آیه ۳۲ سوره حج
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه تعظیم شعائر |
| واقع در سوره | سوره حج |
| شماره آیه | ۳۲ |
| جزء | ۱۷ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | بزرگداشت نشانه‌های عبادت خدا |
| آیات مرتبط | آیه ۱۵۸ سوره بقره • آیه ۵ سوره مائده • آیه ۲۶ سوره حج |
آیه ۳۲ سوره حج یا آیه تعظیم شعائر بر بزرگداشت شعائر الهی تأکید می‌کند و آن را نشأت‌گرفته از قلب انسان باتقوا می‌داند. برخی پژوهشگران دینی با استناد به این آیه، قائل به وجوب برپایی شعائر دینی توسط حاکم اسلامی شده‌اند. منظور از تعظیم شعائر در این آیه این دانسته شده که انسان مؤمن بداند آنها از روی حکمت و مصلحت تشریع شده و باید موقعیت آنها نزد اذهان و افکار مردم بالا برده شود.
مفسران قرآن، واژه شعائر در این آیه را شامل همه آیین‌های الهی می‌دانند که انسان را به یاد خدا می‌اندازد و نشان از بزرگی خدا دارد. به گفته آنها این واژه منحصر در مناسک حج یا قربانی حج نیست؛ بلکه همه علامت‌هایی که خدا برای اطاعتش نصب کرده را در بر می‌گیرد. آنها استناد تعظیم شعائر به قلب با تقوا را به‌دلیل جداسازی انسان‌های متظاهر و منافق از مؤمنان حقیقی دانسته‌اند.
معرفی و نکات کلی
آیه ۳۲ سوره حج در میان چهار آیه‌ای[۱] که واژه شعائر در آنها به کار رفته، تنها آیه‌ای است که گفته شده از لزوم تعظیم شعائر الهی سخن به میان می‌آورد.[۲] مفسران طبق آنچه در این آیه آمده، حفظ احترام شعائر الهی را کاری می‌دانند که از قلب‌های باتقوا نشأت می‌گیرد یا نشانه قلب باتقوا است.[۳]
پژوهشگران دینی لازمه نسبت دادن شعائر به قلوب در این آیه را به‌معنای اعتقاد به آنها و منظور از تعظیم شعائر را اعتقاد به حکیمانه بودن آنها دانسته‌اند.[۴] همچنین برخی با استناد به این آیه، قائل به وجوب برپائی شعائر اسلامی و برخورد با ممتنعین از اقامه آن توسط حاکم اسلامی شده‌اند.[۵]
﴿ذَلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ ٣٢﴾ ﴿این است [فرایض خدا] و هر کس شعایر خدا را بزرگ دارد در حقیقت آن [حاکی] از پاکی دلهاست ٣٢﴾
شعائر چیست؟
درباره چیستی شعائر مورد اشاره خدا در آیه ۳۲ سوره حج، چندین نظر از سوی مفسران ارائه شده است. به گفته طبرسی در تفسیر مجمع البیان، مناسک حج، قربانی حج و دین خدا ازجمله این نظرات درباره چیستی شعائر است.[۶] علامه طباطبایی شعائر را علامت‌هایی می‌داند که خدا برای اطاعتش نصب کرده و باید احترام آن را نگه داشت مانند صفا و مروه.[۷] همچنین در تفسیر نمونه آمده است: شعائر الله شامل تمام آیین‌های الهی است که انسان را به یاد خدا می‌اندازد و اگرچه مناسک حج هم جزو آنها است ولی هیچ دلیل مبنی بر اختصاص عبارت شعائر الله در این آیه به قربانی و مناسک حج وجود ندارد.[۸] سید محمدتقی مدرسی در تفسیر من هدی القرآن، شعائر را مجموعه‌ای از واجبات دینی مانند مناسک حج، نماز جمعه و نماز جماعت دانسته که نشان از بزرگی خدا دارد.[۹]
منظور از تعظیم شعائر الله
منظور از بزرگداشت شعائر، بزرگی جسمانی قربانی حج و مانند آن نیست؛ بلکه حقیقت تعظیم آن است که مقام و موقعیت این شعائر نزد افکار و اذهان مردم بالا برده شود و آنچه در خور احترام و عظمت آنها است، بجا آورده شود.[۱۰] همچنین درباره دلیل تعظیم شعائر گفته شده، شخص مؤمن باید بداند این شعائر از روی حکمت و مصلحت تشریع شده و باعث نجات انسان در دنیا و آخرت خواهد شد به همین دلیل باید احترام آنها را رعایت کند.[۱۱]
ارتباط تعظیم شعائر با تقوای قلب
در آیه ۳۲ سوره حج، منشأ تعظیم شعائر الله، قلب باتقوا و نشانه آن دانسته شده است. به گفته علامه طباطبایی منشأ تعظیم شعائر تقوا است و تقوا به‌دلیل داشتنِ ماهیت معنوی، مرتبط با دل و جان انسان خواهد بود.[۱۲] ملاصدرا نیز در تفسیرش ضمن برشمردن اخلاص به عنوان یکی از معانی تقوا، تقوای قلب را در این آیه به اخلاصِ قلب تعبیر کرده است.[۱۳] به باور آیت‌الله مکارم شیرازی، خداوند در این آیه، تعظیم را به قلب مستند کرده؛ زیرا بسیاری از افراد متظاهر و منافق، اگرچه تظاهر به تعظیم شعائر می‌کردند؛ ولی چون این کار از قلب آنها سرچشمه نمی‌گیرد، بی‌ارزش است.[۱۴] در تفسیر اطیب البیان نیز آمده است که استناد تعظیم به قلب در این آیه به این دلیل است که گاهی انسان به وظایف و تکالیف خود عمل کند؛ ولی اهمیتی به آن نمی‌دهد و از روی بی‌میلی و اکراه یا از روی خوف و رجا انجام می‌دهد که این نوع عمل از تقوای دل نشأت نگرفته است؛ بلکه عملی از قلب سرچشمه می‌گیرد که با قصد خالص انجام شود.[۱۵]
پانویس
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۵۸؛ سوره مائده، آیه ۵؛ سوره حج، آیه ۲۶؛ سوره حج، آیه ۳۲.
- ↑ رحیمی، «تعظیم و برزگداشت شعائر الهی در آینه فقه اسلامی»، ص۲۴-۲۵؛ علی‌نیا خطیر، «حاکم اسلامی و اقامه شعائر دینی»، ص۱۶۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۳۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۷۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۹۶-۹۷.
- ↑ رحیمی، «تعظیم و برزگداشت شعائر الهی در آینه فقه اسلامی»، ص۳۱.
- ↑ علی‌نیا خطیر، «حاکم اسلامی و اقامه شعائر دینی»، ص۱۶۳ و ۱۸۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۳۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۷۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۹۷.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۳۸۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۹۷.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۹، ص۲۹۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۷۳.
- ↑ ملاصدرا، تفسیرالقرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۲۳۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۹۷-۹۸.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۹، ص۲۹۸.
منابع
- رحیمی، مرتضی، «تعظیم و برزگداشت شعائر الهی در آینه فقه اسلامی»، در دوفصلنامه آموزه‌های فقهی، شماره ۲، ۱۳۸۸ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیران فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، نشر اسلام، ۱۳۶۹ش.
- علی‌نیا خطیر، نادعلی، «حاکم اسلامی و اقامه شعائر دینی»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۶۱، ۱۳۹۰ش.
- مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، ۱۴۱۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، نشر بیدار، قم، چاپ دوم ، ۱۳۶۶ش.