آیه مَوَدَّت بخشی از آیه ۲۳ سوره شوری است که پاداش رسالت پیامبر اکرم(ص) را تنها دوستی و محبت اهلبیت وی معرفی می‌کند و به‌گفته مفسران شیعه، دلالت بر فضیلت اهلبیت پیامبر(ص) دارد. بنابر روایات نقل شده از مفسران شیعه و اهل سنت، آیه مودت زمانی نازل شد که پس از هجرت پیامبر به مدینه، گروهی از انصار از رسول خدا(ص) خواستند، در صورت نیاز از اموال آنان استفاده کند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه مودت |
| واقع در سوره | شوری |
| شماره آیه | ۲۳ |
| جزء | ۲۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | معرفی محبت اهل بیت(ع) به عنوان مزد رسالت حضرت محمد(ص) |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | محبت اهل بیت(ع) |
عالمان شیعه و برخی از اهل‌سنت به‌استناد روایاتی گفته‌اند که منظور از «القربی» در این آیه، اهلبیت پیامبر(ص)، یعنی حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س) و امامان شیعه از نسل آنها هستند. به‌گفته علامه طباطبایی، فلسفه سفارش پیامبر به محبت و مودت اهلبیت(ع)، ارجاع مردم به آنان برای آگاهی از معانی و تفسیر قرآن و دین بوده است.
متن و ترجمه آیه
قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی
[ای پیامبر!] بگو در ازای آن [رسالت] پاداشی از شما نمی‌خواهم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.
جایگاه
آیه مودت از جمله آیاتی است که به باور شیعیان درباره فضیلت اهلبیت پیامبر(ص) و موقعیت ویژه آنان نازل شده و حاکی از لزوم محبت ورزیدن به آنها است.[۱] همچنین برخی این آیه را از جمله دلایل امامت و افضلیت حضرت علی(ع) شمرده‌‌اند.[۲]
معنای واژگان
«مَوَدَّت» به‌معنای محبت کردن و دوست داشتن است.[۳] راغب اصفهانی شدت محبت و همراهی با محبوب را نیز جزئی از معنای مودت دانسته است. [۴] «قُربی» نیز به‌معنای نزدیکان نسَبی و خویشاوندان است.[۵]
شأن نزول
مفسران شیعه[۶] و اهل سنت[۷] به نقل از ابن‌عباس آورده‌اند، پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه و استحکام پایههای اسلام، گروهی از انصار از پیامبر(ص) خواستند در صورت بروز مشکلات مالی از اموال آنها بدون هیچ قید و شرطی استفاده کند که آیه مودت نازل شد و مزد رسالت را فقط مودت اهل بیت پیامبر دانست.
دوستی با اهلبیت(ع)
عالمان شیعه با استناد به روایاتی معتقدند که منظور از «القربی» در آیه مودت، اهل بیت پیامبر(ص)، یعنی حضرت علی(ع) و فاطمه(س) و یازده امام از نسل آنها هستند و طبق این تفسیر، مراد از «المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی»، دوست داشتن اهلبیت رسول خدا(ص) است.[۸] به‌گفته فضل بن حسن طبرسی، روایات متواتری که از طریق شیعه و اهل‌سنت درباره وجوب محبت اهلبیت(ع) نقل شده، این تفسیر را تأیید می‌کند.[۹] همچنین احادیث متعددی از معصومان(ع) در تفسیر آیه در این باره صادر شده است؛ از جمله:
- امام حسن(ع) پس از شهادت پدرش امام علی(ع)، برای مردم خطبه خواند و در ضمن آن فرمود: ما از اهلبیت و خاندانی هستیم که خداوند محبت آنها را بر هر مسلمانی واجب کرد؛ آنجا که می‌فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی...»[۱۰]
- از امام سجاد(ع) راجع به آیه مودّت سوال شد و امام(ع) فرمود: مراد از این آیه دوست داشتن ما اهلبیت پیامبر(ص) است.[۱۱]
- از امام باقر(ع) نقل شده است که ائمه معصومین مصداق آیه مودت هستند.[۱۲]
عالمان اهل‌سنت در تفسیر مصادیق «قربی» اختلاف‌نظر دارند؛ حاکم حسکانی از محدثان اهل‌سنت در قرن پنجم هجری قمری، در کتاب شواهد التنزیل، هفت روایت را نقل کرده که بر اساس آنها منظور از «القربی» حضرت علی(ع)، فاطمه(س) و حَسَنَین(ع) است،[۱۳] آلوسی معتقد است وجوب مودت اهل بیت، همه خویشاوندان پیامبر و همه فرزندان عبدالمطّلب را شامل می‌شود.[۱۴] بنابر آنچه آلوسی، از مفسران اهل‌سنت، ذکر کرده، نظرات دیگری نیز در این باره وجود دارد که مقصود از «قربی» آمنه مادر پیامبر بوده،[۱۵] یا آنکه مراد از مودت به قربی، دوستی مسلمانان با خویشان خودشان است؛ یعنی صلۀ رحم.[۱۶]
فلسفه مودت اهلبیت(ع)
سید محمدحسین طباطبائی، از مفسران شیعه، با اتکا به روایاتی از جمله حدیث ثقلین و حدیث سفینه، دلیل وجوب مودت و محبت به اهلبیت را از این‌رو دانسته است که اهلبیت مرجع علمی مردم قرار گیرند و بدین ترتیب مودت به اهلبیت چیزی جز بقا و تداوم رسالت پیامبر(ص) نیست و گرچه محبت به اهلبیت، «اجر» خوانده شده، اما در حقیقت نفعی است که عاید خود بشر می‌شود، نه آنکه به اهلبیت نفعی رسانده شود.[۱۷] همانطور که در آیه ۴۷ سوره سبأ درخواست اجر در قبال رسالت را به نفع خود مسلمانان می‌داند.[۱۸] جوادی آملی مفشر شیعه معاصر درباره آیه مودت براین باور است که در «مودّت قربي» اجر و مزد رسالت به گونه‌ای كه نفع شخصی در آن مطرح باشد نيست، بلكه مقدمه به بار نشستن زحمات رسالت است و آنچه با عنوان «مودّت قربي» در اجر رسالت مطرح است نفع مستقيم آن به خود مردم بر می‌گردد؛ چون آنان چراغ‌های هدایت و كشتی‌های نجات امت هستند و فقط کسی از اين نور بهره می‌گیرد و يا بر اين كشتی سوار می‌شود که به آنان علاقه‌مند باشد اما کسی كه به آنان مودت و علاقه ندارد، نه تنها از نورشان بهره نمی‌گيرد، بلکه تلاش می‌كند تا اين جلوه‌های فانی نشدنی را خاموش سازد. [۱۹]
دوستی قریش با رسول خدا(ص) به خاطر خویشاوندی
به‌باور زمخشری واژه «قربی» به‌معنای قرابت و خویشاوندی است نه خویشاوند و خویشاوندان،[۲۰] و بدین ترتیب یعنی خداوند به پیامبر دستور می‌دهد که از قریش بخواهد اگر ایمان نمی‌آورند، حداقل به‌دلیل قرابت و خویشاوندی، با پیامبر دشمنی نکنند.[۲۱] طبرسی نیز این قول را به عنوان یکی از اقوال از ابن‌عباس می‌آورد که این آیه به این معناست که مرا بخاطر قرابتى كه با شما دارم دوست بداريد و به‌خاطر خويشاوندى مرا حفظ كنيد؛ چون تمامى قريش با رسول خدا (ص) نسبت خويشاوندى داشتند و لذا طرف خطاب آيه تنها مردم قريش خواهند بود.[۲۲]
تک‌نگاری‌ها
- «معطیات آیة المودة» نوشته سید محمود هاشمی شاهرودی؛ محمدحسین بیاتی این کتاب را با عنوان «درس‌هایی از آیه مودت» به فارسی ترجمه کرده است.
- «مهرورزی به اهلبیت(ع) از دیدگاه قرآن و سنت» به قلم علی حسینی میلانی؛ انتشارات مرکز حقایق اسلامی این کتاب را در سال ۱۳۸۹ش در ۲۴۸ صفحه چاپ کرده است.[۲۳]
- «فرض المحبّة فی تفسیر آیة المودّة» تألیف شهاب‌الدین خفاجی؛ علی راد این کتاب را با عنوان «مودت اهلبیت در آینه وحی» به زبان فارسی ترجمه کرده است. این ترجمه در سال ۱۳۸۴ش به کوشش انتشارات به‌نشر منتشر شده است.
- «مودت اهلبیت(ع)» به قلم محمدمحسن حاجی‌حیدری؛ این کتاب را انتشارات آراسته در سال ۱۳۹۲ش در ۱۸۸ صفحه چاپ کرده است.[۲۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ بابایی، «پژوهشی در آیه مودّت»، ص۶۳.
- ↑ علامه حلی، نهج الحق، دارالکتب اللبنانی، ص۱۷۵؛ علامه حلی، كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد،ص۳۹۲.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه «ودد».
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۸۶۱.
- ↑ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۵۲؛ ابن‌منظور، لسان العرب ذیل واژه «قرب».
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: ابوحمزه ثمالی، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۲۰ق، ص۲۹۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۴؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۸۷.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۳۸؛ دروزة، التفسیر الحدیث، قاهره، ۱۳۸۳ق، ج۴، ص۴۵۷.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ص۱۹۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۴؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۷۲و ۵۷۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۴.
- ↑ علی بن جعفر، مسائل علی بن جعفر، ۱۴۰۹ق، ص۳۲۸.
- ↑ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۳۹۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۱۳، ح۷.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۱۸۹-۱۹۶.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۳۲.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، دارالکتب العلمیه، ج۱۳، ص۳۰.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، دارالکتب العلمیه، ج۱۳، ص۳۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ج۱۸، ص۴۶.
- ↑ سوره سبأ، آیه ۴۷.
- ↑ جوادی آملی، ادب فنای مقربان، ج۱، ص۱۶۰.
- ↑ زمخشری، الکشاف، دارالمعرفه، ج۴، ص۲۱۹.
- ↑ طبری، جامع البیان، دارالمعرفه، ج۲۵، ص۱۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۴.
- ↑ حسینی میلانی، مهرورزی به اهلبیت(ع) از دیدگاه قرآن و سنت، ۱۳۸۹ش، شناسنامه کتاب.
- ↑ حاجی‌حیدری، مودت اهل بیت(ع)، ۱۳۹۲ش، شناسنامه کتاب.
منابع
- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر قرآن العظیم، محقق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابوحمزه ثمالی، ثابت بن دینار، تفسیرالقرآن الکریم لأبی حمزة ثابت بن دینار الثمالی، تحقیق: عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، بیروت، دارالمفید، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- ابن‌حنبل، احمد، فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایی، قم، دارالتفسیر، ۱۴۳۳ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بی‌تا.
- بابایی، علی‌اکبر، «پژوهشی در آیه مودّت»، ماهنامه معرفت، شماره ۴۸، ۱۳۸۰ش.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، غایةالمرام و حجةالخصام، تحقیق: علی عاشور، بیروت، موسسة التاریخ العربی، بی‌تا.
- حسکانی عبید الله بن احمد، تحقیق: محمودی، محمدباقر، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- حسینی میلانی، علی، مهرورزی به اهل بیت(ع) از دیدگاه قرآن و سنت، قم، مرکز حقایق اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- دروزة، محمدعزة، التفسیر الحدیث، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیة، ۱۳۸۳ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، تحقیق: مصطفی‌حسین احمد، بیروت، دارالکتب العربی، بی‌تا.
- شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین، احقاق الحق و ازهاق الباطل، تحقیق: شهاب‌الدین مرعشی، قم، مکتبة آیت‌الله المرعشی، ۱۴۰۹ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، بی‌تا.
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمد الکاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۰ق.
پیوند به بیرون