سوره شرح

سوره شرح

ضحی سوره ضحی شرح تین سوره تین
شماره سوره	۹۴
جزء	۳۰
نزول
ترتیب نزول	۱۲
مکی/مدنی	مکی
اطلاعات آماری
تعداد آیات	۸
تعداد کلمات	۲۷
تعداد حروف	۱۰۲

سوره شرح یا انشراح یا اَلَم نَشرَح نود و چهارمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام قرآن جای دارد. هر سه نامِ سوره، از آیه اول آن گرفته شده است که از شرح صدر (گشایش سینه) پیامبر(ص) سخن می‌گوید. سوره انشراح از نعمت‌های خداوند به رسولش سخن می‌گوید و پیامبر(ص) را تسلی می‌دهد. از آیات مشهور این سوره، آیه ۵ است که وعده می‌دهد در کنار دشواری، آسانی است. این آیه را از جمله ضرب‌المثل‌های قرآنی برشمرده‌اند و در اشعار فارسی نیز بازتاب داشته است.

بر اساس نظر مشهور فقهای شیعه، در نماز واجب بعد از سوره حمد نمی‌توان سوره انشراح را به تنهایی خواند، بلکه باید آن را همراه سوره ضحی قرائت کرد. در فضیلت تلاوت سوره شرح از پیامبر(ص) روایت شده هر كس سوره انشراح را قرائت کند، مانند كسی است كه پیامبر(ص) را دیدار كرده است.

معرفی

آیات ۵ و ۶ سوره شرح

• نامگذاری

نام این سوره، شرح یا انشراح یا اَلَم نَشرَح است که هر سه از آیه اول گرفته شده‌اند. سبب این نامگذاری این است که در آیه اول از شرح‌ صدر (گشایش سینه) پیامبر(ص) به نور ایمان، سخن گفته شده است.

• ترتیب و محل نزول

سوره شرح جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، دوازدهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، نود و چهارمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد.

• تعداد آیات و ترتیب

سوره شرح ۸ آیه، ۲۷ کلمه و ۱۰۲ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مُفصَّلات (دارای آیات کوتاه) است.

محتوا

در سوره شرح، خداوند برای تسلی خاطر پیامبر(ص)، نعمت‌های خود را از انشراح دل، سبک‌کردن بار و پرآوازه‌کردن نام پیامبر است، یادآور می‌شود و می‌گوید بی‌گمان در کنار دشواری، آسانی خواهد بود. همان‌طور که در سوره ضحی، خداوند نعمت‌ها و الطافش به رسول خدا را برشمرده است، این سوره نیز الطاف و عنایات دیگر الهی را که شامل رسول خداست و مهم‌ترین آنها شرح‌صدر است بیان می‌کند. در واقع، سوره انشراح در دنباله و ادامه سوره ضحی آمده است.

آیات مشهور

• «فإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ﴿٥﴾ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا»﴿۶﴾

ترجمه: پس [بدان كه‌] با دشوارى، آسانى است. آرى، با دشوارى، آسانى است.

در تفسیر این آیه آمده است محتوای این آیه اختصاص به پیامبر(ص) و زمان آن حضرت ندارد، بلکه به صورت قاعده‌ای کلی است که به انسان‌های مؤمن نوید آسانی و گشایش می‌دهد. نکته‌ای که در این آیه وجود دارد این است که قرآن می‌گوید در همان زمان که سختی وجود دارد، آسانی هم هست، نه آنکه آسانی بعد از سختی بیاید.علامه طباطبایی در المیزان از برخی مفسران نقل کرده که آیه (إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا) جمله جدیدی است و عطف به آیه قبل (فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا) نیست در نتیجه بر اساس یک قاعده در زبان عربی از دو آیه ۵و۶ فهمیده می‌شود که همراه یک سختی(عُسر) همیشه دو راحتی(یُسر) وجود دارد.البته(معیّت) همراه بودن یُسر با عُسر به معنای تحقق در زمان واحد نیست بلکه به معنای قرار گرفتن در پی یکدیگر است.تفسیر نور در تفسیر آیه می‌نویسد سنّت و برنامه الهى آن است كه به دنبال هر سختى، آسانى است. «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً» (در جاى ديگر قرآن مى‌خوانيم: «سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً» (آیه ۷ سوره طلاق) سختى‌ها و مشكلات زوال‌پذيرند و به آسانى تبديل مى‌شوند).

صبر و ظفر هر دو دوستان قديمند

بر اثر صبر نوبت ظفر آيد

این آیه جزو ضرب‌المثل‌های قرآنی به شمار رفته است. اشعاری در فارسی وجود دارد که از این آیه استفاده کرده‌اند یا از آن اقتباس شده‌اند:

ابن‌یمین:

مده دل ز دست از غمى هست و خوفى

که آید دو چندانت شادی و یُسرا

نه ایزد چنین گفت در وحىِ مُنزَل

«مَعَ العُسْرِ یُسْرا»، «مَعَ الیُسْرِ عُسْرا»

قاآنی:

یزدان به نبی گفته که در عسر بود یسر

وین نکته برِ نفس سلیم است مسلّم

نیک نامی و بلند آوازه گی پیامبر

(وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ و نامت را براى تو بلند گردانيديم.) رفع ذِکر به معناى بلند آوازه کردن کسى است آنگونه که نامش ‌ و گفتگویش از همه نام‌ها و همه خاطره ها بلندتر باشد، و خداى تعالى نام آن حضرت را چنین کرد، و یکى از مصادیق بلندآوازه ساختن نام پیامبر این است که خداوند در شهادتین (گواهی‌دادن به یگانگی خدا و رسالت حضرت محمد(ص) و اقرار به پذیرفتن توحید و نبوت) که اساس دین خدا است، خداوند نام او را قرین نام خود کرد ، و بر هر مسلمانى واجب کرد که در هر روز درنمازهاى پنجگانه واجب نام پیامبر را با نام خداى تعالى به زبان جارى سازد. قتاده نیز گفته هیچ خطیبی وشهادت دهنده به توحید و نمازگزاری نیست مگر این که باید شهادت به توحید و رسالت بدهد وبگوید«أشْهَدُ أنْ لا الهَ الاّ الله و أشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله» وحسان بن ثابت نیز در اشعاری به این فضیلت در باره پیامبر(ص) تصریح کرده است

أغَرُّ عَلَيْهِ لِلنُّبُوَّةِ خَاتَمٌ

مِنَ اللَّهِ مَشْهُودٌ يَلُوحُ ويُشْهَدُ

وضمَّ الإلهُ اسمَ النبيّ إلى اسمهِ

إذا قَالَ في الخَمْسِ المُؤذِّنُ أشْهَدُ

وشقّ لهُ منِ اسمهِ ليجلَّهُ

فذو العرشِ محمودٌ وهذا محمدُ

«پیامبر اکرم (ص)] انسان نیکو و سفید رویی است که آخرین پیامبر در میان پیامبران الهی «ع» است و خداوند نیز آن را تایید کرده و بر خاتمیت رسول گرامی اسلام «ص»گواهی داده است.

خداوند نام پیامبر (ص) را کنار نام خود قرار داده است؛ آنگاه که مؤذن پنج بار در اذان که پیش از اقامه نماز گفته می‌شود به رسالت پیامبر (ص) در کنار یگانگی و وحدانیت خداوند بلند مرتبه شهادت می‌دهد.

نام پیامبر (ص) نیز از روی تجلیل و بزرگی از نام خداوند [عزوجل] گرفته شده است؛ خداوند دارای عرش، محمود است و نام پیامبر (ص) محمد است.»

نکته تفسیری

جوادی آملی از مفسران شیعه براین باور است که شرح در برابر متن و تفصیل در برابر اجمال است... باز کردن، متن را گشودن، مجمل را مفصّل کردن، واحد را تکثیر کردن اینها جزء شرح است. صدر، با دانش مشروح می‌شود چیزی این صدر را مشروح نمی‌کند مگر حقایق ملکوتی.شرح صدر به این است که همان «قول ثقیل» که آمده است در عین حال که وزین است هم ظرفیت ظرف را و هم توسعه آن را همراه خود می‌آورد...با آمدن وحی، شرح صدر پیدا می‌شود. با آمدنِ وحی، دل وسیع‌تر می‌شود. با آمدن نورِ کلام الهی، جان توسعه پیدا می‌کند.

قرائت در نماز

در احکام شرعی آمده است، نمی‌توان در نماز واجب بعد از حمد، فقط سوره انشراح را خواند و این سوره کفایت نمی‌کند،، بلکه باید آن را همراه با سوره ضحی خواند. به گفته فاضل نراقی، نظر مشهور فقیهان، قرائت این دو سوره با هم است.البته خواندن این دوسوره در نماز باید با دو بسم الله جداگانه باشد یعنی در آغاز هر سوره بسم الله لازم است.

فضیلت و خواص

در فضیلت این سوره از پیامبر(ص) نقل شده است: هر كس سوره انشراح را قرائت کند، مانند كسی است كه مرا دیدار كرده است. همچنین ازامام صادق(ع) روایت شده است هر كس سوره انشراح را در شب و روز زیاد قرائت كند، هیچ چیزی از اجزای بدن او و اطراف او نیست مگر اینكه در روز قیامت به سود او شهادت می‌دهند. در روایتی دیگر از پیامبر(ص) آمده است هر كس این سوره را بخواند، خداوند به او یقین و عافیت می‌دهد.

تلاوت فراوان این سوره در هر روز و شب مستحب شمرده شده، و قرائت آن در رکعت دوم نمازی که برای رفع گرفتاری خوانده می‌شود توصیه شده است. همچنین خواصی برای این سوره نقل شده است، از جمله: شفای درد سینه، آسانی وضع حمل (زایمان)، رفع ترس و حفاظت در مسافرت دریایی.

همچنین ببینید: فضائل سور

متن و ترجمه سوره شرح

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ ۝١ وَوَضَعْنَا عَنْكَ وِزْرَكَ ۝٢ الَّذِي أَنْقَضَ ظَهْرَكَ ۝٣ وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ ۝٤ فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ۝٥ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ۝٦ فَإِذَا فَرَغْتَ فَانْصَبْ ۝٧ وَإِلَى رَبِّكَ فَارْغَبْ ۝٨﴾

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ ۝١﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آیا برای تو سینه‌ات را نگشاده‌ایم ۝١﴾

﴿وَوَضَعْنَا عَنْكَ وِزْرَكَ ۝٢﴾

﴿و بار گرانت را از [دوش] تو برنداشتیم ۝٢﴾

﴿الَّذِي أَنْقَضَ ظَهْرَكَ ۝٣﴾

﴿[باری] که [گویی] پشت تو را شکست ۝٣﴾

﴿وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ ۝٤﴾

﴿و نامت را برای تو بلند گردانیدیم ۝٤﴾

﴿فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ۝٥﴾

﴿پس [بدان که] با دشواری آسانی است ۝٥﴾

﴿إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ۝٦﴾

﴿آری با دشواری آسانی است ۝٦﴾

﴿فَإِذَا فَرَغْتَ فَانْصَبْ ۝٧﴾

﴿پس چون فراغت‌یافتی به طاعت درکوش ۝٧﴾

﴿وَإِلَى رَبِّكَ فَارْغَبْ ۝٨﴾

﴿و با اشتیاق به سوی پروردگارت روی آور ۝٨﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آیا برای تو سینه‌ات را نگشاده‌ایم ۝١ و بار گرانت را از [دوش] تو برنداشتیم ۝٢ [باری] که [گویی] پشت تو را شکست ۝٣ و نامت را برای تو بلند گردانیدیم ۝٤ پس [بدان که] با دشواری آسانی است ۝٥ آری با دشواری آسانی است ۝٦ پس چون فراغت‌یافتی به طاعت درکوش ۝٧ و با اشتیاق به سوی پروردگارت روی آور ۝٨﴾

سوره پیشین: سوره ضحی	سوره شرح سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی	سوره پسین: سوره تین
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
• ابن یمین، دیوان، [بی‌جا]، [بی‌نا]، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
• بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثة قسم الدراسات الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
• دهخدا، امثال و حکم، تهران، امیر کبیر، ۱۳۸۳ش.
• شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، تحقیق: صادق حسن زاده، تهران، ارمغان طوبی، ۱۳۸۲ش.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه: بیستونی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۰ش.
• قرائتی، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تهران، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
• کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۲۲ق.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، نشر دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
• نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام‌ فی‌ شرح‌ شرائع‌ الاسلام‌، قم، ‌۱۴۱۷ق.
• نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ه‍.ق.
• یزدی، العروة الوثقی، تحقيق: مؤسسة النشر الإسلامي، الطبعة: الأولى، سنة الطبع: ١٤١٩ق، بی جا.
• https://javadi.esra.ir/fa/w/تفسیر-سوره-انشراح-جلسه-1-1398/12/24-

پیوند به بیرون

• قرائت سوره شرح
• دائرة المعارف بزرگ اسلامی