمان آورده بودند، اما به دلیل اصرار والدین، از ایمان خود دست کشیدند.
معرفی و اهمیت
آیه ۸ سوره عنکبوت به نیکی و احترام به والدین سفارش کرده و در عین حال، در صورتی که والدین فرزندان خود را به شرک دعوت کنند، از اطاعت آنان نهی کرده است.[۱]
﴿وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا وَإِنْ جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ٨﴾ [عنکبوت:8] ﴿و به انسان سفارش کردیم که به پدر و مادر خود نیکی کند و[لی] اگر آنها با تو درکوشند تا چیزی را که بدان علم نداری با من شریک گردانی از ایشان اطاعت مکن سرانجامتان به سوی من است و شما را از [حقیقت] آنچه انجام میدادید باخبر خواهم کرد ٨﴾
به گفته طبرسی در مجمع البیان، این آیه پس از فرمان الهی به مسلمانان برای جهاد با کفار و دوری از آنان نازل شده و جایگاه والدین را در چنین شرایطی روشن ساخته است.[۲] در این آیه، احسان به والدین بدون هیچ شرط و قیدی توصیه شده،[۳] اما اگر والدین انسان را به شرک فراخوانند، نباید به این دلیل با آنان بدرفتاری یا بیاحترامی کرد.[۴] مکارم شیرازی این آیه را ویژه مؤمنان نمیداند و معتقد است که این آیه قانونی همگانی را برای همه انسانها بیان میکند.[۵]
نیکی به والدین در آیات دیگری همچون آیه ۲۳ سوره اسراء و آیه ۱۵ سوره احقاف نیز مورد تأکید قرار گرفته است.[۶] در منابع حدیثی شیعه[۷] و سنّی[۸] نیز در مباحث مربوط به احترام به والدین به این آیه استناد شده است. همچنین فقها در مباحث فقهی،[۹] و علمای اخلاق در مسائل تربیتی و اخلاقی، برای تبیین حکم احترام به والدین، به این آیه استناد کردهاند.[۱۰]
برترین والدین
مفسران در تفسیر آیه ۸ سوره عنکبوت، با استناد به روایتی از پیامبر اکرم(ص)، برتری حق مادر نسبت به حق پدر را مطرح کردهاند.[۱۱] بحرانی در تفسیر البرهان، روایاتی را نقل کرده که در آنها این آیه بر پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع) تطبیق داده شده و ایشان بهعنوان پدران امت اسلام، بهترین والدین و شایستهترین افراد برای شکرگزاری معرفی شدهاند؛ زیرا اطاعت از آنان موجب نجات از آتش جهنم و رسیدن به نعمتهای جاودان میشود.[۱۲] وی همچنین روایتی از امام سجاد(ع) نقل کرده که اگر حق والدین بهسبب احسانشان به فرزندان بزرگ باشد، احسان پیامبر(ص) و امام علی(ع) به امت اسلامی بهمراتب عظیمتر است؛ از اینرو، حقداری آنان نیز بیشتر خواهد بود.[۱۳]
شأن نزول
به گفته طباطبایی، مفسر شیعه، آیه ۸ سوره عنکبوت کسانی را مورد سرزنش قرار میدهد که به خدا ایمان آورده بودند، اما تحت فشار والدین از ایمان خود دست کشیدند.[۱۴] بنابر برخی منابع، این آیه درباره سعد بن ابیوقاص نازل شده است؛ زیرا پس از مهاجرت او به مدینه، مادرش سوگند خورد تا او را از دین اسلام بازگرداند.[۱۵] در نقل دیگری آمده است که برخی مردان در مکه اسلام آوردند، اما مادرانشان برای بازگرداندن آنها از دین اسلام تصمیم به اعتصاب غذا گرفتند. اگرچه هیچیک از مادران به اعتصاب خود پایبند نماندند و آن را شکستند، اما آیه یادشده نازل شد تا خطمشی روشنی در مواجهه با والدین در موضوع ایمان و کفر ارائه دهد.[۱۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۲۱۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۳۰.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۱۱۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۲۱۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۲۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۷۳؛ و ج۲۱، ص۳۲۵.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۵۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۷۱، ص۲۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۲.
- ↑ قمی طباطبایی، عمده المطالب، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۱۸؛ حسینی شیرازی، الفقه، السلم و السلام، ۱۴۲۶ق، ص۶۵۰.
- ↑ حائری، تزکیة النفس، ص۴۵۹؛ محمد ریشهری، تربیة الطفل فی الاسلام، ۱۴۲۸ق، ص۱۶۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۳۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۲۱۸.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۰۶ و ۳۰۷.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۰۷.
- ↑ طباطبایی، الميزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۱۰۴.
- ↑ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۱۸۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۳۰.
منابع
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، محقق: بنیاد بعثت، واحد تحقیقات اسلامی، قم، موسسة البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، محقق: محمد زهیر، دمشق، دار طوق النجاة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- حائری، سید کاظم، تزکیة النفس، بیجا، بینا، بیتا.
- حسینی شیرازی، سید محمد، الفقه، السلم و السلام، بیروت، دار العلوم للتحقیق و الطباعه و النشر و التوزیع، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: فضلالله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مصحح: احمد حبیب عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، بیتا.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- قمی طباطبایی، سیدتقی، عمده المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم، کتابفروشی محلاتی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- قمی، عباس، اخلاق و آداب (مقامات العلیة فی موجبات السعادة الأبدیة)، قم، نور مطاف، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محمد ریشهری،محمد، تربیة الطفل فی الاسلام، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، هجرت، قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۷ش.