آیه ۶۹ سوره انبیاء درباره فرمان الهی بر سردشدن آتشی است که نمرود به‌عنوان مجازات بت‌شکنی، برای سوزاندن حضرت ابراهیم(ع) فراهم کرده بود. در حدیثی نقل شده که طی این فرمان، آتش نمرود تبدیل به گلستان شد. برخی مفسران خطاب به آتش را در عبارت «قلنا یا نار..»، خطابی تکوینی دانسته‌اند.
طبق نقل حدیثی، هنگام به آتش انداختن ابراهیم، جبرئیل از او پرسید آیا نیاز به کمک داری؟ ابراهیم از او یاری نخواست و فرمود: همین‌که خدا از حالم آگاه است برایم کافی است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | انبیاء |
| شماره آیه | ۶۹ |
| جزء | ۱۷ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | فرمان خدا بر سرد شدن آتش بر ابراهیم |
| آیات مرتبط | آیه ۲۴ سوره عنکبوت و آیه ۹۷ سوره صافات |
_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D8%AA%D8%B4.jpg)
معرفی
آیه ۶۹ سوره انبیا از آیاتی است که بخشی از داستان نجات حضرت ابراهیم(ع) از آتش نمرود در آن آمده است و به اعجاز الهی در این داستان اشاره دارد. عبارت آیه چنین است: «قُلْنَا یَا نَارُ کُونِی بَرْدًا وَ سَلَامًا عَلَیٰ إِبْرَاهِیمَ»؛ ما گفتیم: «ای آتش! بر ابراهیم سرد و سالم باش!».[۱]
در تفسیر نمونه آمده است، پس از اینکه بت‌پرستان در مقابل استدلال منطقی ابراهیم درباره پرستش بت‌ها محکوم شدند، لجاجت و تعصب آنها مانع از پذیرش حق شد و به عنوان مجازاتِ شکستن بت‌ها، تصمیم به سوزاندن ابراهیم گرفتند. آنان آتش بزرگی فراهم کردند و ابراهیم را با منجنیق در آن افکندند. اما خدا اراده کرد که بنده‌اش سالم بماند؛ پس به آتش گفت: برای ابراهیم سرد و سلامت باش.[۲] به گفته مکارم شیرازی در پی این فرمان، آتش چنان سرد شد که دندان‌های ابراهیم از شدت سرما به هم می‌خورد و اگر تعبیر به «سلاما» نبود، جان ابراهیم از سرما به خطر میافتاد[۳] و در حدیثی از امام صادق(ع) نقل است که آتش نمرود تبدیل به گلستان زیبایی شد.[۴]
چگونگی خطاب به آتش
به گفته شیخ طبرسی در تفسیر مجمع البیان، در عبارت «قلنا یا نار»، مخاطب آتشی است که جامد است و صلاحیت خطاب را ندارد؛ پس این خطاب بمعنی «جعل» است؛ یعنی «جعلنا النار بردا و سلاما» (ما آتش را سرد و سالم گردانیدیم)؛ مثل فرمان «کُونُوا قِرَدَةً» دربارهٔ أصحاب سبت، یعنی «جعلناهم قردة» (آنها را میمون گردانیدیم).[۵] اما سید عبدالحسین طیب نویسنده تفسیر اطیب البیان معتقد است، اصل خطاب به جوامد ایرادی ندارد؛ زیرا طبق آیه ۴۶ سوره اسراء که می‌گوید «هیچ موجودی نیست مگر این که خداوند را تسبیح می‌گوید» تمام موجودات دارای عقل و شعورند، همانطور که در قرآن، زنبور[۶] و هدهد[۷] نیز مورد خطاب واقع شده‌اند.[۸]
یاری فرشتگان به ابراهیم
برخی کتاب‌های تفسیری شیعه و اهل‌سنت نقل کرده‌اند، هنگامی‌که ابراهیم را در منجنیق گذاشتند و خواستند در آتش بی‌افکنند، آسمان، زمین و فرشتگان از خداوند تقاضا کردند که ابراهیم را حفظ کند.[۹] همچنین نقل شده است که جبرئیل به ملاقات ابراهیم(ع) آمد و گفت: «آیا نیازی داری تا کمکت کنم»؟ ابراهیم گفت: «اَمّا اِلَیک فَلا» (اما به تو، نه)! در این هنگام جبرئیل به او پیشنهاد کرد که نیازت را از خدا بخواه. ابراهیم پاسخ داد: «حَسبی مِن سُؤالی عِلمُه بِحالی» (همین اندازه که او از حال من آگاه است کافی است).[۱۰]ابن‌عربی، سخن ابراهیم(ع) (حَسبی مِن سُؤالی عِلمُه بِحالی) را نشانه توکل او و مضمونش را بیانگر علم خداوند به موجودات دانسته که در آیات ۵۹ و ۶۰ سوره فرقان ( «وَكَفَىٰ بِهِ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِيرًا *الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ... و همين بس كه او به گناهان بندگانش آگاه است. آن خدایی که آسمان‌ها و زمین و هر چه در بین آنهاست همه را در شش روز بیافرید».) به آن اشاره شده است. [۱۱] در برخی منابع در ادامه سخن ابراهیم که به جبرئیل گفت: «اما الیک فلا» جمله حسبي الله و نعم الوكيل نیز نقل شده است.[۱۲]همچنین گفته شده نخستین سخن ابراهیم(ع) پس از پرتاب شدن در آتش این بود «حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ».[۱۳]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ۱۳۷۳ش، ص۳۲۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۲ش، ج۱۳، ص۴۴۳-۴۴۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۲ش، ج۱۳، ص۴۴۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۸۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۸۷.
- ↑ سوره نحل، آیه۷۰.
- ↑ سوره نمل، آیه۷.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۹، ص۲۰۷.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۴۵؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۲، ص۱۵۸؛ بغوی، معالم التنزیل، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۲۹۴.
- ↑ حقی بروسوی، تفسیر روح البیان، دارالفکر، ج۵، ص۴۹۸؛ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۹، ص۲۰۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۲ش، ج۱۳، ص۴۴۵.
- ↑ ابن عربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۸۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۵۶
- ↑ الشوکانی، فتح القدير للشوكاني، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۴۹۰.
منابع
- بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق: المهدی، عبدالرزاق، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، دارالفکر، بیروت، بی‌تا.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق: اعلمی، حسین، انتشارات الصدر، تهران، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی‌ام، ۱۳۷۲ش.