آیه بیعت رِضوان یا آیه بیعت (سوره فتح: ۱۸) رضایت خدا از مؤمنانِ شرکت‌کننده در بیعت رِضوان را اعلام می‌کند. علمای اهل‌سنت از این آیه برای اثبات نظریه عدالت صحابه استفاده می‌کنند؛ اما مفسران شیعه معتقدند رضایت خدا در این آیه مشروط به استقامت و پایبندی به پیمان صحابه است و فقط صحابه‌ای را شامل می‌شود که بر عهد خود وفادار ماندند. از نظر مفسران شیعه، آیه ۱۰ سوره فتح، پس از این آيه نازل شده است و خدا در آن، شرط رضایت از مؤمنان را اطاعت از دستور پيامبر(ص) و پرهیز از پیمان‌شکنی قرار داده است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه بیعت رضوان • آیه رضوان • آیه بیعت |
| واقع در سوره | فتح |
| شماره آیه | ۱۸ |
| جزء | ۲۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | بیعت رضوان |
| آیات مرتبط | آیه ۱۰ سوره فتح |
طبق آیه بیعت رضوان، خدا به مؤمنانِ فداکاری که در بیعت رضوان با پیامبر(ص) بیعت کردند، پاداش‌هایی بزرگ داد: خشنودی خدا از آنها، آرامش و فتح نزدیک. همچنین در آیه بعد وعدهٔ به‌دست‌آوردن غنایم فراوانی داد که به‌گفته مفسران در جنگ خیبر به دست آمد.
نام‌گذاری و اهمیت
آیه هجدهم سوره فتح که در آن واقعه بیعت رِضوان بیان شده، به نام «آیه بیعت رضوان» یا «آیه بیعت» نامیده شده است.[۱] علمای اهل‌سنت برای اثبات نظریه عدالت همه صحابه به این آیه استناد می‌کنند.[۲]
متن و ترجمه
﴿لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا ١٨﴾ [فتح:18]
﴿به راستی خدا هنگامی که مؤمنان زیر آن درخت با تو بیعت می‌کردند از آنان خشنود شد و آنچه در دلهایشان بود بازشناخت و بر آنان آرامش فرو فرستاد و پیروزی نزدیکی به آنها پاداش داد ١٨﴾
سوره فتح: آیه ۱ ۸
بیعت رضوان
بیعت رضوان یا بیعت شَجَره پیمان جمعی از صحابه با پیامبر(ص) است که در سال ششم قمری در نزدیکی مکه انجام گرفت. به گزارش ابن‌هشام تاریخ‌نگار قرن سوم قمری در السّیرةُ النَّبویه، در این واقعه، پیامبر(ص) همراه تعدادی از صحابه، به قصد عمره از مدینه خارج شد؛ اما مشرکان قریش از ورودشان به مکه جلوگیری کردند. بین پیامبر و مشرکان قریش فرستادگانی رفت‌وآمد داشتند. شایعه کشته‌شدن یکی از فرستادگان پیامبر(ص) به دست قریش سبب شد پیامبر صحابه را به بیعت فراخوانَد و آنان بیعت کردند تا پای جان از پیامبر دفاع کنند. این واقعه در نهایت، به صلح حُدَیبیّه انجامید و قرار شد آن سال، مسلمانان حج به جا نیاورند و سال بعد، برای زیارت خانه خدا به مکه بروند.[۳]
محتوا؛ پاداش بیعت‌کنندگان
در این آیه، خدا از مؤمنانی که در بیعت رضوان با پیامبر(ص) بیعت کردند، ابراز رضایت کرده است.[۴] خداوند طبق این آیه به مؤمنانِ فداکاری که در لحظه‌ای حساس، با پیامبر(ص) بیعت کردند، سه پاداش بزرگ داد:
- خشنودیِ خدا از آنها: «رَضِيَ اللَّه»؛
- آرامش: «فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ»: چنان آرامشی بر آنها نازل کرد که در میان انبوه دشمنان در نقطه دوردستی از دیار خود، در میان سلاح‌های آماده آنها، با نداشتن اسلحه کافی، ترس و وحشتی به دل راه نمی‌دادند و همچون کوه، استوار و پابرجا ایستاده بودند؛
- فتح نزدیک: «أَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا»:به گفته بیشتر مفسران، این فتح فتح خیبر بود و تعبیر به قریباً تأییدی بر همین مطلب است؛ زیرا فتح خیبر در آغاز سال هفتم قمری و به فاصله چند ماه پس از صلح حُدَیبیّه تحقق یافت. همچنین عبارت «وَ مَغانِمَ کَثِیرَةً یَأْخُذُونَها» که در آیه بعد آمده، اشاره به غنایمی است که در فتح خیبر در فاصله کوتاهی به دست مسلمانان افتاد.[۵]
استناد به آیه برای اثبات عدالت صحابه
برخی از عالمان اهل‌سنت، این آیه را دلیلی بر عدالت همه صحابه می‌دانند.[۶] عالمان اهل‌سنت خشنود بودن خداوند از صحابه را دلیل بر عدالت همه آنان دانسته و گفته‌اند کسی که خدا از او راضی شد، هرگز بر او غضب نمی‌کند.[۷] به‌گفته عالمان شیعه این آیه بر عدالت همه صحابه دلالت ندارد؛ چراکه در این آیه فقط صحابه‌ای منظور است که در بیعت رضوان حضور داشتند و بر عهد و پیمان خود استوار ماندند، نه همه صحابه.[۸] همچنین عدالت همه صحابه با آیه ۱۰۱ سوره توبه سازگار نیست؛ زیرا آیه مذکور برخی از صحابه را منافق معرفی می‌کند.[۹]
مفسران شیعه رضایت الهی در آیه را مشروط به استقامت در پیروی از پیامبر(ص) می‌دانند.[۱۰] به گفته علی بن ابراهیم قمی، نویسنده تفسیر قمی، آیه ۱۰ سوره فتح، پس از این آيه نازل شده است و خداوند در آن، شرط رضایت از مؤمنان را اطاعت از دستور پيامبر(ص) و پرهیز از پیمان‌شکنی قرار داده است.[۱۱]
پانویس
- ↑ دفتر تبلیغات اسلامی، فرهنگنامه علوم قرآن، ص۳۴۷.
- ↑ نگاه کنید به ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، دارالمعرفه، ج۲، ص۳۰۸-۳۱۶.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، دارالسرور، ج۲، ص۳۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۶۶-۶۸.
- ↑ خطیب بغدادی، الکفایه، المکتبة العلمیه، ج۱، ص۶۴؛ ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴.
- ↑ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۹، ص۳۲۹.
- ↑ سوره توبه، آیه۱۰۱.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۵؛ طباطبایی، المیزان، اسماعیلیان، ج۱۸، ص۲۹۲.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۵.
منابع
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۹۹۲م/۱۴۱۲ق.
- ابن‌هشام، عبدالملک بن هشام، السيرة النبوية، دارالمعرفه، بی‌تا.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایه فی علم الروایة، تحقیق ابوعبدالله السورقی و ابراهیم حمدی المدنی، مدینه، المکتبة العلمیه، بی‌تا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، بی‌تا.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، مقدمه آقابزرگ تهرانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح طیب موسوی جزائری، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی و دوم، ۱۳۷۴ش.