آیه الحاق ذریه
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه الحاق ذریه |
| واقع در سوره | طور |
| شماره آیه | ۲۱ |
| جزء | ۲۷ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | پیوستن فرزندان مؤمنان به آنان در بهشت |
آیه اِلحاق ذُریِّه (طور: ۲۱) به پیوستن فرزندان مؤمنان به آنان در بهشت اشاره می‌کند. در اینکه منظور از فرزندان، تنها اطفال خردسالی است که قبل از بلوغ از دنیا رفته‌اند و یا به معنای فرزندان بالغی است که همچون پدران خود مؤمن بوده و البته گناهانی داشته‌اند، در بین مفسران اختلاف است.
در برخی روایات، این آیه مخصوص اطفال شیعیان دانسته شده است همچنین منظور از الحاق ذریه را الحاق امام علی(ع)، حضرت زهرا(س) و دیگر معصومان(ع) در روز قیامت به پیامبر اسلام(ص) می‌دانند.
متن و ترجمه آیه
وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیتُهُمْ بِإیمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیتَهُمْ وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیءٍ کلُّ امْرِئٍ بِما کسَبَ رَهینٌ﴿۲۱﴾
کسانی که ایمان آوردند و فرزندانشان به پیروی از آنان ایمان اختیار کردند، فرزندانشان را (در بهشت) به آنان ملحق میکنیم؛ و از (پاداش) عملشان چیزی نمیکاهیم؛ و هر کس در گرو اعمال خویش است.
معرفی
آیه بیست و یکم سوره طور که از سوی برخی به عنوان آیه الحاق ذریه معرفی شده است،[۱] به همراهی فرزندان اهل بهشت با آنها و کاسته نشدن از اعمال ایشان از باب لطف[۲] و تفضل الهی اشاره می‌کند.[۳] ذریه در لغت به معنای نسل انسان اعم از فرزندان پسر و دختر است[۴] و راغب اصفهانی آن را به معنای فرزندان کوچک می‌داند که البته در عرف به فرزندان بزرگ نیز گفته می‌شود.[۵] این واژه با مشتقات خود ۳۲ بار در قرآن به کار رفته[۶] که بر اساس نظر بعضی پژوهشگران، در قرآن نیز به معنای نسل و اولاد انسان است.[۷]
محتوا
در تفسیر آیه که گاه آن را در ادامه آیات قبل در مورد نعمت‌های بهشتیان[۸] و یا آیه‌ای مجزا از مطالب گذشته دانسته‌اند؛[۹] اختلافاتی در مورد پیوستن فرزندان اهل بهشت به آنان وجود دارد.[۱۰] چنان‌که بعضی از مفسران آن را تنها شامل فرزندان بالغی می‌دانند که به پیروی از پدرانشان ایمان آورده، هرچند لغزش‌هایی نیز داشته‌اند؛[۱۱] اما برخی معتقدند که این آیه برای فرزندانی از مؤمنان است که قبل از رسیدن به تکلیف از دنیا رفته‌اند.[۱۲] و عده‌ای نیز بر این گمان‌اند که آیه می‌تواند شامل هر دو گروه باشد؛[۱۳] چنان‌که برای هرکدام از این گفته‌ها، به نقل‌قول‌هایی از مفسران متقدم استناد شده است.[۱۴] همچنین بعضی الحاق فرزندان را در قیامت[۱۵] و یا در بهشت می‌دانند.[۱۶] روایتی از رسول خدا(ص) نیز نقل شده است که مؤمنین و فرزندانشان در بهشت خواهند بود.[۱۷]
در نظر برخی، پدران نیز می‌توانند به فرزندانشان ملحق شوند.[۱۸] و در پیوستن فرزندان به مادران مؤمن اختلافاتی وجود دارد.[۱۹]
جمله «وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیءٍ» را عده‌ای چنین معنا کرده‌اند که الحاق فرزندان به پدران، سبب کم شدن و یا حبس اعمال نیک[۲۰] و پاداش پدران نمی‌گردد.[۲۱] در مقابل امثال ابن عربی و طبری، بر این اعتقادند که خداوند از اجر و پاداش اعمال فرزندان نمی‌کاهد؛[۲۲] همان‌گونه که برخی منظور از آیه را هر دو مورد دانسته‌اند.[۲۳]
گروهی از مفسران جمله انتهایی آیه یعنی «کلُّ امْرِئٍ بِما کسَبَ رَهینٌ» را تنها شامل کافران می‌دانند که به سبب اعمالشان در گروی آتش خواهند بود.[۲۴] از سوی دیگر، بعضی آن را مخصوص مؤمنان بی‌تقوا دانسته‌اند که به سبب گناهان خود در عذاب می‌باشند.[۲۵] گاه معنای عبارت را چنین می‌دانند که جان هر بنده‌ای در رهن الهی است و می‌تواند با اعمال نیکو خود را برهاند و الا همچنان در بند خواهد بود.[۲۶] رهن به معنای دوام نیز آمده است. یعنی هر کسی به سبب اعمال خود دائماً در بهشت یا آتش خواهد بود.[۲۷]
ارتباط با اهل‌بیت(ع) و شیعیان
در روایاتی منظور از «الذین آمنوا» را پیامبر(ص) و امام علی(ع) و ذریه را ائمه و اوصیای آنها دانسته‌اند که همه در حجیت و اطاعت مشترک هستند.[۲۸] در شماری از احادیث، مراد از ذریه را حضرت زهرا(س)[۲۹] و یا امام حسین(ع)[۳۰] معرفی کرده‌اند که به پیامبر خدا(ص) ملحق می‌شوند. همچنان که از ابن عباس نقل شده است که این آیه در حق پیامبر(ص)، امام علی(ع)، حضرت زهرا(س) و حسنین(ع) است.[۳۱]
عده‌ای از مفسران ذیل آیه به روایاتی از امام صادق(ع) اشاره کرده‌اند که منظور از ایمان در «الذین آمنوا» شیعیانی هستند که به پیامبر(ص) و امام علی(ع) و ذریه آنها ایمان آورده‌اند.[۳۲] همچنین در برخی احادیث، اطفال از دنیا رفتۀ شیعیان را تحت تربیت حضرت فاطمه(س)[۳۳] و یا حضرت ابراهیم(ع) و ساره(س) می‌داند.[۳۴] البته در پاره‌ای از روایات آمده که نگهداری از اطفال فوت‌شده مؤمنین تا زمانی بر عهده حضرت زهرا(س) است که هنوز پدر و مادر و اقوام مؤمنش در قید حیات باشند.[۳۵] به هر حال برخی محدثان همچون مجلسی بابی را در بحار الانوار به اطفالی که حجت بر آنها در دنیا تمام نشده، اختصاص داده و به مناسبت به این آیه و روایات مرتبط با کودکانی که قبل از تکلیف از دنیا رفته‌اند اشاره نموده‌اند.[۳۶]
در روایاتی به نقل از پیامبر(ص)، امام علی(ع) و امام باقر(ع) به شفاعت نمودن حضرت زهرا(س) از شیعیان و فرزندانشان در قیامت پرداخته و این آیه نیز در انتهای روایت از سوی معصوم تلاوت شده است.[۳۷]
پیام‌ها
برخی مفسران متأخر به پیام‌های آیه اشاره کرده‌اند که عبارت‌اند از: محوریت ایمان در اسلام، بهشتی شدن فرد در صورت ادامه دادن راه حق نیکان در دنیا، وجود علاقه‌مندی به فرزندان در آخرت و لذت همراهی آنان در بهشت و درعین‌حال عدم برخورد با هیچ‌گونه کاستی در همراهی با فرزندان برخلاف دنیا به عنوان پاداش عمل نیک.[۳۸] دیگر مفسران نیز نقش ایمان پدران در سرنوشت فرزندان، لزوم احترام به نسل با ایمان انسان‌های مؤمن، لطف خداوندی در کم نکردن نعمت‌ها در هنگام اعطای نعمتی در بهشت و همراهی هر فرد با اعمال خود را به عنوان بخشی از پیام‌های این آیه برشمرده‌اند.[۳۹]
پانویس
- ↑ عسکری، «امام علی(ع) در قرآن»، ۱۳۸۰ش، ج۱۰، ص۱۰۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۲.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۱۱.
- ↑ حمیری، شمس العلوم، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۲۲۲۶؛ ابن اثیر جزری، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۵۷؛ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۰۴.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، ج۲، ص۹.
- ↑ حق‌شناس، بررسی تطبیقی «ذریه طیبه» در قرآن کریم و صحیفه سجادیه، ۱۳۹۶ش، ص۶۹.
- ↑ حق‌شناس، بررسی تطبیقی «ذریه طیبه» در قرآن کریم و صحیفه سجادیه، ۱۳۹۶ش، ص۷۰.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۱۱؛ طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۸ – ۱۸۹؛ بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۱۵۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۳؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱۰، ص۳۷۴.
- ↑ ابن عطیه، المحرر الوجیز، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۱۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۴۲۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۲.
- ↑ ابن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۴، ص۱۴۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۲۵۰؛ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۲۰۰۸م، ج۶، ص۱۲۴.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۷، ص۱۵–۱۶؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۱۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۳۲.
- ↑ ابن ابی‌زمنین، تفسیر ابن ابی‌زمنین، ۱۴۲۴ق، ص۳۵۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۲۵۱.
- ↑ فراء، معانی القرآن، ۱۹۸۰م، ج۳، ص۹۲؛ ابن ابی‌زمنین، تفسیر ابن ابی‌زمنین، ۱۴۲۴ق، ص۳۵۷.
- ↑ ابن عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۷۳۱.
- ↑ ابوعبیده، مجاز القرآن، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۲۳۲.
- ↑ دینوری، الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۲۴ق، ج۲،ص۳۴۹.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۷، ص۱۶؛ ابن عربی، رحمة من الرحمن، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۲۰۳.
- ↑ سمرقندی، بحر العلوم، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۵۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۲۵۱؛ بغوی، تفسیر البغوی، ۱۴۲۰ق.، ج۴، ص۲۹۳.
- ↑ مهائمی، تبصیر الرحمن، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۰۱.
- ↑ تفسیر جوامع الجامع، ج۴، ص: ۱۸۹؛ نظام الاعرج، تفسیر غرائب القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۱۹۴.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۲۱۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۷۵.
- ↑ استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، ۱۴۰۹ق، ص۵۹۸ - ۵۹۹.
- ↑ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۱۷.
- ↑ استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، ۱۴۰۹ق، ص۵۹۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۳۲.
- ↑ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۱۷۸.
- ↑ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۱۴۰؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۷۹.
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۹۰؛ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۳۹۴.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۸۸ - ۲۹۷.
- ↑ فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۴۴۳ - ۴۴۷.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۹، ص۲۸۴ - ۲۸۵.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۲۰، ص۳۵.
منابع
- ابن ابی‌زمنین، محمد بن عبدالله، تفسیر ابن ابی‌زمنین، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
- ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق محمود محمد طناحی، طاهر احمد زاوی، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۳۶۷ش.
- ابن سلیمان، مقاتل، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۳ق.
- ابن عربی، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۰۸ق.
- ابن عربی، محمد بن علی، رحمة من الرحمن فی تفسیر و اشارات القرآن، تحقیق محمود محمود غراب، دمشق، مطبعة نضر، ۱۴۱۰ق.
- ابن عطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۲ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ابوعبیده، معمر بن مثنی، مجاز القرآن، تحقیق فواد سزگین، قاهره، مکتبة الخانجی، ۱۳۸۱ق.
- استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، تحقیق حسین استاد ولی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت، قم، موسسة البعثة، ۱۴۱۵ق.
- بغوی، حسین بن مسعود، تفسیر البغوی المسمی معالم التنزیل، تحقیق عبدالرزاق مهدی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، تحقیق محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- حق‌شناس، سیدجعفر، تشکری، زهرا، بررسی تطبیقی «ذریه طیبه» در قرآن کریم و صحیفه سجادیه، مجله پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده، شماره ۸، ۱۳۹۶ش.
- حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، تحقیق حسین بن عبدالله العمری و دیگران، دمشق، دارالفکر، ۱۴۲۰ق.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تصحیح هاشم رسولی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- دینوری، عبدالله بن محمد، الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، بی‌تا.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۷ش.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- سمرقندی، نصر بن محمد، بحر العلوم، تحقیق عمر عمروی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۴ق.
- صدوق، محمد بن علی، التوحید، تحقیق هاشم حسینی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۹۸ق.
- صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر، اربد (اردن)، دارالکتاب الثقافی، ۲۰۰۸م.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تصحیح ابوالقاسم گرجی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۴۱۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، تحقیق مؤسسة البعثة، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ق.
- عسکری، سید مرتضی، «امام علی(ع) در قرآن»، دانشنامه امام علی(ع)، ج۱۰، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، تحقیق مکتب تحقیق دار احیاء التراث العربی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- فراء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، تحقیق محمد علی نجار و دیگران، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، چاپ دوم، ۱۹۸۰م.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، مکتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرشی بنابی، علیاکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، مرکز چاپ و نشر بنیاد بعثت، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق طیب موسوی جزایری، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق.
- کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمدکاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مؤسسة الطبع و النشر، ۱۴۱۰ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، تحقیق جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- مهائمی، علی بن احمد، تفسیر القرآن المسمی تبصیر الرحمن و تیسیر المنان، بیروت، عالم الکتب، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- نظام الاعرج، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۶ق.