سوره روم سی‌امین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۱ جای دارد. علت نام‌گذاری این سوره به نام «روم» در پیشگویی شکست رومیان از ایرانیان و در آینده نزدیک شکست ایرانیان از رومیان بوده است. کلمه روم در آغاز این سوره بعد از حروف مقطعه به کار رفته است.
سوره روم از وعده نصرت الهی و سیر آفاقی و انفسی سخن می‌گوید و به تبیین بخشی از قوانین تشریعی و تکوینی مانند مسأله ازدواج، مودت و رحمت فطری میان انسان‌ها، دستگیری از نیازمندان و نهی از رباخواری پرداخته است.
از آیات مشهور این سوره آیه فطرت است که به سرشت الهی و نوع آفرینش انسان‌ها پرداخته و گرایش انسان به خدا و دین را فطری و برخاسته از درون آن می‌داند.
نام‌گذاری این سوره به نام «روم» با توجه به آیه دوم این سوره و اشاره (پیشگویی) به شکست‌خوردن رومیان از ایرانیان و بعد از آن شکست خوردن ایرانیان از رومیان در چند سال بعد است.[۱]
ترتیب و محل نزول
سوره روم از سوره‌های مکی و در ترتیب نزول هشتاد و چهارمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مصحف سی‌امین سوره است و در جزء ۲۱ جای دارد.[۲]
تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره روم شانزدهمین سوره‌ای است که با حروف مقطعه آغاز شده و دارای ۶۰ آیه، ۸۲۰ کلمه، ۳۴۷۲حرف و از نظر حجم از سوره‌های مثانی و در حدود یک حزب قرآن است.[۳]
محتوا
وعده قطعی خدا به یاری دین و مومنان و سیر انفسی و آفاقی از مضامین اصلی سوره روم است. رستاخیز و جدایی گروه‌ها و سرنوشت‌ها، دعوت به توحید، فطرت انسان، رابطه مستقیم میان اعمال مردم و حوادث عالم، تاثیر رفتار آدمی بر ظهور فتنه و فساد و مسأله اختلاف، تفرقه و گروه‌گرایی و زیان‌ها و آثار منفی آن در دین و جامعه از دیگر موضوعات این سوره است.[۴] پرداختن به بخشی از قوانین خلقت و سُنن الهی مانند مسأله زوجیت، مودت و رحمت فطری میان انسان‌ها، اختلاف شب و روز، زبان‌ها و رنگ‌ها، نزول باران و احیای زمین مرده و قوام آسمان و زمین در فضا نیز مورد شرح و تبیین قرار گرفته و بر بعضی از احکام مانند نهی از رباخواری و لزوم دستگیری از مستمندان و خویشان تاکید شده است.[۵]
شان نزول نخستین آیات
نزول آیات نخستین سوره روم را به مناسبت جنگی که میان ایران و روم درگرفته بود دانسته‌اند؛ چراکه پس از غلبه ایرانیان بر رومیان، مشرکانمکه این پیروزی را به فال نیک گرفته و دلیل بر حقانیت خود دانستند و می‌گفتند ایرانیان مجوسی و مشرک و رومیان مسیحی و اهل کتاب هستند و همانگونه که ایرانیان بر رومیان پیروز شدند، پیروزی نهایی از آن مشرکان است و طومار اسلام به زودی پیچیده خواهد شد. این نتیجه‌گیری اگرچه پایه و اساسی نداشت؛ ولی به خاطر فضای تبلیغاتی منفی، کار بر مسلمانان سخت آمد؛ به همین دلیل آیات ابتدایی سوره روم نازل شد و خبر از پیروزی رومیان بر ایرانیان داد. نزول این آیات را دارای چنان تاثیر دلگرم‌کننده‌ای برای مسلمانان دانسته‌اند که بعضی از مسلمانان روی این مساله با مشرکان شرط‌بندی می‌کردند.[۷]
آیات مشهور و نام‌دار
آیاتی از سوره روم مانند آیه فطرت، آیات سفر و آیات تسبیح جزو آیات مشهور و نام‌دار است.
(آن گاه بدترین سرانجام، سرانجام کسانی بود که مرتکب زشتی شدند به سبب اینکه آیات خدا را تکذیب کردند و همواره آنها را به مسخره می‌گرفتند.)
به اعتقاد مفسران دو احتمال در آیه است۱ـ اعراب کلمه (عَاقِبَةُ) مرفوع باشد در این صورت معنای آیه این است که فرجام و عاقبت بدکاران، تکذیب و استهزاء آیات الهی است.۲- اعراب کلمه (عَاقِبَةَ) منصوب باشد که معنای آیه می‌شود که بدترین سرانجام برای کسانی است که مرتکب زشتی و کارهای بد شدند. و چون آیه در مقام انذار و بصیرت و عبرت است؛ باید سرانجام گنه‌کاران (سوءآ یا همان سوء العذاب و عذاب بد) به رخ آنان کشیده شود، نه اینکه بگوییم گنه‌کاران سرانجام به کفر و تکذیب آیات خدا و استهزاء آن کشیده می‌شوند. [۸]
در کتب مقاتل و تاریخ است که حضرت زینب(س) پس از واقعه عاشورا در خطبه‌اش در مجلس یزید به این آیه استشهاد کرد و یزید و حکومتش را جزو کسانی دانست که آیات الهی را تکذیب و استهزاء کرده‌اند.و در واقع آنها را محکوم به کفر کرد. [۹]
«فَأَقِمْ وَجْهَک لِلدِّینِ حَنِیفًا ۚ فِطْرَ‌تَ اللهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیهَا ۚ لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللهِ ۚ ذَٰلِک الدِّینُ الْقَیمُ وَلَٰکنَّ أَکثَرَ النَّاسِ لَا یعْلَمُونَ﴿۳۰﴾» (پس روی خود را با گرایش تمام به حق، به سوی این دین کن، با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرینش خدای تغییرپذیر نیست. این است همان دین پایدار، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.)
آیه ۳۰ سوره روم مشهور به آیه فطرت است که به سرشت الهی و نوع آفرینش انسان‌ها پرداخته است و گرایش انسان به خدا و دین را فطری و برخاسته از درون آن می‌داند.[۱۰]علامه طباطبایی مراد از دین در این آیه را دین اسلام می‌داند.[۱۱]
آیه عدم خلف وعده خدا
«وَعْدَ اللهِ ۖ لَا یخْلِفُ اللهُ وَعْدَهُ وَلَٰکنَّ أَکثَرَ النَّاسِ لَا یعْلَمُونَ﴿۶﴾» (خدا وعده‌اش را خلاف نمی‌کند، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.)
در این آیات به مساله خُلف وعده نکردن خداوند و نفی کلی آن از خداوند اشاره شده است. علامه طباطبایی ذیل این آیه بر این باور است خلف وعده در موارد اضطراری گاه امری پسندیده است به همین جهت می‌توان گفت قبح آن ذاتی نیست؛ ولی از آنجایی که هیچ عاملی خدا را مضطر به خلف وعده نمی‌کند پس خلف وعده در حق خدا همیشه زشت و قبیح است و علاوه بر آن خلف ملازم با کمبود است و خدا کاملی است که کمبود درباره او محال است؛ بنابراین خداوند همیشه به وعده‌هایش عمل می‌کند.[۱۲]
آیات سفر (۹ و ۴۲)
«أَوَلَمْ یسِیرُ‌وا فِی الْأَرْضِ فَینظُرُ‌وا کیفَ کانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ ۚ کانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا الْأَرْضَ وَعَمَرُوهَا أَکثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَاءَتْهُمْ رُ‌سُلُهُم بِالْبَینَاتِ ۖ فَمَا کانَ اللهُ لِیظْلِمَهُمْ وَلَٰکن کانُوا أَنفُسَهُمْ یظْلِمُونَ﴿۹﴾قُلْ سِیرُ‌وا فِی الْأَرْضِ فَانظُرُ‌وا کیفَ کانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلُ ۚ کانَ أَکثَرُ‌هُم مُّشْرِ‌کینَ﴿۴۲﴾» (آیا در زمین نگردیده‌اند تا ببینند فرجام کسانی که پیش از آنان بودند، چگونه بوده است؟ آنها بس نیرومندتر از ایشان بودند، و زمین را زیر و رو کردند و بیش از آنچه آنها آبادش کردند آن را آباد ساختند، و پیامبرانشان دلایل آشکار برایشان آوردند. بنابراین خدا بر آن نبود که بر ایشان ستم کند، لیکن خودشان بر خود ستم می‌کردند./ بگو: در زمین بگردید و بنگرید فرجام کسانی که پیشتر بوده [و] بیشترشان مشرک بودند چگونه بوده است.)
در این آیات لزوم سیر و سفر در میان آثار گذشتگان و عبرت‌آموزی از عاقبت آنان را به مسلمانان تذکر داده است.[۱۳]می‌آید.
مطهری مفسر و مجتهد شیعه براین باور است که آیاتی مانند: «قل سیروا فی الارض» نشانگر آن است که قرآن به طور صریح و قاطع، «تاریخ» را به عنوان یک منبع شناخت برای مطالعه عرضه کرده است تا انسان با تحولات تاریخی زندگی و جامعه بشری آشنا شود.[۱۴]
آیات تسبیح
«فَسُبْحَانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَحِینَ تُصْبِحُونَ﴿۱۷﴾وَلَهُ الْحَمْدُ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَ عَشِیا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ﴿۱۸﴾» (پس خدا را تسبیح گویید آنگاه که به عصر درمی‌آیید و آنگاه که به بامداد درمی‌شوید. و ستایش از آنِ اوست در آسمانها و زمین و شامگاهان و وقتی که به نیمروز می‌رسید.)
در این آیات بعد از اینکه مباحثی درباره مبدا و معاد و پاداش مومنان و مجازات مشرکان آمد، خداوند به تسبیح، تحمید و تنزیه خود پرداخته است. برخی از مفسران بر اساس پاره‌ای از روایات منظور از تسبیح گفتن خدا را در این آیات به اوقات نماز تفسیر کرده[۱۵] و برخی آن را بر مطلق تسبیح در همه اوقات منطبق دانسته‌اند.[۱۶]
آیه ازدواج
«وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکم مِّنْ أَنفُسِکمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَکم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِک لَآیاتٍ لِّقَوْمٍ یتَفَکرُ‌ونَ﴿۲۱﴾» (و از نشانه‌های او اینکه از [نوع] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدانها آرام گیرید، و میانتان دوستی و رحمت نهاد. آری، در این [نعمت] برای مردمی که می‌اندیشند قطعاً نشانه‌هایی است.)
خداوند از نشانه‌های خود به آفرینش زوج انسان اشاره کرده‌است که باعث تکامل و آرامش انسان در زندگی می‌شود و به محبتی و رحمتی که در میان آنان قرار داده نیز اشاره می‌کند.علامه طباطبایی در تفسیر آیه می‌گوید که هر یک از مرد و زن دستگاه تناسلى دارند که با دستگاه تناسلى دیگرى کامل مى گردد و از مجموع آن دو توالد و تناسل صورت مى گیرد، و هر یک از آن دو به تنهایی ناقص و محتاج به دیگری است ، و از مجموع آن دو، واحدى کامل و تمام برای تولید نسل درست می‌شود، و به خاطر همین نقص و احتیاج است که هر یک به سوى دیگرى حرکت مى‌کند، و چون به هم برسند آرام مى‌شوند، زیرا که هر ناقصى مشتاق به کمال است ، و هر محتاجى مایل به زوال حاجت و فقر خویش است ، و این حالت همان نیازمندی شدید هر یک به دیگری است که در هر یک از این دو طرف به ودیعت نهاده شده است. [۱۷]
آیه ۶۰
«فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللهِ حَقٌّ ۖ وَلَا یسْتَخِفَّنَّک الَّذِینَ لَا یوقِنُونَ﴿۶۰﴾» (پس صبر کن که وعده خدا حق است، و زنهار تا کسانی که یقین ندارند، تو را به سبکسری واندارند.)
دعوت پیامبر به صبر بر مصائب به امید تحقق وعده الهی و حفظ متانت و حلم و وقار در برابر زور گویی هایی مخالفان و کسانی که به تحقق وعده های نصرت الهی یقین ندارند محور اصلی آیه است و وعده اول سوره و آخر آن یکى است ، و آن وعده به نصرت و پیروزی حق است. [۱۸]در واقع سوره‌ى روم با پيش‌بينى پيروزى(رومیان بر ایرانیان) شروع شد و با وعده الهى به نصرت گروه حقّ پايان يافت. [۱۹]
«وَمَا آتَیتُم مِّن رِّ‌بًا لِّیرْ‌بُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یرْ‌بُو عِندَ اللهِ ۖ وَمَا آتَیتُم مِّن زَکاةٍ تُرِ‌یدُونَ وَجْهَ اللهِ فَأُولَٰئِک هُمُ الْمُضْعِفُونَ﴿۳۹﴾» (و آنچه [به قصد] ربا می‌دهید تا در اموال مردم سود و افزایش بردارد، نزد خدا فزونی نمی‌گیرد؛ و[لی] آنچه را از زکات -در حالی که خشنودی خدا را خواستارید- دادید، پس آنان همان فزونی‌یافتگانند [و مضاعف می‌شود].)
گروهی از مفسران مراد از ربا در اینجا را همان ربای حرام دانسته‌اند و گروهی دیگر می‌گویند ربای حلال است که دیگران به قصد هدیه به افراد ثروتمند می‌دهند تا از طرف آنان بیشتر پس بگیرند.[۲۰]محمدجواد مغنیه در تفسیر الکاشف بر این باور است که این آیه را بر هر دو معنا حمل کنیم و مقصود آن است که هیچکدام از این دو تن یعنی خورنده ربای حرام و هدیه دهنده به قصد سود در پیشگاه خدا پاداش ندارد جز اینکه اولی مجازات دارد و دومی نه پاداش دارد و نه مجازات. در مقابل کسانی که به خاطر خدا انفاق می‌کنند خداوند به دارایی‌های آنان در دنیا و پاداش آخرت آنان می‌افزاید.[۲۱]برخی روایات قرضی را که بدون هیچ شرطی، قرض گیرنده مقدار بیشتر به قرض دهنده می‌دهد؛ مصداق ربای حلالی دانسته که پاداشی در پیشگاه خدا ندارد و اگر شرطی برای اضافه صورت بگیرد مصداق ربای حرام است. [۲۲]
در فضیلت قرائت این سوره نقل است: هر کس سوره روم را بخواند، ده برابر تمامی فرشتگانی که خداوند را در بین زمین و آسمان تسبیح گفته‌اند حسنه به او داده می‌شود و هر آنچه که در روز یا شبش از دست داده دوباره به دست می‌آورد.[۲۳] در ثواب الاعمال به نقل از امام صادق(ع) آمده ثواب قرائت سوره روم و عنکبوت در شب بیست و سوم رمضان، بهشت است و در ادامه امام فرمود: مطمئن هستم که این دو سوره نزد خداوند جایگاهی بزرگ دارد.[۲۴]
در برخی کتب روایی آمده است هر کس در عصر سه بار آیات ۱۸-۱۷ سوره روم را بخواند، هیچ خیر و خوبی‌ای در آن شب از او فوت نمی‌شود و همه بدی‌ها و شرور، آن شب از او برداشته می‌شود و هر کس صبح‌گاه سه بار این آیات را بخواند نیز چنین بهره‌ای می‌برد.[۲۵] و به تلاوت کننده این دو آیه(۱۸-۱۷ سوره روم) وعده بهشت داده شده است.[۲۶]
﴿آیا در خودشان به تفکر نپرداخته‌اند خداوند آسمانها و زمین و آنچه را که میان آن دو است جز به حق و تا هنگامی معین نیافریده است و [با این همه] بسیاری از مردم لقای پروردگارشان را سخت منکرند ٨﴾
﴿آیا در زمین نگردیده‌اند تا ببینند فرجام کسانی که پیش از آنان بودند چگونه بوده است آنها بس نیرومندتر از ایشان بودند و زمین را زیر و رو کردند و بیش از آنچه آنها آبادش کردند آن را آباد ساختند و پیامبرانشان دلایل آشکار برایشان آوردند بنابراین خدا بر آن نبود که بر ایشان ستم کند لیکن خودشان بر خود ستم می‌کردند ٩﴾
﴿و از نشانه‌های او اینکه از [نوع] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و میانتان دوستی و رحمت نهاد آری در این [نعمت] برای مردمی که می‌اندیشند قطعا نشانه‌هایی است ٢١﴾
﴿و از نشانه‌های [حکمت] او خواب شما در شب و [نیم] روز و جستجوی شما [روزی خود را] از فزون‌بخشی اوست در این [معنی نیز] برای مردمی که می‌شنوند قطعا نشانه‌هایی است ٢٣﴾
﴿و از نشانه‌های او [اینکه] برق را برای شما بیم‌آور و امیدبخش می‌نمایاند و از آسمان به تدریج آبی فرو می‌فرستد که به وسیله آن زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند در این [امر هم] برای مردمی که تعقل می‌کنند قطعا نشانه‌هایی است ٢٤﴾
﴿و اوست آن کس که آفرینش را آغاز می‌کند و باز آن را تجدید می‌نماید و این [کار] بر او آسانتر است و در آسمانها و زمین نمونه والا[ی هر صفت برتر] از آن اوست و اوست‌شکست‌ناپذیر سنجیده‌کار ٢٧﴾
﴿[خداوند] برای شما از خودتان م ث لی زده است آیا در آنچه به شما روزی داده‌ایم شریکانی از بردگانتان دارید که در آن [مال با هم] مساوی باشید و همان طور که شما از یکدیگر بیم دارید از آنها بیم داشته باشید این گونه آیات خود را برای مردمی که می‌اندیشند به تفصیل بیان می‌کنیم ٢٨﴾
﴿نه [این چنین نیست] بلکه کسانی که ستم کرده‌اند بدون هیچ گونه دانشی هوسهای خود را پیروی کرده‌اند پس آن کس را که خدا گمراه کرده چه کسی هدایت می‌کند و برای آنان یاورانی نخواهد بود ٢٩﴾
﴿پس روی خود را با گرایش تمام به حق به سوی این دین کن با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است آفرینش خدای تغییرپذیر نیست این است همان دین پایدار ولی بیشتر مردم نمی‌دانند ٣٠﴾
﴿و چون مردم را زیانی رسد پروردگار خود را در حالی که به درگاه او توبه می‌کنند می‌خوانند و آنگاه که از جانب خود رحمتی به آنان چشانید بناگاه دستهای از ایشان به پروردگارشان شرک می‌آورند ٣٣﴾
﴿و آنچه [به قصد] ربا می‌دهید تا در اموال مردم سود و افزایش بردارد نزد خدا فزونی نمی‌گیرد و[لی] آنچه را از زکات در حالی که خشنودی خدا را خواستارید دادید پس آنان همان فزونی‌یافتگانند [و مضاعف می‌شود ٣٩﴾
﴿خدا همان کسی است که شما را آفرید سپس به شما روزی بخشید آنگاه شما را می‌می‌راند و پس از آن زنده می‌گرداند آیا در میان شریکان شما کسی هست که کاری از این [قبیل] کند منزه است او و برتر است از آنچه [با وی] شریک می‌گردانند ٤٠﴾
﴿و از نشانه‌های او این است که بادهای بشارت‌آور را می‌فرستد تا بخشی از رحمتش را به شما بچشاند و تا کشتی به فرمانش روان گردد و تا از فضل او [روزی] بجویید و امید که سپاسگزاری کنید ٤٦﴾
﴿و در حقیقت پیش از تو فرستادگانی به سوی قومشان گسیل داشتیم پس دلایل آشکار برایشان آوردند و از کسانی که مرتکب جرم شدند انتقام گرفتیم و یاری‌کردن مؤمنان بر ما فرض است ٤٧﴾
﴿خدا همان کسی است که بادها را می‌فرستد و ابری برمی‌انگیزد و آن را در آسمان هر گونه بخواهد می‌گستراند و انبوهش می‌گرداند پس می‌بینی باران از لابلای آن بیرون می‌آید و چون آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد رسانید بناگاه آنان شادمانی می‌کنند ٤٨﴾
﴿خداست آن کس که شما را ابتدا ناتوان آفرید آنگاه پس از ناتوانی قوت بخشید سپس بعد از قوت ناتوانی و پیری داد هر چه بخواهد می‌آفریند و هموست دانای توانا ٥٤﴾
﴿و[لی] کسانی که دانش و ایمان یافته‌اند می‌گویند قطعا شما [به موجب آنچه] در کتاب خدا[ست] تا روز رستاخیز مانده‌اید و این روز رستاخیز است ولی شما خودتان نمی‌دانستید ٥٦﴾
﴿و به راستی در این قرآن برای مردم از هر گونه مثلی آوردیم و چون برای ایشان آیه‌ای بیاوری آنان که کفر ورزیده‌اند حتما خواهند گفت‌شما جز بر باطل نیستید ٥٨﴾
﴿پس صبر کن که وعده خدا حق است و زنهار تا کسانی که یقین ندارند تو را به سبکسری واندارند ٦٠﴾
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. الف لام میم ١ رومیان شکست‌خوردند ٢ در نزدیکترین سرزمین و[لی] بعد از شکستشان در ظرف چند سالی به زودی پیروز خواهند گردید ٣ [فرجام] کار در گذشته و آینده از آن خداست و در آن روز است که مؤمنان از یاری خدا شاد می‌گردند ٤ هر که را بخواهد یاری می‌کند و اوست‌شکست‌ناپذیر مهربان ٥ وعده خداست‌خدا وعده‌اش را خلاف نمی‌کند ولی بیشتر مردم نمی‌دانند ٦ از زندگی دنیا ظاهری را می‌شناسند و حال آنکه از آخرت غافلند ٧ آیا در خودشان به تفکر نپرداخته‌اند خداوند آسمانها و زمین و آنچه را که میان آن دو است جز به حق و تا هنگامی معین نیافریده است و [با این همه] بسیاری از مردم لقای پروردگارشان را سخت منکرند ٨ آیا در زمین نگردیده‌اند تا ببینند فرجام کسانی که پیش از آنان بودند چگونه بوده است آنها بس نیرومندتر از ایشان بودند و زمین را زیر و رو کردند و بیش از آنچه آنها آبادش کردند آن را آباد ساختند و پیامبرانشان دلایل آشکار برایشان آوردند بنابراین خدا بر آن نبود که بر ایشان ستم کند لیکن خودشان بر خود ستم می‌کردند ٩ آنگاه فرجام کسانی که بدی کردند [بسی] بدتر بود [چرا] که آیات خدا را تکذیب کردند و آنها را به ریشخند می‌گرفتند ١٠ خداست که آفرینش را آغاز و سپس آن را تجدید می‌کند آنگاه به سوی او بازگردانیده می‌شوید ١١ و روزی که قیامت برپا شود مجرمان نومید می‌گردند ١٢ و برای آنان از شریکانشان شفیعانی نیست و خود منکر شریکان خود می‌شوند ١٣ و روزی که رستاخیز برپا گردد آن روز [مردم] پراکنده می‌شوند ١٤ اما کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند در گلستانی شادمان می‌گردند ١٥ و اما کسانی که کافر شده و آیات ما و دیدار آخرت را به دروغ گرفته‌اند پس آنان در عذاب حاضر آیند ١٦ پس خدا را تسبیح گویید آنگاه که به عصر درمی‌آیید و آنگاه که به بامداد درمی‌شوید ١٧ و ستایش از آن اوست در آسمانها و زمین و شامگاهان و وقتی که به نیمروز می‌رسید ١٨ زنده را از مرده بیرون می‌آورد و مرده را از زنده بیرون می‌آورد و زمین را بعد از مرگش زنده می‌سازد و بدین گونه [از گورها] بیرون آورده می‌شوید ١٩ و از نشانه‌های او این است که شما را از خاک آفرید پس بناگاه شما [به صورت] بشری هر سو پراکنده شدید ٢٠ و از نشانه‌های او اینکه از [نوع] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و میانتان دوستی و رحمت نهاد آری در این [نعمت] برای مردمی که می‌اندیشند قطعا نشانه‌هایی است ٢١ و از نشانه‌های [قدرت] او آفرینش آسمانها و زمین و اختلاف زبانهای شما و رنگ‌های شماست قطعا در این [امر نیز] برای دانشوران نشانه‌هایی است ٢٢ و از نشانه‌های [حکمت] او خواب شما در شب و [نیم] روز و جستجوی شما [روزی خود را] از فزون‌بخشی اوست در این [معنی نیز] برای مردمی که می‌شنوند قطعا نشانه‌هایی است ٢٣ و از نشانه‌های او [اینکه] برق را برای شما بیم‌آور و امیدبخش می‌نمایاند و از آسمان به تدریج آبی فرو می‌فرستد که به وسیله آن زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند در این [امر هم] برای مردمی که تعقل می‌کنند قطعا نشانه‌هایی است ٢٤ و از نشانه‌های او این است که آسمان و زمین به فرمانش برپایند پس چون شما را با یک بار خواندن فرا خوان د بناگاه [از گورها] خارج می‌شوید ٢٥ و هر که در آسمانها و زمین است از آن اوست همه او را گردن نهاده‌اند ٢٦ و اوست آن کس که آفرینش را آغاز می‌کند و باز آن را تجدید می‌نماید و این [کار] بر او آسانتر است و در آسمانها و زمین نمونه والا[ی هر صفت برتر] از آن اوست و اوست‌شکست‌ناپذیر سنجیده‌کار ٢٧ [خداوند] برای شما از خودتان م ث لی زده است آیا در آنچه به شما روزی داده‌ایم شریکانی از بردگانتان دارید که در آن [مال با هم] مساوی باشید و همان طور که شما از یکدیگر بیم دارید از آنها بیم داشته باشید این گونه آیات خود را برای مردمی که می‌اندیشند به تفصیل بیان می‌کنیم ٢٨ نه [این چنین نیست] بلکه کسانی که ستم کرده‌اند بدون هیچ گونه دانشی هوسهای خود را پیروی کرده‌اند پس آن کس را که خدا گمراه کرده چه کسی هدایت می‌کند و برای آنان یاورانی نخواهد بود ٢٩ پس روی خود را با گرایش تمام به حق به سوی این دین کن با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است آفرینش خدای تغییرپذیر نیست این است همان دین پایدار ولی بیشتر مردم نمی‌دانند ٣٠ به سویش توبه برید و از او پروا بدارید و نماز را برپا کنید و از مشرکان مباشید ٣١ از کسانی که دین خود را قطعه قطعه کردند و فرقه فرقه شدند هر حزبی بدانچه پیش آنهاست دلخوش شدند ٣٢ و چون مردم را زیانی رسد پروردگار خود را در حالی که به درگاه او توبه می‌کنند می‌خوانند و آنگاه که از جانب خود رحمتی به آنان چشانید بناگاه دستهای از ایشان به پروردگارشان شرک می‌آورند ٣٣ بگذار تا به آنچه بدانها عطا کرده‌ایم کفران ورزند [بگو] برخوردار شوید زودا که خواهید دانست ٣٤ یا [مگر] حجتی بر آنان نازل کرده‌ایم که آن [حجت] در باره آنچه با [خدا] شریک می‌گردانیده‌اند سخن می‌گوید ٣٥ و چون مردم را رحمتی بچشانیم بدان شاد می‌گردند و چون به [سزای] آنچه دستاورد گذشته آنان است صدمه‌ای به ایشان برسد بناگاه نومید می‌شوند ٣٦ آیا ندانسته‌اند که [این] خداست که روزی را برای هر کس که بخواهد فراخ یا تنگ می‌گرداند قطعا در این [امر] برای مردمی که ایمان می‌آورند عبرتهاست ٣٧ پس حق خویشاوند و تنگدست و در راه‌مانده را بده این [انفاق] برای کسانی که خواهان خشنودی خدایند بهتر است و اینان همان رستگارانند ٣٨ و آنچه [به قصد] ربا می‌دهید تا در اموال مردم سود و افزایش بردارد نزد خدا فزونی نمی‌گیرد و[لی] آنچه را از زکات در حالی که خشنودی خدا را خواستارید دادید پس آنان همان فزونی‌یافتگانند [و مضاعف می‌شود ٣٩ خدا همان کسی است که شما را آفرید سپس به شما روزی بخشید آنگاه شما را می‌می‌راند و پس از آن زنده می‌گرداند آیا در میان شریکان شما کسی هست که کاری از این [قبیل] کند منزه است او و برتر است از آنچه [با وی] شریک می‌گردانند ٤٠ به سبب آنچه دستهای مردم فراهم آورده فساد در خشکی و دریا نمودار شده است تا [سزای] بعضی از آنچه را که کرده‌اند به آنان بچشاند باشد که بازگردند ٤١ بگو در زمین بگردید و بنگرید فرجام کسانی که پیشتر بوده [و] بیشترشان مشرک بودند چگونه بوده است ٤٢ پس به سوی این دین پایدار روی بیاور پیش از آنکه روزی از جانب خدا فرا رسد که برگشت‌ناپذیر باشد و در آن روز [مردم] دسته دسته می‌شوند ٤٣ هر که کفر ورزد کفرش به زیان اوست و کسانی که کار شایسته کنند [فرجام نیک را] به سود خودشان آماده می‌کنند ٤٤ تا [خدا] کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند به فضل خویش پاداش دهد که او کافران را دوست نمی‌دارد ٤٥ و از نشانه‌های او این است که بادهای بشارت‌آور را می‌فرستد تا بخشی از رحمتش را به شما بچشاند و تا کشتی به فرمانش روان گردد و تا از فضل او [روزی] بجویید و امید که سپاسگزاری کنید ٤٦ و در حقیقت پیش از تو فرستادگانی به سوی قومشان گسیل داشتیم پس دلایل آشکار برایشان آوردند و از کسانی که مرتکب جرم شدند انتقام گرفتیم و یاری‌کردن مؤمنان بر ما فرض است ٤٧ خدا همان کسی است که بادها را می‌فرستد و ابری برمی‌انگیزد و آن را در آسمان هر گونه بخواهد می‌گستراند و انبوهش می‌گرداند پس می‌بینی باران از لابلای آن بیرون می‌آید و چون آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد رسانید بناگاه آنان شادمانی می‌کنند ٤٨ و قطعا پیش از آنکه بر ایشان فرو ریزد [آری] پیش از آن سخت نومید بودند ٤٩ پس به آثار رحمت‌خدا بنگر که چگونه زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند در حقیقت هم اوست که قطعا زنده‌کننده مردگان است و اوست که بر هر چیزی تواناست ٥٠ و اگر بادی [آفت‌زا] بفرستیم و [کشت‌خود را] زردشده ببینند قطعا پس از آن کفران می‌کنند ٥١ و در حقیقت تو مردگان را شنوا نمی‌گردانی و این دعوت را به کران آنگاه که به ادبار پشت می‌گردانند نمی‌توانی بشنوانی ٥٢ و تو کوران را از گمراهی‌شان به راه نمی‌آوری تو تنها کسانی را می‌شنوانی که به آیات ما ایمان می‌آورند و خود تسلیمند ٥٣ خداست آن کس که شما را ابتدا ناتوان آفرید آنگاه پس از ناتوانی قوت بخشید سپس بعد از قوت ناتوانی و پیری داد هر چه بخواهد می‌آفریند و هموست دانای توانا ٥٤ و روزی که رستاخیز بر پا شود مجرمان سوگند یاد می‌کنند که جز ساعتی [بیش] درنگ نکرده‌اند [در دنیا هم] این گونه به دروغ کشانیده می‌شدند ٥٥ و[لی] کسانی که دانش و ایمان یافته‌اند می‌گویند قطعا شما [به موجب آنچه] در کتاب خدا[ست] تا روز رستاخیز مانده‌اید و این روز رستاخیز است ولی شما خودتان نمی‌دانستید ٥٦ و در چنین روزی [دیگر] پوزش آنان که ستم کرده‌اند سود نمی‌بخشد و بازگشت به سوی حق از آنان خواسته نمی‌شود ٥٧ و به راستی در این قرآن برای مردم از هر گونه مثلی آوردیم و چون برای ایشان آیه‌ای بیاوری آنان که کفر ورزیده‌اند حتما خواهند گفت‌شما جز بر باطل نیستید ٥٨ این گونه خدا بر دل‌های کسانی که نمی‌دانند مهر می‌نهد ٥٩ پس صبر کن که وعده خدا حق است و زنهار تا کسانی که یقین ندارند تو را به سبکسری واندارند ٦٠﴾
