سوره صَف شصت و یکمین سوره و از سورههای مدنی قرآن است که در جزء ۲۸ جای گرفته است. این سوره به مناسبت اشاره به صف جهادگران در آیه ۴ سوره صف به این نام خوانده میشود.
سوره به موضوعاتی همچون تسبیح خدا، سرزنش افرادی که گفتار و کردارشان همخوانی ندارد، پیروزی نهایی دین الهی و تشویق به جهاد میپردازد. از آیات مشهور آن، آیه نصر من الله است که مؤمنان را به پیروزی بشارت میدهد و مفسران آن را اشاره به فتح مکه یا ظهور حضرت مهدی(عج) دانستهاند.
در فضیلت تلاوت این سوره روایاتی نقل شده که از جمله وعده همراهی با حضرت عیسی(ع) در قیامت را برای قاری آن بیان میکند.
معرفی
نامگذاری
این سوره را به این دلیل صف نامیدهاند که در آیه چهارم آن، به صف جهادگران اشاره شده است. این سوره را «سوره حواریون» و «سوره عیسی(ع)» نیز نامیدهاند؛ چراکه آیه آخر آن درباره آنان سخن میگوید. حواریون یاران نزدیک حضرت عیسی(ع) بودند.[۱]
سوره صف مؤمنان را به جهاد در راه خدا فرا میخواند و اسلام را به نور الهی تشبیه میکند که دشمنان درصدد خاموشکردن آنند، ولی خداوند آن را کامل خواهد کرد و بر هر دینی غلبه میدهد. این سوره بر پیروی از پیامبر(ص) - که عیسی(ع) نیز به آمدنش بشارت داده - تأکید دارد و از مؤمنان میخواهد به وعدههای خود پایبند باشند.[۶] آیات ۷ و ۸ به تقابل حق و باطل اشاره کرده و دین حق را نور الهی میدانند.[۷] آیه ۴ به صفبندی مجاهدان مانند بنایی محکم اشاره دارد این تعبیر در دعاهای مربوط به امام مهدی(ع) نیز مورد استناد قرار گرفته است، از جمله در زیارتی که مؤمنان خود را از یاران صفبسته او میخوانند.[۸]
ترجمه:ای کسانی که ایمان آوردهاید، چرا چیزی میگویید که انجام نمیدهید؟ نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید.
شأن نزول این آیه را درباره گروهی از مسلمانان میدانند که با وجود اظهار تمایل به شناخت محبوبترین اعمال نزد خدا (جهاد)، در آزمایش غزوه احد از میدان گریختند.[۱۰] بر اساس تفسیر قمی، این آیه همچنین ناظر به برخی صحابه است که با وجود وعده یاری پیامبر(ص) و پیمان بر عدم مخالفت با دستورات او- بهویژه درباره امام علی(ع) - به عهد خود وفا نکردند.[۱۱]علامه طباطبایی در تحلیل این رفتار، میان نفاق (وعده دروغین از ابتدا) و سستی اراده (ضعف در عمل به وعدهها به رغم نیت اولیه) تمایز قائل شده و هر دو را از موانع سعادت انسان برشمرده است.[۱۲]
«یرِیدُونَ لِیطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ کرِهَ الْکافِرُونَ» (آیه ۸)
این آیه به تلاش دشمنان برای خاموش کردن نور الهی اشاره دارد. علامه طباطبایی در المیزان این آیه و آیه بعد را پاسخ به اتهامات دشمنان میداند که پیامبر(ص) را ساحر خوانده و قرآن را سحر پنداشتند.[۱۳] به گفته مفسران، دشمنان از روشهایی مانند تهمت، انکار وحی، تحقیر مؤمنان و شرک برای مقابله با نور خدا استفاده میکنند.[۱۴] برخی روایات نیز نور الهی را به ولایت امام علی(ع) و استمرار حجت الهی در زمین تفسیر کردهاند.[۱۵]
این آیه مشابه آیه ۳۲ سوره توبه است اما به گفته راغب اصفهانی در سوره توبه، دشمنان عمداً و مستقیماً قصد خاموش کردن نور خدا را دارند (یرِیدُونَ أَنْ یطْفِئُوا)، در حالی که در سوره صف، آنها در پی یافتن وسیلهای برای این کار هستند (یرِیدُونَ لِیطْفِئُوا).[۱۶]
ترجمه: یاری و پیروزی نزدیکی از جانب خداست. مؤمنان را [به آن] بشارت ده.
درباره اینکه منظور از «فتح قریب: پیروزی نزدیک» کدام پیروزی است، مفسران چند احتمال مطرح کردهاند. بسیاری آن را به فتح مکه تفسیر کردهاند، و بعضی به پیروزی بر سرزمینهای ایران و روم و بعضی به همه فتوحات اسلامی که به فاصله نزدیکی برای مسلمانان به دست آمد.[۱۷] در تفسیر قمی آمده است منظور از فتح قریب، پیروزی قائم آل محمد است.[۱۸] این آیه در میان شیعیان، تبدیل به یک شعار شده است و مردم آن را در مناسبتها بر روی پرچم مینویسند.[۱۹]
ترجمه:ای کسانی که ایمان آوردهاید، آیا شما را بر تجارتی راه نمایم که شما را از عذابی دردناک میرهاند؟به خدا و فرستاده او بگروید و در راه خدا با مال و جانتان جهاد کنید. این [گذشت و فداکاری] اگر بدانید، برای شما بهتر است.
درباره فضیلت تلاوت سوره صف از پیامبر(ص) روایت شده است هر کس سوره حضرت عیسی (سوره صف) را قرائت کند، مادامی که در دنیاست، عیسی(ع) بر او درود میفرستد و برای او طلب مغفرت و آمرزش میکند و در روز قیامت رفیق و همراه حضرت عیسی(ع) خواهد بود.[۲۰] از امام محمدباقر(ع) روایت شده است هر کس سوره صف را قرائت کند و آن را در نمازهای واجب و مستحب خود همیشه بخواند، خداوند او را همراه با فرشتگان و پیامبران الهی در یک «صف» قرار خواهد داد.[۲۱]
﴿و [یاد کن] هنگامی را که موسی به قوم خود گفت ای قوم من چرا آزارم میدهید با اینکه میدانید من فرستاده خدا به سوی شما هستم پس چون [از حق] برگشتند خدا دلهایشان را برگردانید و خدا مردم نافرمان را هدایت نمیکند ٥﴾
﴿و هنگامی را که عیسی پسر مریم گفت ای فرزندان اسرائیل من فرستاده خدا به سوی شما هستم تورات را که پیش از من بوده تصدیق میکنم و به فرستادهای که پس از من میآید و نام او احمد است بشارتگرم پس وقتی برای آنان دلایل روشن آورد گفتند این سحری آشکار است ٦﴾
﴿تا گناهانتان را بر شما ببخشاید و شما را در باغهایی که از زیر [درختان] آن جویبارها روان است و [در] سراهایی خوش در بهشتهای همیشگی درآورد این [خود] کامیابی بزرگ است ١٢﴾
﴿ای کسانی که ایمان آوردهاید یاران خدا باشید همان گونه که عیسیبنمریم به حواریون فتیاران من در راه خدا چه کسانیاند حواریون گفتند ما یاران خداییم پس طایفهای کفر ورزیدند و کسانی را که گرویده بودند بر دشمنانشان یاری کردیم تا چیره شدند ١٤﴾
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است به تسبیح خدا میپردازند و اوست ارجمند حکیم ١ ای کسانی که ایمان آوردهاید چرا چیزی میگویید که انجام نمیدهید ٢ نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید ٣ در حقیقتخدا دوست دارد کسانی را که در راه او صف در صف چنانکه گویی بنایی ریخته شده از سرباند جهاد میکنند ٤ و [یاد کن] هنگامی را که موسی به قوم خود گفت ای قوم من چرا آزارم میدهید با اینکه میدانید من فرستاده خدا به سوی شما هستم پس چون [از حق] برگشتند خدا دلهایشان را برگردانید و خدا مردم نافرمان را هدایت نمیکند ٥ و هنگامی را که عیسی پسر مریم گفت ای فرزندان اسرائیل من فرستاده خدا به سوی شما هستم تورات را که پیش از من بوده تصدیق میکنم و به فرستادهای که پس از من میآید و نام او احمد است بشارتگرم پس وقتی برای آنان دلایل روشن آورد گفتند این سحری آشکار است ٦ و چه کسی ستمگرتر از آن کس است که با وجود آنکه به سوی اسلام فراخوانده میشود بر خدا دروغ میبندد و خدا مردم ستمگر را راه نمینماید ٧ میخواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند و حال آنکه خدا گر چه کافران را ناخوش افتد نور خود را کامل خواهد گردانید ٨ اوست کسی که فرستاده خود را با هدایت و آیین درست روانه کرد تا آن را بر هر چه دین است فائق گرداند هر چند مشرکان را ناخوش آید ٩ ای کسانی که ایمان آوردهاید آیا شما را بر تجارتی راه نمایم که شما را از عذابی دردناک میرهاند ١٠ به خدا و فرستاده او بگروید و در راه خدا با مال و جانتان جهاد کنید این [گذشت و فداکاری] اگر بدانید برای شما بهتر است ١١ تا گناهانتان را بر شما ببخشاید و شما را در باغهایی که از زیر [درختان] آن جویبارها روان است و [در] سراهایی خوش در بهشتهای همیشگی درآورد این [خود] کامیابی بزرگ است ١٢ و [رحمتی] دیگر که آن را دوست دارید یاری و پیروزی نزدیکی از جانب خداست و مؤمنان را [بدان] بشارت ده ١٣ ای کسانی که ایمان آوردهاید یاران خدا باشید همان گونه که عیسیبنمریم به حواریون فتیاران من در راه خدا چه کسانیاند حواریون گفتند ما یاران خداییم پس طایفهای کفر ورزیدند و کسانی را که گرویده بودند بر دشمنانشان یاری کردیم تا چیره شدند ١٤﴾
↑رجوع کنید به: «پرچمهای نصر من الله و فتح قریب در دست راهپیمایان»، خبرگزاری دفاع مقدس؛ «نصر من الله و فتح قریب»، پایگاه بصیرت؛ «شکوه حزبالله با شعار نصر من الله و فتح قریب»، امیدنیوز.
