آیه ۱۰۲ سوره توبه
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه ۱۰۲ سوره توبه |
| واقع در سوره | توبه |
| شماره آیه | ۱۰۲ |
| جزء | ۱۱ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| درباره | گروهی که در جنگ تبوک شرک نکردند و سپس پشیمان شده و توبه کردند و خداوند هم توبه آنان را پذیرفت. |
آیه ۱۰۲ سوره توبه درباره ابولبابه انصاری و چند نفر از اصحاب پیامبر(ص) است که در جنگ تبوک شرک نکردند و سپس پشیمان شده و توبه کردند و خداوند هم توبه آنان را پذیرفت. به عقیده مفسران این آیه نشان می‌دهد که اعتراف به‌موقع زمینه‌ساز توبه است. ساختار این آیه نشان‌دهنده تقویت امیدواری در معترفان به گناه است.
تقویت امید در معترفان به گناه
آیه ۱۰۲ سوره توبه درباره گروهی از مسلمانان است که مشکل اعتقادی مانند منافقان نداشتند؛ ولی در عمل مانند منافقان کوتاهی کردند و فرمان پیامبر(ص) را برای رفتن به جنگ تبوک نادیده گرفتند! این گروه، اعمال شایسته‌ای هم داشتند و پذیرفتند که اشتباه کرده‌اند و به اشتباه خود اعتراف کردند؛ به همین دلیل توبه آنها پذیرفته شد.[۱]
﴿وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ١٠٢﴾ ﴿و دیگرانی هستند که به گناهان خود اعتراف کرده و کار شایسته را با [کاری] دیگر که بد است درآمیخته‌اند امید است‌خدا توبه آنان را بپذیرد که خدا آمرزنده مهربان است ١٠٢﴾
به گفته عبدالله جوادی آملی فقیه و مفسر شیعه، ساختار آیه ۱۰۲ سوره توبه و افعال و اوصاف به‌کار رفته در آن، به تقویت روح امید در معترفان به‌گناه و امیدوار کردن آنان به آمرزش منجر می‌شود.[۲]
- مقدم داشتن اعتراف بر گناه در آیه، با اینکه ابتدا گناه صورت گرفته و سپس اعتراف انجام شده است: «وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ»
- ذکر عمل صالح پیش از بیان عمل بد آنان: «خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا»
- بشارت به بخشیده‌شدن با به‌کارگیری فعل «عَسَى»، با توجه به کاربرد این فعل در امید. منظور اين است كه اميد را در دل آنها زنده کند تا از رحمت خدا مأيوس نگردند، بلكه در ميان خوف و رجاء باشند.[۳]
- استفاده از حرف تأکید «إِنَّ» و دو وصف غفور و رحیم: «إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ». جانب رجاء را تقویت می‌کند.[۴]
شأن نزول
شأن نزول این آیه را درباره ابولبابه انصارى و چند نفر ديگر از اصحاب پيامبر(ص) دانسته‌اند که از شركت در جنگ تبوک خوددارى كردند، اما هنگامى كه آيات سرزنش متخلفان را شنيدند، پشيمان شدند و خود را به یکی از ستون‌هاى مسجد پيغمبر(ص) بستند و سوگند ياد كرداند كه خود را از ستون باز نكنند تا اينكه پيامبر(ص) آنها را از ستون باز کند؛ رسول خدا(ص) گفت: من نيز سوگند ياد می‌كنم كه چنين كارى را نخواهم كرد مگر اينكه خداوند به من اجازه دهد. آيه ۱۰۲ سوره توبه نازل شد و خداوند توبه آنها را پذيرفت و پيامبر(ص) آنها را از ستون مسجد باز كرد.[۵]
ستونی که ابولبابه خود را به آن بست بعدا به ستون توبه مشهور شد که دارای فضیلت و جایگاه خاصی میان مسلمانان است.[۶]
بنابر برخی ديگر از روايات این ماجرا مربوط به نقش ابولبابه انصاری در داستان بنى‌قريظه است. بنی‌قریظه كه گروهى از يهود بودند با او مشورت كردند که آیا تسليم حكم پیامبر(ص) بشوند یا نه؟ او گفت: اگر تسلیم شوید همه شما را سر می‌برند! سپس از اين گفته خود پشيمان شد و توبه كرد و خود را به‌ستون مسجد بست و بعد آيه ۱۰۲ سوره توبه نازل شد و خداوند توبه او را پذیرفت.[۷]
پانویس
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۹۴ش، ج۳۵، ص۲۰۹.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم،۱۳۹۴ش، ج۳۵، ص۲۱۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۳۷۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۳۷۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۱۰۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۱۱۴ و ۱۱۵.
- ↑ مُهری، احسن القصص، ۱۳۹۱ش، ص۴۶۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۱۰۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۱۱۵.
منابع
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.
- سید بن طاووس،علی بن موسی، الإقبال بالأعمال الحسنة، تحقیق و تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، لبنان، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان فی تفسیر القرآن، تصحیح هاشم رسولی و فضلالله يزدى طباطبايى، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- مُهری، محمد جواد، احسن القصص، قم، انتشارات آیین دانش، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش.