سوره همزه

سوره همزه

عصر سوره عصر هُمَزَه فیل سوره فیل
شماره سوره	۱۰۴
جزء	۳۰
نزول
ترتیب نزول	۳۲
مکی/مدنی	مکی
اطلاعات آماری
تعداد آیات	۹
تعداد کلمات	۳۳
تعداد حروف	۱۳۴

سوره هُمَزَه یا لُمَزه صد و چهارمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام قرآن جای دارد. «همزه» و «لمزه»» به معنای عیب‌جو و بدگو هستند. خداوند در این سوره مال‌اندوزانی را که با عیب‌جویی از مردم می‌خواهند بر آنان برتری بجویند، تهدید به آتش خُردکننده می‌کند.

برخی از مفسران معتقدند این سوره درباره وَلید بن مُغِیرَه نازل شده که پشت سر پیامبر(ص) تهمت می‌زد و بدگویی می‌کرد. گروهی دیگر آن را در مورد جمعی دانسته‌اند که می‌خواستند پیامبر(ص) را بدنام کنند.

در فضیلت تلاوت سوره همزه نقل شده است هر کس آن را در نماز‌های واجب قرائت کند، فقر او از بین می‌رود و روزی به سویش می‌آید و مرگ‌های بد از او دور می‌شود یا در روایتی آمده به اندازه دنیا ثواب به او داده می‌شود.

معرفی

• نامگذاری

سوره هُمَزه را به این مناسبت همزه می‌نامند که در اولین آیه آن این کلمه به‌ کار رفته است. نام دیگر این سوره، لُمَزة است. این کلمه نیز در همین آیه به کار رفته است. همزه و لمزه به معنای کسی است که عیب‌جویی و غیبت می‌کند. درباره معنای دقیق این دو واژه اختلاف است. مثلا برخی گفته‌اند همزه عیب‌جویی در روبرو و لمزه عیب‌جویی در پشت سر است یا برعکس.

• مکان و ترتیب نزول

سوره همزه جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول سی و دومین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، صد و چهارمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد.

• تعداد آیات و کلمات

سوره هُمَزه ۹ آیه، ۳۳ کلمه و ۱۳۴ حرف دارد. این سوره جزو سوره‌های مفصلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌های کوتاه قرآن است.

محتوا

این سوره تهدید شدیدی برای کسانی است که عاشق جمع‌کردن مال‌اند و می‌خواهند با اموال بیشتر، بر سر و گردن مردم سوار شوند و بر آنان فخر بفروشند؛ به همین جهت به ناحق بر مردم طعنه می زنند و عیب‌هایی می‌گیرند که عیب نیست. آنان گمان می‌کنند این مال، آنان را جاودانه می‌سازد؛ در حالی که چنین نیست و جایگاه آنان جهنم است. افئده جمع فؤاد به معنای قلب است و منظور از آن در قرآن قلب به معنای عضوی از اندام انسان نیست بلکه همان نفس انسانی است که خاستگاه فکر وشعور اوست. منظور از ایقاد نار در«نَارُ اللهِ الْمُوقَدَةُ» همان شعله‌ور ساختن آتش است و منظور از اطلاع در «الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ» اشراف و احاطه آشکار داشتن برچیزی است و تفاوت آتش دوزخ در قیامت با آتش دنیا همین است که آتشِ دنیا فقط ظاهر را می‌سوزاند اما آتش در جهان آخرت هم ظاهر و هم باطن را می‌سوزاند، از همین رو در آیه ۲۴ سوره بقره وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ آتش جهنم را به عنوان آتشى كه سوختش مردمان و سنگ‌ها هستند معرفی کرده است. از آیه فهمیده می‌شود که چون آتش دوزخ بر درون (نفوس ) دوزخیان اشراف دارد در نتیجه مردمان در دوزخ از درون و باطن می‌سوزند و شعله‌ور هستند و خودشان سبب اصلی سوختن و عذاب شدن هستند. از دیگر آیات قرآن مانند يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجارَةُ (آیه ۶ سوره تحریم) نیز می‌توان فهمید که خود انسان باعث مشتعل شدن آتش دوزخ و سوختن از درون می‌شود و این با تجسم اعمال تناسب دارد.

شأن نزول: تهمت‌زنندگان و مسخره‌کنندگان پیامبر(ص)

مقالهٔ اصلی: شان نزول

برخی از مفسران معتقدند این سوره درباره وَلید بن مُغِیرَه نازل شده که پشت سر پیامبر تهمت می‌زد و بدگویی می‌کرد و در پیش روی آن حضرت به طعنه و مسخره کردن می‌پرداخت. گروهی دیگر آن را درباره افراد دیگری مثل اُبیّ بن خَلَف، اَخنَس بن شَریق، جمیل بن عامر، و عاص بن وائل دانسته‌اند که سعی داشتند پیامبر را ترور شخصیت کنند. در اینجا بود که خداوند سوره همزه را نازل کرد.

فضیلت و خواص

مقالهٔ اصلی: فضائل سور

از امام صادق(ع) نقل شده است هر کس سوره همزه را در نماز‌های واجب قرائت کند، فقر او از بین می‌رود و روزی به سوی می‌آید و مرگ‌های بد از او دور می‌شود یا به اندازه دنیا ثواب به او داده می‌شود. از پیامبر اکرم(ص) نیز نقل شده به تعداد کسانی که پیامبر و یارانش را مسخره کردند، ده حسنه به او داده می‌شود.

در برخی روایات برای تلاوت این سوره خواصی ذکر شده: ۱. دفع چشم زخم. ۲. دفع چشم درد.

متن و ترجمه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ ۝١ الَّذِي جَمَعَ مَالًا وَعَدَّدَهُ ۝٢ يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ ۝٣ كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ ۝٤ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحُطَمَةُ ۝٥ نَارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ ۝٦ الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ ۝٧ إِنَّهَا عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ ۝٨ فِي عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ ۝٩﴾

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ ۝١﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. وای بر هر بدگوی عیبجویی ۝١﴾

﴿الَّذِي جَمَعَ مَالًا وَعَدَّدَهُ ۝٢﴾

﴿که مالی گرد آورد و برشمردش ۝٢﴾

﴿يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ ۝٣﴾

﴿پندارد که مالش او را جاوید کرده ۝٣﴾

﴿كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ ۝٤﴾

﴿ولی نه قطعا در آتش خردکننده فرو افکنده خواهد شد ۝٤﴾

﴿وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحُطَمَةُ ۝٥﴾

﴿و تو چه دانی که آن آتش خردکننده چیست ۝٥﴾

﴿نَارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ ۝٦﴾

﴿آتش افروخته خدا[یی] است ۝٦﴾

﴿الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ ۝٧﴾

﴿[آتشی] که به دلها می‌رسد ۝٧﴾

﴿إِنَّهَا عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ ۝٨﴾

﴿و [آتشی که] در ستون‌هایی دراز آنان را در میان فرامی‌گیرد ۝٨﴾

﴿فِي عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ ۝٩﴾

﴿در ستونهای کشیده و طولانی ۝٩﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. وای بر هر بدگوی عیبجویی ۝١ که مالی گرد آورد و برشمردش ۝٢ پندارد که مالش او را جاوید کرده ۝٣ ولی نه قطعا در آتش خردکننده فرو افکنده خواهد شد ۝٤ و تو چه دانی که آن آتش خردکننده چیست ۝٥ آتش افروخته خدا[یی] است ۝٦ [آتشی] که به دلها می‌رسد ۝٧ و [آتشی که] در ستون‌هایی دراز آنان را در میان فرامی‌گیرد ۝٨ در ستونهای کشیده و طولانی ۝٩﴾

سوره پیشین: سوره عصر	سوره همزه سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی	سوره پسین: سوره فیل
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس

تک‌نگاری‌ها

از جمله کتاب‌هایی که به صورت مستقل به تفسیر سوره همزه پرداخته‌اند:

۱. محسن کتابچی، تصویری از جنون ثروت و خیال‌پردازی انسان: تفسیر سوره همزه، ویراستار محمدرضا فتحی، اصفهان، چهار باغ نوین، ۱۳۹۰ش.

۲. ابوالفضل بهرام‌پور، حیات طیبه: اخلاق و رفتار اجتماعی از منظر قرآن کریم (سوره‌های حجرات و همزه)، تهران، مدرسه، ۱۳۹۴ش.

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
• بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاء الدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷.
• طباطبایی‌، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن،‌ بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات،‌ چاپ دوم،‌ ۱۹۷۴م.
• طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، تحقیق محمد باقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
• محسن آشتیانی و سید محسن موسوی، درمان با قرآن.
• معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.

پیوند به بیرون

• قرائت سوره همزه