آیه ۳۴ سوره اسراء
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | اسراء |
| شماره آیه | ۳۴ |
| جزء | ۱۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | درباره نهی از تجاوز به مال یتیم و امر به وفای به عهد. |
| آیات مرتبط | آیه ۱۰ سوره نساء • آیه ۱ سوره مائده • آیه ۱۵۲ سوره انعام • آیات ۲۳ تا ۳۹ سوره اسراء |
آیه ۳۴ سوره اسراء از نزدیک شدن و دست‌درازی به مال یتیم جز در مواردی که به مصلحت او باشد، پرهیز داده و همچنین بر لزوم وفای به عهد تأکید می‌کند. این دو دستور الهی بر اساس آیه ۳۹ سوره اسراء، از مصادیق حکمت قلمداد شده که خداوند بر پیامبرش وحی کرده است.
از نظر برخی مفسران، در آیه ۳۴ سوره اسراء نزدیک‌شدن به مال یتیم با این شرط که به‌مصلحت یتیم باشد، مجاز دانسته شده است. مصلحت یتیم درباره مالش این دانسته شده که تصرف در آن موجب سود و افزایش دارایی او شود. علامه طباطبایی مفهوم فراز اول این آیه را چنین تقریر کرده است: مال یتیم را حفظ کنید تا بالغ شود و چون بالغ شد به‌دستش بسپارید.
علت امر به وفای به عهد در این آیه این دانسته شده که درباره رفتار انسان نسبت به عهدی که بسته، از نظر وفا یا عدم وفای به آن، بازخواست خواهد شد؛ گفته شده که بازخواست‌کننده ممکن است کسی که با او عهد بسته شده یا جامعه انسانی یا خداوند در روز قیامت باشد. درباره مصداق «مسئول» (کسی که مورد سؤال قرار می‌گیرد) در این آیه احتمالاتی داده شده است؛ از جمله اینکه انسان مورد سؤال واقع خواهد شد یا اینکه خود عهد مورد سؤال قرار می‌گیرد.
نهی از تجاوز به مال یتیم
﴿وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا ٣٤﴾ [اسراء:34]|﴿و به مال یتیم جز به بهترین وجه نزدیک مشوید تا به رشد برسد و به پیمان [خود] وفا کنید زیرا که از پیمان پرسش خواهد شد ٣٤﴾
از نظر مفسران، در فراز اول آیه ۳۴ سوره اسراء، از نزدیک‌شدن (تجاوز) به مال یتیم نهی شده است.[۱] نهی از نزدیک‌شدن به مال یتیم در این آیه، بر اساس آیه ۳۹ سوره اسراء، از مصادیق حکمت قلمداد شده که خداوند بر پیامبرش وحی کرده است.[۲]
از نظر سید محمدحسین طباطبایی، مفسر شیعه، شدت حرمت خوردن مال یتیم موجب شده تا در این آیه به‌جای منع از خوردن مال یتیم، از نزدیک‌شدن به آن منع شود.[۳] از نظر او این شدت حرمت از آیاتی چون آیه ۱۰ سوره نساء فهمیده می‌شود که در آن خوردن مال یتیم مانند خوردن آتش دانسته شده و آتش جهنم به مرتکبان آن وعده داده شده است.[۴]
از نظر برخی مفسران، در آیه ۳۴ سوره اسراء نزدیک‌شدن به مال یتیم با این شرط که به‌مصلحت یتیم باشد مجاز دانسته شده است.[۵] مصلحت یتیم درباره مالش این دانسته شده که تصرف در آن موجب سود و افزایش دارایی او شود.[۶] عبارت «حَتَّیٰ یبْلُغَ أَشُدَّهُ» حد زمانی امکان تصرف در مال یتیم به نفع او و به‌معنای زمانی دانسته شده که یتیم به بلوغ فکری و اقتصادی رسیده باشد؛[۷] بلوغی که با آن حکم یتیم‌بودن از او برداشته شود.[۸] علامه طباطبایی مفهوم فراز اول این آیه را چنین تقریر کرده است: مال یتیم را حفظ کنید تا بالغ شود و چون بالغ شد به‌دستش بسپارید.[۹]
امر به وفای به عهد
به‌گفته مفسران، در بخش دوم آیه ۳۴ سوره اسراء، بر لزوم وفای به عهد تأکید شده است.[۱۰] امر به وفای به عهد در این آیه، بر اساس آیه ۳۹ سوره اسراء، از مصادیق حکمت قلمداد شده که خداوند بر پیامبرش وحی کرده است.[۱۱] علت این تأکید این دانسته شده که درباره عهد از انسان بازخواست خواهد شد؛ یعنی رفتار انسان درباره عهدی که بسته، از نظر وفا یا عدم وفای به آن، مورد بازخواست کسی که با او عهد بسته شده[۱۲] یا جامعه انسانی[۱۳] (به این عنوان که عهد یک مسئولیت اجتماعی باشد) یا خداوند در روز قیامت[۱۴] قرار خواهد گرفت.
درباره مصداق واژه «مسئول» (به‌معنای مسئولٌ عَنْه= کسی که مورد سؤال قرار می‌گیرد) در آیه ۳۴ سوره اسراء احتمالاتی داده شده است؛[۱۵] از جمله گفته شده که انسان مورد سؤال واقع خواهد شد.[۱۶] برخی دیگر، عهد را مورد سؤال قلمداد کرده‌اند؛ یعنی از عهد پرسیده خواهد شد که فلان انسان نسبت به تو چگونه عمل کرد.[۱۷] در توجیه این مورد گفته شده که ممکن است عهد یکی از اعمالی باشد که در روز قیامت مجسّم می‌شوند تا به‌نفع یا ضرر انسان گواهی دهند.[۱۸]
پانویس
- ↑ طوسی، التبیان، بیروت، ج۶، ص۴۷۶؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۲۱۹.
- ↑ فضل‌الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۴، ص۱۲۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۱۲۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۹۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۹۰-۹۱.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۲۱۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۹۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۹۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۱۰۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۹۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۹۱.
- ↑ طوسی، التبیان، بیروت، ج۶، ص۴۷۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۱۱۰.
- ↑ فضل‌الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۴، ص۱۲۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۱۲۵.
- ↑ کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۵، ص۲۷۳.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۶، ص۲۳۰.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۳۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۹۱.
- ↑ فضل‌الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۴، ص۱۱۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۳۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۳، ص۹۱.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الاسلامیه)، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی و سید فضل‌الله یزدی طباطبایی، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- فضل‌الله، سید محمدحسین، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، ۱۴۱۹ق.
- کاشانی، ملا فتح الله بن شکرالله، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تحقیق ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، بی‌تا.
- مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، ۱۴۱۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.