بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
﴿إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ ١ فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ ٢ إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ ٣﴾
سوره کوثر صد و هشتمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام قرآن جای دارد. این سوره کوچک‌ترین سوره قرآن است و به دلیل سخن گفتن از نعمتی به نام کوثر برای پیامبر(ص) در نخستین آیه، کوثر نامیده شده و از پیامبر خواسته است تا در برابر این نعمت بزرگ، نماز بخواند و قربانی کند.
 ماعون کوثر کافرون  | |
 | |
| شماره سوره | ۱۰۸ |
|---|---|
| جزء | ۳۰ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۱۵ |
| مکی/مدنی | مکی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۳ |
| تعداد کلمات | ۱۰ |
| تعداد حروف | ۴۳ |
حوض کوثر، رودی در بهشت، خیر فراوان، اسلام، نبوت، قرآن، شمار فراوان اصحاب و شفاعت و فراوانی ذریه از مصادیق کوثر معرفی شده‌اند. به اعتقاد بسیاری از علمای شیعه حضرت فاطمه(س) و فرزندانش یکی از مصادیق کوثر هستند؛ زیرا نزول سوره در پاسخ به کسانی است که پیامبر(ص) را بدون نسل و ذریه می‌دانستند.
در فضیلت تلاوت سوره کوثر آمده است کسی که این سوره را در نمازهای روزانه بخواند، روز قیامت از حوض کوثر خواهد نوشید و همنشین رسول خدا در زیر درخت طوبیٰ خواهد بود.
معرفی
نامگذاری
این سوره را از آن رو کوثر نامیده‌اند که در نخستین آیه آن، از نعمتی به نام کوثر سخن گفته است که خدا به پیامبر(ص) اعطا کرده است.[۱]
ترتیب و محل نزول
سوره کوثر جزو سوره‌های مکی[یادداشت ۱] و در ترتیب نزول، پانزدهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، صد و هشتمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد.[۲]
تعداد آیات و کلمات
سوره کوثر ۳ آیه، ۱۰ کلمه و ۴۳ حرف دارد. این سوره کوچک‌ترین سوره قرآن است.[۳]
شأن نزول
سوره کوثر درباره سخنی که عاص بن وائل، درباره پیامبر(ص) گفت، نازل شده است. او به علت آنکه عبدالله فرزند رسول خدا از دنیا رفته بود و پیامبر پسری نداشت، در جمع بزرگان قریش، از پیامبر با واژه ابتر (بی‌نسل) یاد کرد.[۴] خداوند با این سوره، به پیامبر دلداری داد که به او خیر فراوان عطا شده است. همچنین به او بشارت داد که دشمنان او ابتر خواهند بود.[۵]
محتوا
سوره کوثر که مانند سوره‌های ضحی و انشراح، در همه آیاتش پیامبر(ص) را خطاب قرار داده[۶] اشاره به نعمتی به نام کوثر دارد که خداوند به پیامبرش عطا کرده است.[۷] مفسران کوثر را به خیر فراوان تفسیر کرده‌اند[۸] خیری که از پیامبر خواسته شده در برابر آن، نماز بخواند و قربانی کند.[۹]
مصادیق کوثر
مفسران در اینکه مصداق کوثر چیست، نظرات مختلفی دارند. حوض کوثر، رودی در بهشت، خیر فراوان، اسلام، نبوت، قرآن، شمار فراوان اصحاب و پیروان، تعداد زیاد نسل پیامبر و شفاعت از مصادیق کوثر معرفی شده است.[۱۰]
در تفسیر نمونه به نقل از بسیاری از علمای شیعه یکی از مصادیق کوثر حضرت فاطمه(س) است؛ زیرا در این سوره سخن از کسانی است که پیامبر را بدون نسل و ذریه می‌دانستند، در حالی که نسل پیامبر از طریق دخترش فاطمه(س) ادامه پیدا کرده و همان نسل است که امامت بر عهده او نهاده شده است.[۱۱] عبدالله جوادی آملی، مفسر قرآن، کوثر را مربوط به حضرت فاطمه می‌داند که یازده امام از نسل او متولد و فخر جهان شدند و شرق و غرب عالم را نام آنها و فرزندانشان اداره می‌کند.[۱۲]علامه طباطبایی مفسر شیعی در المیزان تصریح دارد که چون غرض سوره کوثر، آسوده ساختن خاطرِ پیامبر(ص) بوده تعبیر «إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ» به‌کار رفته است؛ این تعبیر دلالت بر مالکیت پیامبر نسبت به کوثر دارد و این از خبرهای غیبی قرآن است چرا که خداوند بعد از درگذشت آن حضرت برکتى در نسلش قرار داد، به طورى که در همه عالم هیچ نسلى معادل آن دیده نمى‌شود، آن هم با آن همه بلاها که بر سر خاندانش آوردند و گروه‌گروه از ایشان را درجنگ‌های خانمان‌سوز کشتند.[۱۳]
نظرات مختلف در تفسیر واژه نحر
مفسران درباره تفسیر واژه نَحر نظرات مختلفی دارند. مفسرانی همچون فضل بن حسن طبرسی (درگذشته ۵۴۸ق)[۱۵] و علامه طباطبایی (درگذشته ۱۳۶۰ش)[۱۶] با استناد به روایاتی از شیعه و سنی آن را به بلند کردن دست‌ها و آوردن آنها به هنگام تکبیر در مقابل صورت تفسیر کرده‌اند. اما آیت‌الله مکارم شیرازی معتقد است که تفسیر نحر به قربانی مناسب‌تر است چراکه منظور نفی اعمال بت‌پرستان است که عبادت و قربانی را برای غیرخدا انجام می‌دادند.[۱۷]برخی از مفسران، نحر را در تفسیری عرفانی به این معنا دانسته که پیامبر انانیت و نفسانیتش را از میان برده و خودش را در حق فانی گرداند تا بتواند در پرتو بقای حق باقی بماند.[۱۸]
فضیلت و خواص تلاوت سوره کوثر
ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است: کسی که سوره کوثر را در نمازهای روزانه می‌خواند، در روز قیامت از حوض کوثر خواهد نوشید و همنشین رسول خدا در زیر درخت طوبیٰ خواهد بود.[۱۹] در مجمع البیان به نقل از پیامبر(ص) آمده است: کسی که سوره کوثر را قرائت می‌کند، خداوند او را از رودهای بهشت سیراب خواهد کرد و به تعداد قربانی‌هایی که بندگان خدا در روز عید قربان می‌کنند و همچنین قربانی‌های اهل‌کتاب و مشرکان به او پاداش خواهد داد.[۲۰]
خواندن سوره در نمازهای مستحبی
همچنین خواندن سوره کوثر، در برخی از نمازهای مستحبی توصیه شده است؛ از جمله:
آثار هنری
سوره کوثر بر بنای برخی حرم‌ها، مساجد، امامزاده‌ها و مدارس علمیه به صورت کتیبه یا کاشی‌کاری نقش بسته است؛ از جمله در داخل ضریح امام حسین(ع)،[۲۳] کتیبه‌ای در آرامگاه شیخ صدوق به خط ابراهیم تهرانی،[۲۴] کتیبه‌ای در مدرسه سپهسالار[۲۵] و کتیبه‌های سردر مسجد سید اصفهان.[۲۶]
متن و ترجمه سوره کوثر
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. ما تو را [چشمه] کوثر دادیم ١ پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی کن ٢ دشمنت خود بی‌تبار خواهد بود ٣﴾
| سوره پیشین: سوره ماعون |
سوره کوثر سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی |
سوره پسین: سوره کافرون |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
پانویس
- ↑ خرمشاهی، «سوره کوثر»، ص۱۲۶۹.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۶.
- ↑ خرمشاهی، «سوره کوثر»، ص۱۲۶۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۸۳۶؛ واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۹۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۳۶۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۳۷۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۳۷۰و۳۷۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۸۳۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۳۷۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۸۳۶و۸۳۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۷۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۳۷۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۷۰.
- ↑ جوادی آملی،عبدالله، دروس تفسیر، سوره کوثر
- ↑ طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعیلیان، ج۲۰، ص۳۷۱.
- ↑ خامه‌گر، ساختار سوره‌های قرآن کریم، ۱۳۹۲ش.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۸۳۷.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۷۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۳۷۴.
- ↑ ابن العربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۴۳۴.
- ↑ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۲۶و۱۲۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۸۳۵.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، بخش نمازهای شب‌های ماه رمضان.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، بخش نمازهای شب‌های ماه رمضان.
- ↑ «کدام آیات و روایات در ضریح جدید امام حسین(ع) درج شده است» سایت موعود.
- ↑ مصطفوی، آثار تاریخی، ۱۳۶۱ش، ج۱، ص۲۴۳.
- ↑ مهجور و علیئی، «بررسی کتیبه‌های مسجد ـ مدرسهٔ شهید مطهری (سپهسالار)»، ص۵۷.
- ↑ «مسجد سید اصفهان»، سایت کویرها و بیابان‌های ایران.
یادداشت
- ↑ درباره محل نزول سوره کوثر، اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند در مکه نازل شده است و برخی نیز محل نزول آن را مدینه دانسته‌اند. دیدگاه مشهور آن است که سوره کوثر از سوره‌های مکی است. (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۳۶۸.)
منابع
- ابن العربی* محی الدین، تفسیر ابن عربی، تحقیق، تصحیح و مقدمه:الشيخ عبد الوارث محمد علي، الطبعة: الأولى سنة الطبع: ۱۴۲۲ - ۲۰۰۱م المطبعة: لبنان/ بيروت - دار الكتب العلمية، الناشر: دار الكتب العلمية.
- خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- خرمشاهی، قوام‌الدین، «سوره کوثر»، در دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دار الشریف رضی، ۱۴۰۶ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، تهران، اسوه، ۱۳۸۴ش.
- «کدام آیات و روایات در ضریح جدید امام حسین(ع) درج شده است» سایت موعود، درج مطلب ۱۶ مهر ۱۳۹۱ش، مشاهده ۱۶ آذر ۱۴۰۰ش.
- «مسجد سید اصفهان»، سایت کویرها و بیابان‌های ایران، درج مطلب ۸ دی ۱۳۹۰ش، مشاهده ۱۶ آذر ۱۴۰۰ش.
- مصطفوی، محمدتقی، آثار تاریخی تهران، ۱۳۶۱ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- مكارم شيرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش.
- مهجور، فیروز و میثم علیئی، «بررسی کتیبه‌های مسجد ـ مدرسهٔ شهید مطهری (سپهسالار)»، در مجله هنرهای زیبا ـ هنرهای تجسمی، شماره ۴۸، زمستان ۱۳۹۰ش.
- واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.
پیوند به بیرون