آیه نفس مطمئنه
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه نفس مطمئنه |
| واقع در سوره | فجر |
| شماره آیه | ۲۷-۳۰ |
| جزء | ۳۰ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| درباره | نفس مطمئنه |
آیه نَفْس مُطمئِنّه یا آیات نَفْس مُطمئِنّه چهار آیه انتهایی سوره فجر که در آن‌ها ویژگی‌هایی برای نفس مطمئنه بیان و مژده ورود به بهشت به صاحب آن نفس داده شده است. عالمان مسلمان نفس مطمئنه را انسانی می‌دانند که در ایمان به خدا به یقین و آرامش رسیده است و به گناه گرایش ندارد.
راضیه و مرضیه دو ویژگی نفس مطمئنه هستند: اولی رضایت او از پاداش‌های الهی یا رضایت او از قضا و قدر الهی و دومی رضایت خداوند از نفس مطمئنه معنا شده است.
برپایه روایات مختلف، امام علی(ع)، امام حسین(ع) و شیعیان از مصادیق نفس مطمئنه شمرده شده‌اند.
متن و ترجمه آیه
چهار آیه ۲۷ تا ۳۰ سوره فجر به آیه یا آیات نفس مطمئنه شناخته می‌شوند. در این آیات آمده است:
يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ﴿٢٧﴾ ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً ﴿٢٨﴾ فَادْخُلِي فِي عِبَادِي ﴿٢٩﴾ وَادْخُلِي جَنَّتِي ﴿٣٠﴾
|
اى نفس مطمئنّه(۲۷) خشنود و خداپسند به‌سوى پروردگارت بازگرد(۲۸) و در ميان بندگان من درآى(۲۹) و در بهشت من داخل شو(۳۰)
|
تعریف نفس مطمئنه
نفْس مُطمَئِنّه را حالتی از نفس تعریف کرده‌اند که در آن، نفس انسان آرامش دارد و به‌سوی گناه نمی‌رود.[۱] عالمان مسلمان مراتب و حالاتی برای نفس درنظر گرفته‌اند که پایین‌ترین آن، نفس اَمّاره است که در آن، انسان به گناه گرایش دارد. رتبه بالاتر از آن، نفس لَوّامه است که اگر کار بدی انجام‌دهد، پیشمان می‌شود و خود را سرزنش می‌کند. بالاترین مرتبه نفس نیز نفس مُطمئنّه است.[۲]
تفسیر
ذیل آیات نفس مطمئنه، در خصوص هریک از واژه‌های آن‌ها بحث‌های تفسیری مختلفی مطرح شده است. مفسران منظور از «نفس مطمئنه» در این آیات را مؤمنانی دانسته‌اند که به یقین و طمأنینه و آرامش رسیده‌اند و تردیدی در ایمانشان راه ندارد.[۳] علامه طباطبایی نفس مطمئنه را کسی می‌داند که با تکیه بر خدا به آرامش رسیده، به رضای خدا راضی است و فراز و فرود زندگی تأثیری بر او ندارد. چنین فردی در عبودیت کامل است و از صراط مستقیم منحرف نمی‌شود.[۴]
طَبْرِسی در مجمع‌البیان «راضیه» و «مرضیه» را به ترتیب این‌گونه معنا کرده است: صاحب نفس مطمئنه از پاداش خدا راضی و خدا نیز از اعمال او راضی است.[۵] علامه طباطبایی هم گفته نفس مطمئنه از این جهت به «راضیه» و «مرضیه» متصف شده است که اطمینان به خدا موجب رضایت نفس از قضا و قدر می‌شود. بنابراین هیچ رویداد بدی او را خشمگین نمی‌کند و به گناه آلوده نمی‌شود. به همین دلیل هم «مرضیه»، یعنی مورد رضایت خدا می‌شود؛ چرا که خدا زمانی به کسی خشم می‌گیرد که از عبودیت خارج شود.[۶]
بنابه تفسیر نمونه، تعبیر «راضیه» نشان می‌دهد که اینان همه وعده‌های خدا را تحقق یافته می‌بینند و به آن رضایت دارند. این، مقام رضا و تسلیم کامل را نشان می‌دهد؛ مقامی که در آن، در راه خدا از همه چیز می‌گذرند. «مرضیه» هم به این معنا است که اینان نیز موردرضایت خداوند قرار گرفته‌اند.[۷]
برخی گفته‌اند خطاب خدا به نفس مطمئنه، «اِرْجِعی اِلیٰ رَبِّک» (به‌سوی پروردگارت بازگرد)، در روز قیامت است که مؤمنان می‌خواهند وارد بهشت شوند. کسانی هم بر این باورند که این خطاب هنگام مرگ صورت می‌گیرد.[۸] علامه طباطبایی نظر دوم را پذیرفته است.[۹]
همچنین از دیدگاه وی، «فَادْخُلِي فِي عِبادِي» نشان می‌دهد که نفس مطمئنه به مقام عبودیت کامل رسیده است؛ یعنی مقامی که در آن جز آنچه خدا می‌خواهد، چیزی را اراده نمی‌کند.[۱۰] به‌گفته او در عبارت «وَادْخُلِي جَنَّتِي» (و به بهشت من وارد شو)، تکریم خاصی به کار رفته است؛ چون تنها آیه قرآن است که خدا در آن، بهشت را به خود نسبت داده است.[۱۱]
تفسیر رواییِ نفس مطئنه
در کتاب‌های تفسیریِ روایی و دیگر کتاب‌های حدیثی، مصادیقی برای آیه نفس مطمئنه بیان شده است. طبق حدیثی از امام صادق(ع) در تفسیر فرات کوفی[۱۲] و شواهدالتنزیل،[۱۳] امام علی(ع) مصداق این آیه است. برپایه کتاب تفسیر قمی، امام صادق(ع) مراد از نفس مطمئنه را امام حسین(ع) دانسته است.[۱۴] در بحارالانوار هم آمده است سوره فجر سوره حسین است؛ زیرا حسین دارای نفس مطمئنه بود. در این حدیث یاران امام حسین هم مصداق راضیه و مرضیه معرفی شده‌اند؛ چراکه در قیامت، آن‌ها از خدا راضی‌ند و خدا هم از آن‌ها خوشنود است.[۱۵]
در کتاب کافی نوشته کلینی روایت شده است که امام صادق(ع) آیات نفس مطمئنه را این‌گونه تفسیر کرده است: «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ إِلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ،ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً بِالْوَلَايَةِ مَرْضِيَّةً بِالثَّوَابِ فَادْخُلِي فِي عِبادِي يَعْنِي مُحَمَّداً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ وَ ادْخُلِي جَنَّتِي» (ای نفْسی که به محمد و اهل‌بیتش(ع) اطمینان (یقین) داری، به‌سوی پروردگارت برگرد، در حالی که به ولایت اهل‌بیت راضی هستی و با پاداش الهی راضی خواهی شد. پس در زمره بندگان من یعنی محمد و اهل‌بیتش وارد شو و به بهشت وارد شو).[۱۶]
پانویس
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۷.
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۶-۲۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۵۹۵-۵۹۶.
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۴۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۶، ص۴۷۵-۴۷۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۲۸۵.
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۴۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۲۸۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۶، ص۴۷۵-۴۷۷.
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۴۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۲۸۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۲۸۵-۲۸۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۲۸۶.
- ↑ فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۵۵.
- ↑ حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۲۹.
- ↑ قمی، تفسیرالقمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۴۲۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۹۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۲۷-۱۲۸.
منابع
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق و تصحیح: محمدباقر محمودى، تهران، مجمع احیای فرهنگ اسلامی وابسته به وزارت افرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- فرات کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق و تصحیح محمد کاظم، تهران، مؤسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- قمى، على بن ابراهیم، تفسیرالقمی، تحقیق و تصحیح طیّب موسوى جزایرى، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمة الاطهار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آیین پرواز، تلخیص جواد محدثی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ نهم، ۱۳۹۹ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش.