آیه وسیله (مائده: ۳۵) شرط رستگاری انسان را رعایت تقوای الهی، انتخاب وسیله‌ای برای تقرب به خدا و همچنین جهاد در راه خدا می‌داند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه وسیله |
| واقع در سوره | مائده |
| شماره آیه | ۳۵ |
| جزء | ۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | آماده‌سازی وسیله تقرب به خدا؛ مشروعیت توسل |
| سایر | دعوت به تقوا و جهاد در راه خدا |
مفسران، منظور از وسیله در این آیه را ایمان به خدا و رسولش، انجام عمل صالح، نماز، روزه، شفاعت پیامبران و امامان و سوگند دادن خدا به مقام پیامبران و امامان دانسته‌اند.
متن و ترجمه آیه
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ ﴿۳۵﴾
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا پروا کنید؛ و به او [توسل و] تقرب جویید؛ و در راهش جهاد کنید، باشد که رستگار شوید.(۳۵)
مفهوم شناسی
هر چند در آیه از واژه وسیله استفاده شده و برخی بر این باورند که میان دو واژه وسیله و واسطه تفاوت‌هایی وجود دارد و کاربرد واسطه را در جایی می‌دانند که واقعا چیزی میان دو چیز قرار بگیرد بر خلاف وسیله که وساطت به معنای حضور چیزی بین دو چیز در کار نیست و معتقدند که به کاربردن واژه واسطه برای پیامبر و امامان نادرست است. ولی با این همه در متون معارفی و تحقیقات در حوزه علوم قرآنی و دین و امام شناسی واژه واسطه نیز به چشم می‌خورد، گاه این دو واژه در کنار هم به یه یک معنی به‌کار رفته است.[۱][یادداشت ۱] علامه طباطبایی نیز در بحث شفاعت وتقسیم آن به شفاعت تکوینی و تشریعی، تمام مخلوقات را چون واسطه‌هایی میان بنده و خداوند دانسته و آنها را به عنوان شفعاء معرفی کرده است. [۲] و در آیه ۱۴۳ سوره بقره نیز امت وسط را کسانی دانسته که میان خداوند و بندگان واسطه هستند و دارای مقام شفاعت و گواهی بر اعمال انسان‌ها هستند.[۳] وی نیز همچنان پیامبر(ص) را به عنوان واسطه میان خداوند و خلقش می‌داند و تصریح می‌کند که رسول در پرتو وساطتش میان خدای سبحان و بندگانش دارای شرافت است : «فللرسول شرف الوساطة بين الله سبحانه وبين عباده وللنبى شرف العلم بالله وبما عنده» [۴]
محتوای آیه
واژه وسیله در آیه ۳۵ سوره مائده را به رساندن خود و یا تقرب به چیزی از روی میل و رغبت معنا کرده‌اند و حقیقت وسیله به سوی خداوند را رعایت راه و روش او به وسیله علم و عبادت و جستجوی مکارم شریعت دانسته‌اند؛ مفردات بر این باور است که میان وسیله با وصیله تفاوت است زیرا در مفهوم وسیله، میل و رغبت نهفته است. واسل به سوی خدا به معنای راغب ورغبت کننده به خداست. [۵] به این معنا که اولا به احکام الهی علم پیدا شود و در ثانی به بندگی او بپردازند و در نهایت در پی عمل به مستحبات شریعت باشند.[۶] علامه طباطبایی وسیله در این آیه را نوعی توصل(ارتباط) معنوی میان انسان با خدا که منزه از مکان و جسمانیت است، می‌داند؛ رابطه‌ای که جز با عبودیت ایجاد نمی‌شود و علم و عمل که در تعریف راغب اصفهانی بود را از لوازم وسیله قرار می‌دهد.[۷]
این آیه رسیدن به رستگاری را در پیمودن سه راهکار رعایت تقوای الهی، انتخاب وسیله‌ای برای تقرب به پروردگار و جهاد در راه خدا دانسته است.[۸] برخی جهاد را در این آیه به صورت عام که هم شامل جهاد با کفار و هم جهاد با نفس باشد، تفسیر کرده و معتقدند بیان جهاد در راه خدا بعد از بیان انتخاب وسیله تقرب به خدا از قبیل ذکر خاص بعد از عام است یعنی جهاد از مصادیق وسایل تقرب به خداوند است.[۹]
مصادیق وسیله
مفسران منظور از وسیله را در این آیه بسیار وسیع دانسته و شامل هر کاری و چیزی که باعث نزدیک شدن به خداوند گردد، می‌دانند و مهم‌ترین این وسایل را طاعت و عبادت خداوند و ترک معصیت معرفی کرده‌اند.[۱۰] برخی از مفسران با استناد به روایتی از امام علی(ع)[۱۱] وسایل تقرب به خداوند را در ایمان به خدا و رسولش، جهاد در راه خدا، نماز، روزه، زکات، انفاق، حج، عمره، صله رحم، صدقه آشکار و مخفی و ذکر خدا دانسته‌اند.[۱۲]
شفاعت پیامبران، امامان و بندگان صالح خدا، همچنین پیروی از پیامبر و امام و سوگند دادن خدا به مقام پیامبران، امامان و صالحان به ویژه پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت او را با استناد به آیات[۱۳] و روایات[۱۴] از مصادیق وسیله در آیه دانسته‌اند.[۱۵]
پانویس
- ↑ مصطفوی، التحقيق فی كلمات القرآن الكريم، ۱۳۶۸ش، ج۴، ص۲۶۰.
- ↑ طباطبائی، الميزان فی تفسير القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۷۱
- ↑ طباطبائی، الميزان فی تفسير القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۷ ص۱۷۳.
- ↑ طباطبائی، الميزان فی تفسير القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۴۰.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ذیل واژه وسل.
- ↑ موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۵۳۵.
- ↑ طباطبایی، الميزان فی تفسير القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۳۲۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۳۶۴.
- ↑ طباطبایی، الميزان فی تفسير القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۳۲۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۳؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۹.
- ↑ ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۳۶۴.
- ↑ سوره نساء، آیه ۶۴؛ سوره یوسف، آیه ۹۷؛ سوره توبه، آیه ۱۱۴.
- ↑ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۲۵-۶۲۶؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۶۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۳۶۴.
یادداشت
- ↑ مصطفوی در داستان بارداری حضرت مریم به عیسی او را وسیله و واسطه‌ای برای نفح الهی و خلقت عیسی دانسته است :و ان كان النفخ فی الظاهر متوجّها الى مريم عليها السلام، لعدم وجود ولد له حين النفخ، فهی وسيله و واسطة بها قد تحقّقت هذه الآية العظيمة.
منابع
- ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۰۴ق.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تصحیح هاشم رسولی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، لبنان - سوریه، دار العلم- الدار الشامیة، ۱۴۱۲ق.
- سیوطی، عبدالرحمن، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، محمدحسین، الميزان فی تفسير القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم محمدباقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۴ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- مصطفوی، حسن، التحقيق فی كلمات القرآن الكريم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۱ش.