آیه ۶۹ سوره مائده بیان می‌کند که مسلمانان، یهودیان، صابئین و مسیحیان اگر به خدا و روز قیامت ایمان داشته و عمل صالح انجام دهند، رستگار خواهند شد. از این آیه برداشتی برای مفهوم تکثرگرایی دینی شده است؛ به این معنا که پیروان ادیان همه اهل نجات هستند و لزومی به اسلام‌آوردن نیست. اما عالمان دینی در تفسیر این آیه گفته‌اند این آیه درباره پیروان ادیانی نازل شده که خود را صرفا به دلیل انتساب به یک دین، برتر و اهل نجات می‌پنداشتند اما این آیه به آنها می‌گوید تنها به دلیل نام و القاب دینی کسی اهل نجات نیست بلکه ایمان به خدا و روز قیامت همراه با عمل صالح است که مایه نجات انسان‌ها می‌شود.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره مائده |
| شماره آیه | ۶۹ |
| جزء | ۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| آیات مرتبط | آیه ۶۲ سوره بقره |
برخی نیز این آیه را ناظر به نگرانی مسلمانان صدر اسلام نسبت به پدران خود دانسته‌اند که مسلمان نبوده‌اند؛ و این آیه در پاسخ به این نگرانی گفته که هر کسی که در عصر خود به پیامبر و کتاب آسمانی زمان خود ایمان آورده و عمل صالح کرده اهل نجات است. عده‌ای هم گفته‌اند این آیه در مورد کسانی است که نسبت به اسلام علم و اطلاعی ندارند.
بیان آیه
در آیه ۶۹ سوره مائده بیان شده که مسلمانان، یهودیان، صابئین و مسیحیان به خدا و روز جزا ایمان داشته باشند و عمل صالح انجام دهند اهل نجات خواهند بود[۱] و در قيامت نه ترسی دارند و نه اندوهى.[۲] طالقانی، مفسر قرآن، درباره آیه ۶۲ سوره بقره که همانند این آیه است می‌گوید: «اين آيه با صراحتِ غير قابل تأويل و تقييد، شرط رستگارى را ايمان به‌خدا و آخرت و عمل صالح معرفى كرده است.»[۳]
﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئُونَ وَالنَّصَارَى مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ ٦٩﴾ [مائده:69]﴿کسانی که ایمان آورده و کسانی که یهودی و صابئی و مسیحی اند هر کس به خدا و روز بازپسین ایمان آورد و کار نیکو کند پس نه بیمی بر ایشان است و نه اندوهگین خواهند شد ٦٩﴾
تکثرگرایی دینی بر اساس این آیه و رد آن
برخی گفته‌اند از این آیه برداشت‌هایی شده است بر این مبنا که پیروان مذاهب و ادیان اهل نجات هستند.[۴] گفته شده آنها می‌گویند بنا بر این آیه لازم نیست یهود و نصاری و پیروان ادیان دیگر اسلام را پذیرا شوند، همین قدر که به خدا و آخرت ایمان داشته باشند و عمل صالح انجام دهند کافی است.[۵]
در پاسخ به برداشت تکثرگرایی از این آیه گفته شده با توجه به این آیه و آیات پس از آن، نزول این آیه در بستری بوده که یهودیان و مسیحیان نسبت به دین خود حس برتری داشته‌اند و تنها خود را اهل نجات تصور می‌کردند؛ اما این آیه می‌گوید ایمان ظاهری مخصوصاً بدون انجام عمل صالح، چه از مسلمانان باشد و چه از یهود و نصاری و پیروان ادیان دیگر بی‌ارزش است؛ بلکه تنها ایمان واقعی به خدا و روز قیامت که با عمل صالح همراه باشد در پیشگاه خدا ارزش دارد و موجب پاداش می‌گردد.[۶] گفته شده این آیه در مقام بیان این مطلب است که در سعادت انسان عناوینی مانند مؤمنین و یهودی و صابئی و مسیحی و ادعا و تظاهر اثری ندارد و چیزی که در جلب سعادت دخالت دارد ایمان به خدا و روز جزا و عمل صالح است.[۷] بنابراین آیه مورد بحث، ناظر به این موضوع دانسته نشده که تمام ادیان رسمیت دارند و بشر در انتخاب هر کدام از این طریق‌ها مختار و آزاد است؛ بلکه هدف آیه اِبطال برتری‌اندیشی گروهی و بی‌پایه شمردن الفاظی به نام‌های یهودیت و… است.[۸] جعفر سبحانی معتقد است آیه یاد شده ارتباطی با مدعای پلورالیسم ندارد.[۹]
پاسخ دیگر به برداشت تکثرگرایی دینی از این آیه این دانسته شده که اگر یهود و نصاری و مانند آنها به محتوای کتب خود عمل کنند مسلماً به پیامبر(ص) ایمان می‌آورند چرا که بشارت ظهور او با ذکر صفات و علائم مختلف در این کتب آسمانی آمده است.[۱۰] بنابر تفسیر آیات با یکدیگر، در آیه ۸۵ سوره آل‌عمران آمده که «هر کس دینی غیر از اسلام برای خود انتخاب کند پذیرفته نخواهد شد». و نیز آیات قرآن فراوانی که یهود و نصاری و پیروان سایر ادیان را به اسلام دعوت می‌کند؛ از این جهت تفسیر تکثرگرایی با آیات دیگر در تضاد است.[۱۱] برخی این آیه را ناظر به نگرانی مسلمانان صدر اسلام نسبت به پدران خود دانسته‌اند که مسلمان نبوده‌اند و این آیه در پاسخ به این نگرانی گفته که هر کسی که در عصر خود به پیامبر و کتاب آسمانی زمان خویش ایمان آورده و عمل صالح کرده اهل نجات است.[۱۲] برخی هم گفته‌اند این آیه در مورد کسانی است که نسبت به اسلام علم و اطلاعی نداشته باشند.[۱۳]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۲۶ و ۲۷.
- ↑ لاهیجی، تفسير شريف لاهيجى، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۸۶.
- ↑ طالقانی، پرتوى از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۸۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۲۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲۸۳ و ۲۸۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲۸۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۶۷ و ج۱، ص۱۹۳؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۴۱.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، قم، ج۱۴، ص۲۷۱.
- ↑ سبحانی، جعفر، مدخل مسائل جدید در علم کلام، مؤسسه امام صادق علیه السلام - قم، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۳۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲۸۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲۸۳ و ۲۸۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲۸۴.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۱۱۴.
منابع
- سبحانی، جعفر، مدخل مسائل جدید در علم کلام، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۲ش.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بی‌تا.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش.
- طالقانی، محمود، پرتوى از قرآن، تهران، شركت سهامى انتشار، ۱۳۶۲ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- لاهیجی، محمد بن على، تفسير شريف لاهيجى، تهران، دفتر نشر داد، ۱۳۷۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.