آیه تبدیل
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | نحل |
| شماره آیه | ۱۰۱ |
| جزء | ۱۴ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | تغییر فرمان سخت با فرمانی آسان‌تر |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | نسخ |
| آیات مرتبط | ۱۰۶ بقره |
آیه تبدیل (نحل: ۱۰۱) در مورد تبدیل حکم ابتدایی یک آیه از قرآن با حکمی متفاوت از حکم اولیه سخن می‌گوید که به این تبدیل، نسخ می‌گویند. این آیه زمانی بر پیامبر(ص) نازل شد که مشرکان می‌گفتند: محمد(ص) یاران خود را مسخره می‌کند. یک روز کاری را امر می‌کند و روز دیگر آنان را از همان کار منع می‌کند و کار آسان‌تری به آنها امر می‌کند و این تبدیل به جهت این است که پیامبر(ص) از پیش خودش سخن می‌گوید.
متن و ترجمه آیه
وَإِذَا بَدَّلْنَا آیةً مَکانَ آیةٍ وَاللهُ أَعْلَمُ بِمَا یُنَزِّلُ قَالُوا إِنَّمَا أَنْتَ مُفْتَرٍ بَلْ أَکثَرُهُمْ لَا یعْلَمُونَ ﴿۱۰۱﴾
و چون حکمی را به‌جای حکم دیگر بیاوریم و خدا به آنچه به‌تدریج نازل می‌کند داناتر است، مشرکان(مخالفان) می‌گویند جز این نیست که تو دروغ‌بافی. چنین نیست که می گویند، بلکه بیشتر آنان نمی‌دانند.
شأن نزول
این آیه زمانی نازل شد که فرمانی از طرف خداوند با شدت نازل می‌شد و بعد با فرمانی متفاوت عوض می‌شد؛ مثل اینکه دستوری بر مبنای صلح نازل می‌شد و بعد از اندک زمانی تبدیل به جنگ می‌شد[۱] اما مشرکان می‌گفتند: «محمد(ص) یاران خود را مسخره می‌کند. یک روز کاری را امر می‌کند و روز دیگر آنان را از همان کار منع می‌کند و کار آسان‌تری به آنها امر می‌کند. این تغییر و تبدیل به جهت این است که پیامبر از پیش خودش سخن می‌گوید و دروغی است که خودش می‌بافد.» بعد از کلام مشرکان خداوند این آیه را بر پیامبر(ص) نازل کرد.[۲]
معنای کلمات
- بَدَّلْنَا: به معنای تبدیل کردن است. تبدیل در آیه به معنای نسخ است، یعنی حکمی را نازل کرده که به صلاح بوده است؛ ولی به علت‌های مختلف این حکم با مفسده‌ای همراه شده که نسخ می‌شود.[۳]
- آیةً: این کلمه در آیه به معنای قول بیان شده و به منظور از آن کلام الهی و وحی است.[۴]
- مُفْتَرٍ: به صیغه مفعول به معنای جعل‌کننده دروغ و عبارت إِنَّمَا أَنْتَ مُفْتَر به معنای تو فقط دروغگویی می‌باشد.[۵]
دلالت آیه تبدیل بر نسخ
گفته شده شأن نزول آیه در مورد عوض کردن حکمی سخت به حکمی آسان‌تر است و با توجه به معنای آیه می‌توان پی برد به اینکه این آیه در مورد تبدیل یا همان نسخ است.[۶] با دو دلیل این آیه را در مورد نسخ دانسته‌اند:
- این آیه بر رد کسانی نازل شده است که به اسلام و پیامبر(ص) به خاطر وقوع نسخ در شریعت اسلام طعنه می‌زدند. بنابراین، معلوم می‌شود که نسخ واقع شده بود که آنها طعنه می‌زدند.
- دلالت این آیه بر وقوع نسخ، تبدیل آیه از برداشتن اصل و جایگزینی بدل است که به آن نسخ می‌گویند.[۷]
جستار‌های وابسته
پانویس
منابع
- حسینی همدانی، سید محمدحسین، تحقیق: محمدباقر بهبودی، انوار درخشان، کتاب‌فروشی لطفی، تهران، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین،المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، انتشارات دانشگاه تهران و حوزه علمیه قم، تهران، ۱۳۷۷ش.
- قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۴ش.