آیه نفس مطمئنه
 آیه نفس مطمئنه، منقوش بر پنجره‌فولاد قتلگاه امام حسین(ع) | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه نفس مطمئنه |
| واقع در سوره | فجر |
| شماره آیه | ۲۷-۳۰ |
| جزء | ۳۰ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| درباره | نفس مطمئنه |
آیه نَفْس مُطمئِنّه یا آیات نَفْس مُطمئِنّه چهار آیه انتهایی سوره فجر است که در آن‌ها ویژگی‌هایی برای نفس مطمئنه بیان و مژده ورود به بهشت به صاحب آن نفس داده شده است.
عالمان مسلمان نفس مطمئنه را انسانی می‌دانند که در ایمان به خدا به یقین و آرامش رسیده است و به گناه گرایش ندارد. راضیه و مرضیه دو ویژگی این نفس هستند: راضیه به رضایت او از پاداش‌های الهی یا رضایت او از قضا و قدر الهی و مرضیه به رضایت خداوند از نفس مطمئنه معنا شده است.
برپایه روایات مختلف، امام علی(ع)، امام حسین(ع) و شیعیان از مصادیق نفس مطمئنه شمرده شده‌اند.
متن و ترجمه آیه
آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره فجر به آیه یا آیات نفس مطمئنه شناخته می‌شوند:
يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ﴿٢٧﴾ ارْجِعِي إِلَىٰ رَبِّكِ رَاضِيَةً مَّرْضِيَّةً ﴿٢٨﴾ فَادْخُلِي فِي عِبَادِي ﴿٢٩﴾ وَادْخُلِي جَنَّتِي ﴿٣٠﴾
|
اى نفس مطمئنّه(۲۷) خشنود و خداپسند به‌سوى پروردگارت بازگرد(۲۸) و در ميان بندگان من درآى(۲۹) و در بهشت من داخل شو(۳۰)
|
تعریف نفس مطمئنه
نفْس مُطمَئِنّه را حالتی از نفس تعریف کرده‌اند که در آن، انسان آرامش دارد و به‌سوی گناه نمی‌رود.[۱] عالمان مسلمان مراتب و حالاتی برای نفس در نظر گرفته‌اند که پایین‌ترین آن، نفس اَمّاره است و در آن، انسان به گناه گرایش دارد. رتبه بالاتر از آن، نفس لَوّامه است که اگر کار بدی انجام دهد، پیشمان می‌شود و خود را سرزنش می‌کند. بالاترین مرتبه نفس نیز نفس مُطمئنّه است.[۲]
تفسیر
مفسران منظور از «نفس مطمئنه» در آیه ۲۷ سوره فجر را مؤمنانی دانسته‌اند که به یقین و طمأنینه (آرامش) رسیده‌اند و تردیدی در ایمانشان راه ندارد.[۳] علامه طباطبایی نفس مطمئنه را کسی می‌داند که با تکیه بر خدا به آرامش رسیده، به رضای خدا راضی است و فرازوفرود زندگی تأثیری بر او ندارد. چنین فردی در عبودیت کامل است و از صراط مستقیم منحرف نمی‌شود.[۴]تفسیر مجمع البیان نفس مطمئنه را نفسی آرام‌یافته در پرتو ایمان می‌داند که به مرتبه ایمان و یقین رسیده است و پاداش و برانگیخته شدن در قیامت را تصدیق می‌کند و آن را حقیقت ایمان دانسته است.[۵] طَبْرِسی در مجمع‌البیان «راضیه» و «مرضیه» را به ترتیب این‌گونه معنا کرده است: صاحب نفس مطمئنه از پاداش خدا راضی و خدا نیز از اعمال او راضی است.[۶] علامه طباطبایی هم گفته نفس مطمئنه از این جهت به «راضیه» و «مرضیه» متّصف شده است که اطمینان به خدا موجب رضایت نفس از قضا و قدر می‌شود. بنابراین هیچ رویداد بدی او را خشمگین نمی‌کند و به گناه آلوده نمی‌شود. به همین دلیل هم «مرضیه»، یعنی مورد رضایت خدا می‌شود؛ چرا که خدا زمانی به کسی خشم می‌گیرد که از عبودیت خارج شود.[۷]
بنابه تفسیر نمونه، تعبیر «راضیه» نشان می‌دهد که اینان همه وعده‌های خدا را تحقق یافته می‌بینند و به آن رضایت دارند. این، مقام رضا و تسلیم کامل را نشان می‌دهد؛ مقامی که در آن، در راه خدا از همه چیز می‌گذرند. «مرضیه» هم به این معنا است که اینان نیز موردرضایت خداوند قرار گرفته‌اند.[۸]
برخی گفته‌اند خطاب خدا به نفس مطمئنه، «اِرْجِعی اِلیٰ رَبِّک» (به‌سوی پروردگارت بازگرد)، در روز قیامت است که مؤمنان می‌خواهند وارد بهشت شوند. کسانی هم بر این باورند که این خطاب هنگام مرگ صورت می‌گیرد.[۹] علامه طباطبایی نظر دوم را پذیرفته است.[۱۰] همچنین از دیدگاه وی، «فَادْخُلِي فِي عِبادِي» نشان می‌دهد که نفس مطمئنه به مقام عبودیت کامل رسیده است؛ یعنی مقامی که در آن جز آنچه خدا می‌خواهد، چیزی را اراده نمی‌کند.[۱۱] به‌گفته او در عبارت «وَادْخُلِي جَنَّتِي» (و به بهشت من وارد شو)، تکریم خاصی به‌کار رفته است؛ چون تنها آیه قرآن است که خدا در آن، بهشت را به خود نسبت داده است.[۱۲]
امام خمینی انسان را موجودی می‌داند که فطرتاً در طلبِ قدرتِ مطلق و کمال مطلق و علم مطلق و قدرت مطلقه است و چون قدرت مطلق در غیر حق تعالی تحقق ندارد، در واقع با فطرت خودش حق را می‌خواهد، و خودش نمی‌فهمد و تا نرسد به آنجایی که اتصال به دریای کمال مطلق پیدا بکند و فانی در آنجا بشود، برایش اطمینان حاصل نمی‌شود. ألا بِذِکرِ الله ِ تَطمَئِنُّ القُلُوبُ.[یادداشت ۱] به نظر وی «نَفْس مطمئنّه»؛ یعنی آن نفسی که دیگر هیچ خواهشی ندارد و نشانه نفس غیر مطمئنه این است که تمام عالم را اگر یک لقمه کنند و به دست او بدهند، وقتی فکر می کند می‌بیند نقیصه دارد؛ خواهشش غیر این است. به باور او نفس آن وقت مطمئنه می‌شود که به کمالِ مطلق برسد. کمال مطلق آن وقتی است که فقط خدا باشد و غیر او نباشد . توجه به ریاست، توجه به سلطنت، توجه به عالم ماده، توجه به عالم های دیگر به غیب، به شهادت، هیچ نباشد. یاد منحصر شده باشد به یادِ خدا. [۱۳]
تفسیر رواییِ نفس مطمئنه
در کتاب‌های تفسیریِ روایی و دیگر کتاب‌های حدیثی، مصادیقی برای آیه نفس مطمئنه بیان شده است. طبق حدیثی از امام صادق(ع) در تفسیر فرات کوفی[۱۴] و شواهدالتنزیل،[۱۵] امام علی(ع) مصداق این آیه است. برپایه کتاب تفسیر قمی، امام صادق(ع) مراد از نفس مطمئنه را امام حسین(ع) دانسته است.[۱۶] در بحارالانوار هم آمده است سوره فجر سوره حسین است؛ زیرا حسین دارای نفس مطمئنه بود. در این حدیث یاران امام حسین هم مصداق راضیه و مرضیه معرفی شده‌اند؛ چراکه در قیامت، آن‌ها از خدا راضی‌ند و خدا هم از آن‌ها خوشنود است.[۱۷]
در کتاب کافی نوشته کلینی روایت شده است که امام صادق(ع) آیات نفس مطمئنه را این‌گونه تفسیر کرده است: «ای نفْسی که به محمد و اهل‌بیتش(ع) اطمینان (یقین) داری، به‌سوی پروردگارت برگرد، در حالی که به ولایت اهل‌بیت راضی هستی و با پاداش الهی راضی خواهی شد. پس در زمره بندگان من یعنی محمد و اهل‌بیتش وارد شو و به بهشت وارد شو».[۱۸]
پانویس
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۷.
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۶-۲۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۵۹۵-۵۹۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۴۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۶، ص۴۷۵-۴۷۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۲۸۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۴۲.
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۴۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۲۸۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۶، ص۴۷۵-۴۷۷.
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۴۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۲۸۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۲۸۵-۲۸۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۲۸۶.
- ↑ پرتال امام خمینیhttp://www.imam-khomeini.ir/fa/C207_43342/_%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%84_%D9%85%D8%B7%D9%84%D9%82%E2%80%8F
- ↑ فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۵۵.
- ↑ حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۲۹.
- ↑ قمی، تفسیرالقمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۴۲۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۹۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۲۷-۱۲۸.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه نور، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق و تصحیح: محمدباقر محمودى، تهران، مجمع احیای فرهنگ اسلامی وابسته به وزارت افرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، تفسیر مجمع البیان، دارالمعرفه[بی‌جا] [بی‌تا]
- فرات کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق و تصحیح محمد کاظم، تهران، مؤسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- قمى، على بن ابراهیم، تفسیرالقمی، تحقیق و تصحیح طیّب موسوى جزایرى، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمة الاطهار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آیین پرواز، تلخیص جواد محدثی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ نهم، ۱۳۹۹ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش.