آیه اِنْذار (شعراء: ۲۱۴) به پیامبر(ص) فرمان مى‌دهد كه خويشان نزديكش را انذار دهد و به صورت علنی به اسلام دعوت کند. به دنبال نزول آیه، رسول خدا چهل نفر از خویشان خود را دعوت نمود و پس از فراخواندن علنی آنها به اسلام، علی بن ابی‌طالب(ع) را به عنوان جانشین خود معرفی کرد. متکلمان شیعه با استناد به روایات شأن نزول این آیه، از آن برای اثبات جانشینی امام علی(ع) استفاده می‌کنند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه انذار |
| واقع در سوره | شعراء |
| شماره آیه | ۲۱۴ |
| جزء | ۱۹ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | دعوت علنی خویشان به اسلام |
| سایر | اعلام جانشینی امام علی(ع) |
مفسران شیعه پرهیز از شائبه تبعیض با خویشاوندان در انذار و هشدار عدم سهل‌انگاری با دیگران در دین و همچنین آگاهی بستگان از سابقه پاکی پیامبر را از دلایل آغاز دعوت از آنان دانسته‌اند.
نخستین سند امامت امام علی(ع)
آیه ۲۱۴ سوره شعراء مشهورترین آیه‌ای است که به آیه انذار نامیده شده است. گفته شده آیه نفر، آیه ۷ شوری و آیات ۱و ۲ سوره مدثر را نیز به این نام نامیده‌اند.[۱] خداوند در این آیه به حضرت محمد(ص) فرمان مى‌دهد كه خويشان نزديكش را انذار دهد و چنانکه در تفسیر نمونه آمده است از شرک و مخالفت با خدا بترساند.[۲]
این آیه را نخستین آیه‌ای می‌دانند که برای تبلیغ علنی دین اسلام بر پیامبر(ص) نازل شده است.[۳] برخی با استناد به روایاتی که در شأن نزول آیه اِنْذار درباره جانشینی امام علی نقل شده است این آیه را اولین سند قوی و شاهد قطعی بر امامت امام علی(ع) می‌دانند.[۴] تاریخ‌نگاران نزول آیه انذار را در سال سوم بعثت گزارش کرده‌اند.[۵]
﴿وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ ٢١٤﴾ [شعراء:214] ﴿و خویشان نزدیکت را هشدار ده ٢١٤﴾
سوره شعراء: آیه ۲۱۴
اعلام جانشینی امام علی
بر‌اساس تفاسیر شیعه و اهل‌سنت پس از نزول آیه انذار، پیامبر(ص) چهل نفر از خویشان نزدیکش را به مهمانی دعوت کرد و آنان را به پذیرش یگانگی خدا و پیامبری خودش فراخواند. سپس دو یا سه بار فرمود: «کدام یک از شما مرا در این کار یاری می‌کند تا برادر، وصی و جانشین من در میان شما باشد؟» پس از سکوت همه، در هر بار، علی(ع) گفت: «ای رسول خدا! من هستم». سپس پیغمبر(ص) فرمود: «این وصی و خلیفه من در میان شما است. سخن او را بشنوید و از او فرمان برید».[۶] در مجمع البیان این شأن نزول، میان شیعه و اهل‌سنت مشهور دانسته شده است.[۷]
متکلمان شیعه سند این روایت را مُتَواتِر خوانده[۸] و در اثبات خلافت بلافصل امام علی(ع) بدان استناد کرده‌اند.[۹]
چرایی آغاز دعوت از خویشاوندان
مفسران در بیان سبب آغاز دعوت پیامبر به اسلام از خویشاوندان خود دلایلی را بیان کرده‌اند، از جمله:
- پرهیز از شائبه تبعیض با خویشاوندان در انذار و هشدار عدم سهل‌انگاری با دیگران در امر دین.[۱۰]
- آسانی جمع‌کردن خویشاوندان و انذار آنها برای پیامبر به نسبت گردآوری افراد قبایل دیگر.[۱۱]
- برخورداری از حمایت و یاری خویشان در صورت ایمان‌آوردن به رسول خدا.[۱۲]
- برنامه انقلابی گسترده باید از حلقه‌های کوچک‌تر آغاز شود.[۱۳]
- بستگان پیامبر(ص) از او شناخت بهتری داشتند و پیوند خویشاوندی باعث می‌شد سخنش را بیش از دیگران گوش بدهند و نسبت به دیگران از کینه، حسادت و دشمنی به پیامبر دورتر باشند.[۱۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ بشوی، «آیه انذار»، ص۱۴۹.
- ↑ مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص۳۶۶.
- ↑ مولائی نیا و مومنی، «تفسیر تطبیقی آیه انذار از دیدگاه فریقین»، ص۱۴۴.
- ↑ مولائی نیا و مومنی، «تفسیر تطبیقی آیه انذار از دیدگاه فریقین»، ص۱۶۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۶۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۱۶؛ وشنوی، حیاة النبی و سیرته، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۱۰۵.
- ↑ بحرانی، البرهان، المکتبة العلمیة، ج۴، ص۱۸۹-۱۸۶؛ فرات الکوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۳۰۰؛ ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۱۵۳-۱۵۱؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۹۷؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۴۳-۵۴۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۳۲۲-۳۲۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۲۲.
- ↑ بشوی، «آیه انذار»، ص۱۴۹.
- ↑ شیخ مفید، رساله فی معنی المولی، ۱۴۱۳ق، ص۳۹ و ۴۰؛ شیخ مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۹۶؛ نباطی بیاضی، الصراط المستقیم، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۳۲۵؛ ج۲، ص۲۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۲۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۲۲.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، دار الانوار، ج۵، ص۵۲۱.
- ↑ مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص۳۶۶.
- ↑ مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص۳۶۶.
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۶-۱۳۸۵ش.
- ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۱۹ق.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
- بشوی، محمد‌یعقوب، «آیه انذار»، در دانشنامه حج و حرمین شریفین، جلد ۱، بی‌جا، پژوهشکده حج و زیارت، ۱۳۹۲ش.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: محمد‌باقر محمودی، بیروت، دار المعارف، ۱۴۱۷ق.
- حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، رسالة فی معنی المولی، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة و افست تهران، ناصر خسرو، ۱۴۰۶ق.
- فرات کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- مغنیه، محمد‌جواد، التفسیر الکاشف، بیروت، دار الانوار، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- مولایی‌نیا، عزت الله و محمدامین مؤمنی، «تفسیر تطبیقی آیه انذار از نگاه فریقین»، در پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، ش۱، ۱۳۹۴ش.
- نباطی بیاضی، علی بن یونس، الصراط المستقیم، نجف، چاپ کتابخانه حیدریه، ۱۳۸۴ق.
- وشنوی، محمد‌قوام، حیاة النبی و سیرته، قم، سازمان اوقاف و امور خیریه، ۱۴۲۴ق.