آیه نماز جمعه، آیه نُهم سوره جمعه است که به شرکت در نماز جمعه و رهاکردن خرید و فروش به هنگام آن فرمان می‌دهد. به فتوای برخی از فقیهان بر پایه این آیه شرکت مسلمانان در نماز جمعه واجب و دادوستد هنگام آن حرام است. به باور علامه طباطبایی سیاق آیه نشان می‌دهد که هنگام نماز جمعه هر عملی که انسان را از آن بازدارد حرام است. برخی از فقها وجوب شرکت در نماز جمعه و حرمت دادوستد هنگام برپایی آن را مخصوص زمان حضور معصوم دانسته‌اند. شأن نزول آیه را نخستین نماز جمعه مسلمانان دانسته‌اند که به امامت اسعد بن زُراره برگزار شد.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه نماز جمعه |
| واقع در سوره | جمعه |
| شماره آیه | ۹ |
| جزء | ۲۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | برگزاری اولین نماز جمعه مسلمانان به امامت اسعد بن زراره |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی |
| درباره | نماز جمعه |
| سایر | جمعه • امام جمعه • سوره جمعه |
متن آیه
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّـهِ وَذَرُ‌وا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴿۹﴾
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چون برای نماز جمعه ندا درداده شد، به سوی ذکر خدا بشتابید، و داد و ستد را واگذارید. اگر بدانید این برای شما بهتر است.
شأن نزول
طبرسی نویسنده مجمع البیان، نزول آیه نماز جمعه را به سبب داستان برپایی نخستین نماز جمعه مسلمانان در مدینه پیش از هجرت پیامبر اسلام(ص) به این شهر دانسته است.[۱] به گزارش وی مسلمانان به علت آنکه می‌دیدند یهودیان و مسیحیان در هفته یک روز گرد هم می‌آیند و عبادت می‌کنند، تصمیم گرفتند روزی مخصوص خود برای این کار داشته باشند. آنان در روز جمعه نزد اسعد بن زُراره جمع شدند، به امامت او نماز خواندند و آن روز را جمعه نامیدند. از آنجا که گروه کمی از مسلمانان در این نماز شرکت کردند، آیه نماز جمعه نازل شد و به حضور در این نماز فرمان داد.[۲]
تفسیر
به نوشته تفسیر نمونه، در آیه، مراد از ندا دادن برای نماز، اذان است؛ زیرا در اسلام جز اذان ندایی برای نماز وجود ندارد. ازاین‌رو، در جای دیگری از قرآن آمده است: «وَ إِذا نادَیتُمْ إِلَی الصَّلاة» (و هنگامی که مردم را برای نماز می‌خوانید). برپایه این سخن معنای آیه این می‌شود که هنگامی که صدای اذان ظهر روز جمعه آمد، مسلمانان موظف‌اند کسب‌و‌کار را رها کنند و با شتاب برای خواندن نماز جمعه حاضر شوند.[۳] برپایه تفسیر المیزان نیز آیه بر وجوب نماز جمعه و نهی از دادوستد هنگام آن تأکید می‌کند.[۴] به نوشته این کتاب عبارت «وَ ذَرُوا البَیع» (تجارت را رها کنید)، تنها از تجارت نهی نمی‌کند؛ بلکه از هر کاری که انسان را از نماز جمعه باز دارد، نهی می‌کند. دلیل این مسئله سیاق آیه است که دلالت می‌کند هنگام برپایی نماز جمعه هرگونه مشغولیتی به‌جز آن جایز نیست؛[۵] البته این حکم مربوط به زمان حضور معصوم دانسته‌اند که در آن حضور در نماز جمعه واجب عینی است.[۶]
نماز جمعه
نماز جمعه نمازی دو رکعتی است که در روز جمعه، به جای نماز ظهر و به صورت جماعت خوانده می‌شود.[۷] نماز جمعه دو خطبه دارد که آنها را باید امام جمعه پیش از نماز بیان کند.[۸] این نماز همچنین دو قنوت دارد که قنوت نخست در رکعت اول پیش از رکوع و قنوت دوم در رکعت دوم پس از رکوع خوانده می‌شود.[۹] فقیهان شیعه اقامه نماز جمعه در عصر حضور معصوم را واجب عینی می‌دانند؛[۱۰] اما درخصوص عصر غیبت اختلاف‌نظر دارند.[۱۱]
به فتوای بیشتر مراجع تقلید معاصر، از جمله امام خمینی، آیت‌الله خوئی، آیت‌الله اراکی، آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله سیستانی و آیت‌الله مکارم شیرازی، در عصر غیبت، نماز جمعه واجب تخییری است؛ یعنی انسان در ظهر روز جمعه می‌تواند یکی از دو نماز جمعه یا ظهر را بخواند.[۱۲]
استناد به آیه در کتاب‌های فقهی
در کتاب‌های فقهی در مواردی ازجمله اثبات وجوب نماز جمعه، خواندن خطبه‌ها بعد از اذان و حرمت دادوستد هنگام برپایی نماز جمعه، به آیه نماز جمعه استناد می‌شود.[۱۳] برای نمونه علامه حلی نوشته است: در آیه، وجوب سعی (فَاسْعَوْا) بعد از واژه «نُودِی لِلصَّلاة» که دلالت بر اذان می‌کند، به‌کار رفته است. این نشان می‌دهد که واجب است خطبه‌های نماز جمعه بعد از اذان، ایراد شود.[۱۴]
سنت تلاوت آیه در روز جمعه
بنابر روایتی از کتاب من لایحضره الفقیه، در مدینه مرسوم بوده که هنگام قرائت اذان برای نماز جمعه، ندا می‌دادند که دادوستد حرام شد و سپس آیه نماز جمعه را تلاوت می‌کردند.[۱۵]
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲، ج۱۰، ص۴۳۱، ۴۳۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲، ج۱۰، ص۴۳۱، ۴۳۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۲۷۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۲۷۳.
- ↑ سروش، «اقامه جمعه در دولت اسلامی»، ص۱۰۱.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۰۶۲، ۱۰۶۳، ۱۰۶۸.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۰۶۸.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۰۶۸.
- ↑ سروش، «اقامه جمعه در دولت اسلامی»، ص۱۰۱.
- ↑ سروش، «اقامه جمعه در دولت اسلامی»، ص۱۰۱.
- ↑ نگاه کنید به توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۰۶۲، ۱۰۶۴، ۱۰۷۹، ۱۰۸۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۷۴؛ بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۴۰۵ق، ج۱۰، ص۱۷۲؛ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۹۸.
- ↑ علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۳.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۹۹.
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضره فی احکام العترة الطاهره، تحقیق محمدتقی ایروانی و سیدعبدالرزاق مقرم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- توضیح المسائل مراجع، تحقیق سیدمحمدحسین بنی‌هاشمی خمینی، قم، چاپ هشتم، ۱۳۹۲ق.
- سروش، محمد، «اقامه جمعه در دولت اسلامی»، حکومت اسلامی، ش۳۲، ۱۳۸۳ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه فی احکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- محقق حلی، نجم الدین محمد بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سید الشهداء، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.