آیه مودت
 آیه مودت بر ضریح امام حسین(ع) | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه مودت |
| واقع در سوره | شوری |
| شماره آیه | ۲۳ |
| جزء | ۲۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | معرفی محبت اهل بیت(ع) به عنوان مزد رسالت حضرت محمد(ص) |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | محبت اهل بیت(ع) |
آیه مَوَدَّت بخشی از آیه ۲۳ سوره شوری است که تنها پاداش رسالت پیامبر(ص) را مودت نسبت به خویشاوندانش معرفی میکند. بر اساس نظر مفسران شیعه و برخی از اهلسنت منظور از القُربَیٰ، اهلبیت پیامبر(ص)، یعنی حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س) و امامان شیعه از نسل آنها هستند.
مودت مفهومی فراتر از محبت قلبی و همراه با تعهد عملی و پیروی است و به عنوان راهکاری برای تداوم رسالت پیامبر(ص) و مرجعیت دینی اهلبیت در تفسیر قرآن شناخته میشود. بنا بر روایات این آیه زمانی نازل شد که انصار از پیامبر(ص) درخواست کردند از اموالشان استفاده کند، اما خداوند این پاداش معنوی را جایگزین نمود.
کتابهای مستقلی در تفسیر این آیه نوشته شده و از آن به عنوان دلیلی بر امامت امام علی(ع) یاد شده است.
اهمیت آیه مودت در باورهای شیعیان
آیه مودت که بخشی از آیه ۲۳ سوره شوری است از آیاتی است که به باور شیعیان درباره فضیلت اهلبیت پیامبر(ص) و موقعیت ویژه آنان نازل شده و بر لزوم محبتورزی به آنان تأکید دارد.[۱] برخی نیز این آیه را از دلایل امامت و برتری حضرت علی(ع) برشمردهاند.[۲]
قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی:«[ای پیامبر!] بگو در ازای آن [رسالت] پاداشی از شما نمیخواهم، مگر دوستی درباره خویشاوندان».
مفسران شیعه[۳] و اهلسنت[۴] به نقل از ابنعباس آوردهاند، پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه و استحکام پایههای اسلام، گروهی از انصار از پیامبر(ص) خواستند در صورت بروز مشکلات مالی از اموال آنها بدون هیچ قید و شرطی استفاده کند که آیه مودت نازل شد و مزد رسالت را فقط مودت اهل بیت پیامبر دانست.
تکنگاریها
اهمیت آیه مودت باعث شده است که عالمان شیعه و سنی به طور اختصاصی درباره این آیه و تفسیر آن کتابهای مستقل بنویسند. کتاب «معطیات آیة المودة» نوشته سید محمود هاشمی شاهرودی؛ با ترجمه فارسی به نام «درسهایی از آیه مودت»، «مهرورزی به اهلبیت(ع) از دیدگاه قرآن و سنت» به قلم علی حسینی میلانی،[۵] «فرض المحبّة فی تفسیر آیة المودّة» تألیف شهابالدین خفاجی؛ که با نام «مودت اهلبیت در آیینه وحی» به زبان فارسی ترجمه شده است،[۶] همچنین کتاب «مودت اهلبیت(ع)» به قلم محمدمحسن حاجیحیدری،[۷] «رساله مودت» نوشته سید محمدحسین طهرانی[۸] و سیمای اهل بیت در آیه مودت نوشته فداحسین عابدی[۹] از آثاری هستند که به تفسیر آیه مودت پرداختهاند.
معنای مودت
«مَوَدَّت» را به محبتکردن و دوستداشتن معنا کردهاند،[۱۰] راغب اصفهانی شدت محبت و همراهی با محبوب را نیز جزئی از معنای مودت دانسته است.[۱۱] به گفته طباطبایی مفسر شیعه بر اساس کاربردهای مودت در قرآن، این واژه به معنای محبتی است که دارای آثار بیرونی و عملی است.[۱۲] و با پیروی و تبعیت همراه است چنان که در آیه ۳۱ آلعمران از زبان پیامبر آمده که اگر مرا دوست دارید از من پیروی کنید.[۱۳] بر این اساس مودت را نوعی دوستی تعریف کردهاند که در آن پیوستگی، وابستگی و تعهد یافت میشود، و نیز دشمنی و کینه در آن یافت نمیشود. در مودت تأثیرپذیری نیز وجود دارد.[۱۴]
اجر رسالت و مودت اهلبیت
در قرآن کریم در ۱۷ آیه درباره و اجر و مزد پیامبری صحبت شده است[۱۵] و آیات متعددی اشاره شده است که پیامبران از مردم اجر و مزدی در برابر انجام وظیفه پیامبری نمیخواهند.[۱۶] درباره پیامبر اسلام(ص) نیز از همین دست آیات نازل شده است که برای انجام رسالت خود پاداشی درخواست نمیکند.[۱۷] ولی در دو آیه درباره اجر رسالت پیامبر اسلام(ص) سخن گفته شده که یکی از آنها آیه مودت است و در آن به صراحت از مردم درخواست پاداش شده است.[۱۸]
فلسفه مودت اهلبیت(ع)
به گفته برخی پژوهشگران درخواست اجر برای رسالت، که فقط به پیامبر اسلام اختصاص دارد ناشی از این است که بعد از ایشان پیامبر دیگری نمیآمد و لازم بود که برای حفظ پیام الهی پیامبر، راهی وجود داشته باشد و خداوند این هدف را از طریق وجوب مودت عملی به خاندان پیامبر در دسترس قرار داد.[۱۹] در همین راستا طباطبائی نیز با اتکا به روایاتی از جمله حدیث ثقلین و حدیث سفینه، دلیل وجوب مودت و محبت به اهلبیت را همین دانسته که اهلبیت مرجع علمی مردم قرار گیرند. بدین ترتیب مودت به اهلبیت چیزی جز بقا و تداوم رسالت پیامبر(ص) نیست. و این اجر نیز در حقیقت نفعی است که عاید خود مؤمنان میشود.[۲۰] چنان که در آیه ۴۷ سوره سبأ درخواست اجر در قبال رسالت را به نفع خود مسلمانان میداند.[۲۱]
جوادی آملی مفسر شیعه نیز بر این نکته تأکید دارد که در «مودّت قربی» نفع شخصی مطرح نيست، بلكه مقدمه به بار نشستن زحمات رسالت است و نفع مستقيم آن به خود مردم بر میگردد؛ چون آنان چراغهای هدایت و كشتیهای نجات امت هستند و فقط کسی از اين نور بهره میگیرد و يا بر اين كشتی سوار میشود که به آنان علاقهمند باشد.[۲۲]
منظور از قُربَیٰ کیست
واژه «قُربی» نیز بهمعنای نزدیکان نسَبی و خویشاوندان است.[۲۳] عالمان شیعه با استناد به روایاتی معتقدند که منظور از «القربی» در آیه مودت، اهل بیت پیامبر(ص)، یعنی حضرت علی(ع) و فاطمه(س) و یازده امام از نسل آنها هستند و طبق این تفسیر، مراد از «المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی»، دوست داشتن اهلبیت رسول خدا(ص) است.[۲۴] بهگفته فضل بن حسن طبرسی، روایات متواتری که از طریق شیعه و اهلسنت درباره وجوب محبت اهلبیت(ع) نقل شده، این تفسیر را تأیید میکند.[۲۵] به گزارش تنی چند از مفسران اهلسنت مثل فخر رازی[۲۶] و زمخشری[۲۷] و ثعلبی[۲۸] نیز همین تفسیر را پذیرفتهاند.
حاکم حسکانی از محدثان اهلسنت در قرن پنجم هجری قمری، در کتاب شواهد التنزیل، هفت روایت را نقل کرده که بر اساس آنها منظور از «القربی» حضرت علی(ع)، فاطمه(س) و حَسَنَین(ع) است،[۲۹] به گزارش بابایی پژوهشگر تفسیر قرآن، در کتاب احقاق الحق از ۴۶ راوی اهلسنت نام برده شده که روایات مربوط به آیه مودت را نقل کردهاند.[۳۰] بحرانی محدث شیعه نیز ۱۷ روایت از طریق اهلسنت و ۲۲ روایت از طریق شیعه در این مورد ذکر کرده است.[۳۱]
نقل کردهاند که امام حسن(ع) پس از شهادت پدرش امام علی(ع)، در خطبهای که برای مردم خواند با تلاوت آیه مودت تصریح کرد که ما از خاندانی هستیم که خداوند محبت آنها را بر هر مسلمانی واجب کرده است.[۳۲] از امام سجاد(ع) نقل شده که در پاسخ به پرسشی راجع به آیه مودّت منظور از این آیه را دوستداشتن اهلبیت پیامبر(ص) دانستند.[۳۳] چنانکه از امام باقر(ع) نیز نقل شده است که امامان معصوم مصداق آیه مودت هستند.[۳۴]
در تفسیرهای اهلسنت
عالمان اهلسنت در تفسیر مصادیق «قربی» اختلافنظر دارند؛ آلوسی مفسر قرن سیزدهم قمری معتقد است وجوب مودت اهلبیت، همه خویشاوندان پیامبر و همه فرزندان عبدالمطّلب را شامل میشود.[۳۵] بنابر گزارش آلوسی، از مفسران اهلسنت، نظرات دیگری نیز در این باره وجود دارد که مقصود از «قربی» آمنه مادر پیامبر بوده،[۳۶] یا آنکه مراد از مودت به قربی، دوستی مسلمانان با خویشان خودشان است؛ یعنی صله رحم.[۳۷]
بهباور زمخشری واژه «قربی» بهمعنای قرابت و خویشاوندی است نه خویشاوند و خویشاوندان،[۳۸] و بدین ترتیب یعنی خداوند به پیامبر دستور میدهد که از قریش بخواهد اگر ایمان نمیآورند، حداقل بهدلیل قرابت و خویشاوندی، با پیامبر دشمنی نکنند.[۳۹] طبرسی مفسر شیعه نیز این قول را به عنوان یکی از اقوال از ابنعباس آورده است.[۴۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ بابایی، «پژوهشی در آیه مودّت»، ص۶۳.
- ↑ علامه حلی، نهج الحق، بیتا، ص۱۷۵.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: ابوحمزه ثمالی، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۲۰ق، ص۲۹۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۴؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۸۷.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۳۸؛ دروزة، التفسیر الحدیث، قاهره، ۱۳۸۳ق، ج۴، ص۴۵۷.
- ↑ حسینی میلانی، مهرورزی به اهلبیت(ع) از دیدگاه قرآن و سنت، ۱۳۸۹ش، شناسنامه کتاب.
- ↑ مودت اهل بیت در آیینه وحی، خانه کتاب و ادبیات ایران.
- ↑ حاجیحیدری، مودت اهل بیت(ع)، ۱۳۹۲ش، شناسنامه کتاب.
- ↑ رساله مودت، خانه کتاب و ادبیات ایران.
- ↑ سیمای اهل بیت در آیه مودت، خانه کتاب و ادبیات ایران.
- ↑ ابنمنظور، لسان العرب، ۱۴۱۹ق، ج۱۵، ص۲۴۷.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۸۶۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۶، ص۱۶۶.
- ↑ سیدعلوی، «اجر رسالت از دیدگاه قرآن»، ص۲۸.
- ↑ آریانفر، «پاداش رسالت»، ص۱۷۵.
- ↑ سیدعلوی، «اجر رسالت از دیدگاه قرآن»، ص۲۸.
- ↑ آریانفر، «پاداش رسالت»، ص۱۶۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۴۰۹.
- ↑ آریانفر، «پاداش رسالت»، ص۱۷۲.
- ↑ آریانفر، «پاداش رسالت»، ص۱۷۶-۱۷۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۴۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۱۴۴.
- ↑ جوادی آملی، ادب فنای مقربان، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۱۶۰.
- ↑ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۵۲؛ ابنمنظور، لسان العرب، ۱۴۱۹ق، ج۱۱، ص۸۴.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ص۱۹۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۴؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۷۲و ۵۷۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۴.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۴-۵۹۵.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ج۴، بیتا، ص۲۲۰-۲۲۱.
- ↑ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۳۱۰-۳۱۲.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۱۸۹-۱۹۶.
- ↑ بابایی، «پژوهشی در آیه مودت»، ص۶۵.
- ↑ بابایی، «پژوهشی در آیه مودت»، ص۶۵.
- ↑ علی بن جعفر، مسائل علی بن جعفر، ۱۴۰۹ق، ص۳۲۸.
- ↑ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۳۹۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۱۳، ح۷.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۳۲.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۳۰.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۳۱.
- ↑ زمخشری، الکشاف، بیتا، ج۴، ص۲۱۹.
- ↑ طبری، جامع البیان، بیتا، ج۲۵، ص۱۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۴.
منابع
- آریانفر، مهدی، «پاداش رسالت»، فصلنامه پژوهشهای قرآنی، شماره ۴۶-۴۷، تابستان و پاییز ۱۳۸۵ش.
- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر قرآن العظیم، محقق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابوحمزه ثمالی، ثابت بن دینار، تفسیرالقرآن الکریم لأبی حمزة ثابت بن دینار الثمالی، تحقیق: عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، بیروت، دارالمفید، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- ابنحنبل، احمد، فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایی، قم، دارالتفسیر، ۱۴۳۳ق.
- ابنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، ۱۴۱۹ق.
- بابایی، علیاکبر، «پژوهشی در آیه مودّت»، ماهنامه معرفت، شماره ۴۸، ۱۳۸۰ش.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، غایةالمرام و حجةالخصام، تحقیق: علی عاشور، بیروت، موسسة التاریخ العربی، بیتا.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان معروف به تفسیر الثعلبی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- جوادی آملی، عبدالله، ادب بنای مقربان، جلد یک، قم، نشر اسراء، ۱۳۹۴ش.
- حسکانی عبید الله بن احمد، تحقیق: محمودی، محمدباقر، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- حسینی میلانی، علی، مهرورزی به اهل بیت(ع) از دیدگاه قرآن و سنت، قم، مرکز حقایق اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- دروزة، محمدعزة، التفسیر الحدیث، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیة، ۱۳۸۳ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- رساله مودت، خانه کتاب و ادبیات ایران.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، تحقیق: مصطفیحسین احمد، بیروت، دارالکتب العربی، بیتا.
- سیدعلوی، سید ابراهیم، «اجر رسالت از دیدگاه قرآن: نقد و بررسی نظرات برخی مفسران و متکلمان»، فصلنامه بینات، شماره ۶، تابستان ۱۳۷۴ش.
- سیمای اهل بیت در آیه مودت، خانه کتاب و ادبیات ایران.
- شوشتری، نورالله بن شریفالدین، احقاق الحق و ازهاق الباطل، تحقیق: شهابالدین مرعشی، قم، مکتبة آیتالله المرعشی، ۱۴۰۹ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، بیتا.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، بیتا.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علیاکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمد الکاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ش.
- مودت اهل بیت در آیینه وحی، خانه کتاب و ادبیات ایران.
فضائل اهلبیت علیهمالسلام | ||
|---|---|---|
| قرآن |  | |
| روایات | ||
| وقایع | ||
| کتابها | مناقب • الثاقب فی المناقب • خصائص الأئمة • الیقین • نوادر المعجزات • اثبات الهداة • تأویل الآیات الظاهرة • الرسالة العلویة • الدر النظیم • عیون المعجزات • فضائل الخمسة • الکلمة الغراء • المناقب و المثالب • ریاض الابرار • فضائل اهل بیت • الهدایة الکبری • مدینة المعاجز • الخرائج و الجرائح • تنزیه الانبیاء • نور الابصار • نظم درر السمطین • فرائد السمطین • تذکرة الخواص • جواهر العقدین • الانوار الباهرة • مناقب آل محمد • مطالب السؤول • اتحاف السائل • المعیار و الموازنة • احیاء المیت • معارج الوصول • نخب المناقب • الفصول العلیة • غایة المرام فی فضائل علی • موسوعة اهلالبیت | |
| مرتبط | ||