آیه خیانت در امانت (انفال: ۲۷) به نهی از خیانت در امانت و خیانت به خدا و پیامبر(ص) اشاره دارد. فقها حرمت خیانت در امانت را به این آیه مستند کرده‌اند. آیه درباره خیانت اَبُولُبابه انصاری در حفظ اسرار نظامی و افشای آن در غزوه بنی‌قُرَیظه نازل شد.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه خیانت در امانت |
| واقع در سوره | انفال |
| شماره آیه | ۲۷ |
| جزء | ۹ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | خیانت ابولبابه انصاری در حفظ اسرار نظامی |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی |
| درباره | خیانت در امانت |
مفسرین ذیل «لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ» خیانت به خدا و رسولش را به نافرمانی کردنِ خدا و رسولش و ترک اوامر و نواهی آنها تفسیر کرده‌اند. به عقیده آنها جمله «وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ» به لزوم امین بودن انسان‌ها در مقابل هر آنچه خداوند واجب کرده، اشاره دارد.
معرفی، متن و ترجمه آیه خیانت در امانت
آیه ۲۷ سوره انفال از خیانت در امانت نهی می‌کند[۱] و اشاره به ارتباط امانت‌داری با ایمان دارد.[۲] طبق مفاد این آیه، خیانت در امانت حرام و حفظ امانت واجب شمرده شده است.[۳]
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ٢٧﴾ [انفال:27]
﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید به خدا و پیامبر او خیانت مکنید و [نیز] در امانتهای خود خیانت نورزید و خود می‌دانید [که نباید خیانت کرد ٢٧﴾
سوره انفال: آیه ۲۷
شأن نزول
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: ابولبابه انصاری
طبرسی در مجمع البیان، شأن نزول آیه را خیانت ابولُبابه انصاری در فاش کردن اسرار نظامی در غزوه بنی‌قریظه دانسته و دلیل این خیانت را وجود زن، فرزند و اموالش در میان آن قبیله بیان کرده است.[۴]
طبرسی از محمد بن مُسْلم زُهْری، از تابعین و فقیهان و محدثان قرن دوم قمری، و محمد بن سائب کلبی، از مفسران شیعه و از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، نقل کرده است: هنگامى که مسلمانان به فرمان پیامبر(ص)، یهود بنىقریظه را محاصره کردند، آنان پیشنهاد صلح و کوچ کردن به شام را دادند و پیامبر(ص) نپذیرفت و سعد بن معاذ را به داورى مأمور ساخت. یکى از مسلمانان به نام ابولُبابه به همراه سعد بن معاذ از اصحاب پیامبر اسلام(ص) و رئیس قبیله اوس، که سابقه دوستى با آنان داشت؛ با اشاره به گلوى خود، به آنان فهماند که در صورت پذیرش حکمیّت سعد بن معاذ همه کشته خواهید شد. جبرئیل(ع) این اشاره را به پیامبر(ص) خبر داد. پس از آن ابولبابه شرمنده از این خیانت، خود را به ستون مسجد پیامبر(ص) بست و هفت شبانه روز چیزى نخورد تا اینکه خداوند توبهاش را پذیرفت. ابولُبابه گفت: براى تکمیل توبه خود، خانه‌ام را که برای آن مرتکب گناه شده‌ام، رها خواهم ساخت و از تمام اموالم صرف‌نظر مى‌کنم. پیامبر(ص) فرمود: اگر یک سوم از اموالت را در راه خدا صدقه بدهى، کافی است.[۵] حویزی در نور الثقلین گفته است که این شأن نزول از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده است.[۶]
نکات تفسیری
باتوجه به اینکه در آیه، اصطلاح خیانت در مقابل امانت قرار گرفته است،[۷] مفسران در تبیین این دو واژه به چند نکته تفسیری اشاره کرده‌اند.
مراد از خیانت به خدا و رسول
در تفسیر قمی روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که منظور از خیانت به خدا و رسول(ص)، نافرمانی کردن آنها است.[۸] شُبَّر محدث امامیه در قرن سیزدهم هجری قمری، نیز در تفسیر القرآن الکریم، خیانت به خدا و رسول(ص) را به معنای ترک اوامر و نهی‌های الهی و ترک سیره و سنت حسنه پیامبر(ص) دانسته است.[۹] سید محمدحسین طباطبایی، مفسر شیعه، مجموع دو جمله «لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ» را نهی واحدی می‌داند که به یک نوع خیانت مشترک (بین خدا و رسولش و مؤمنین) تعلق می‌گیرد مانند دستورات سیاسى و اوامر مربوط به جهاد و اسرار جنگى، که اگر افشا شوند هم حق خدا و رسولش پایمال شده است و هم ضررش دامن‌گیر مؤمنین می‌شود.[۱۰] طبری (۲۲۴-۳۱۰ق) مورخ و مفسر ایرانی در کتاب جامع البیان، خیانت به خدا و رسولش را به اظهار کردن ایمان در ظاهر و پنهان نمودن کفر در دل‌ها بیان و مصداق آن را منافق ذکر کرده است.[۱۱]
مراد از امانت
علی بن ابراهیم راوی و مفسر امامی و حویزی محدث و مفسر شیعی، أَمَانَاتِكُمْ را فرايضى (واجباتی) می‌دانند كه خداوند آن را واجب و نزد هر انسانی به عنوان امانت قرار داده است. مانند احکام شرعی و واجبات.[۱۲] شبّر امانت را هر آن چیزی می‌داند که به ادا کردن آن تعهد داده شده است.[۱۳] به عقیده ناصر مکارم شیرازی، مفسر شیعه، لفظ امانت دارای معنای وسیعی است و منحصر در امانتهای مادی نیست و شامل امانتهای اجتماعی، سیاسی و اخلاقی می‌شود.[۱۴]
کاربرد فقهی
فقها با استناد به آیه ۲۷ سوره انفال، خیانت در امانت را حرام دانسته‌اند[۱۵] و به تعزیر مرتکب آن حکم کرده‌اند.[۱۶] علامه طباطبایی در المیزان، [۱۷] فخر رازی در کتاب تفسیر الکبیر[۱۸] و ابن عاشور تونسی(۱۲۹۶-۱۳۹۳ق) مفسر قرآن کریم در کتاب التحریر و التنویر[۱۹] معتقدند که در این آیه به دلیل اینکه فراز «تَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ» عطف بر جمله ماقبل خود است، اشاره بر حرمت خیانت در امانت دارد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مغنیه، تفسیر کاشف، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۹۶.
- ↑ قمی مشهدی، كنز الدقائق و بحر الغرائب، ۱۳۶۷ش، ج۳، ص۴۳۴.
- ↑ مدیر شانه‌چی، آیات الاحکام، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۷۷۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۳۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۵۵.
- ↑ حویزی، تفسير نور الثقلين، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۴۳.
- ↑ قمی مشهدی، كنز الدقائق و بحر الغرائب، ۱۳۶۷ش، ج۳، ص۴۳۴.
- ↑ قمی، تفسير القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۷۲.
- ↑ شبَّر، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۲۷ق، ص۱۸۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۹، ص۵۵.
- ↑ طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۴۸۱.
- ↑ قمی، تفسير القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۷۲؛ حویزی، تفسير نور الثقلين، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۴۴.
- ↑ .شبَّر، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۲۷ق، ص۱۸۰.
- ↑ مکارم شیرازی، الامثل، ۱۳۷۹ش، ج۵، ص۲۴۹.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۱۴۷.
- ↑ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۸۰۴؛ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۵۱ش، ج۸، ص۲۲؛ خوئی، مبانی تکمله المنهاج، ۱۴۳۸ق، ج۱، ص۲۸۵؛ امام خمینی، موسوعه الإمام الخمينی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۶۱۴؛ شهیدثانی، مسالک الافهام، ۱۳۶۷ش، ص۱۱۸؛ علامه حلی، ارشاد الاذهان، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۸۲؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴۱، ص۴۹۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۹، ص۵۴.
- ↑ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص ۴۷۵.
- ↑ ابن عاشور، تفسیر التحریر و التنویر، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۳۲۴.
منابع
- ابن‌عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت، مؤسسه التاريخ العربی، ۱۴۲۰ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، موسوعه الإمام الخمينی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ۱۳۹۳ش.
- حویزی، عبدالعلی بن جمعه، تفسير نور الثقلين، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق،
- خوئی، سید ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، تحقیق محمدصادق اسماعیل‌پور، نجف، بی‌نا، ۱۴۱۰ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور في التفسیر بالمأثور، قم، مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی(ره)، ۱۴۰۴ق.
- شبَّر، سید عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، کویت، شرکة مکتبة الالفین، ۱۴۲۷ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیه، ۱۳۶۷ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، مکتبه مرتضویه، ۱۳۵۱ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسير القرآن، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۸ق،
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۱۲ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، تحقیق فارس تبریزیان، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، ۱۴۱۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۱۷ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسير القمی، تصحیح سید طیب موسوی جزایری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق حسین درگاهی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۷ش.
- مدیر شانه‌چی، کاظم، آیات الاحکام، تهران، سمت، ۱۳۹۳ش.
- مغنیه، محمدجواد، تفسير کاشف، مترجم: موسی دانش، تهران، مؤسسه دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق ابراهیم سلطانی نسب، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.