حدیث جُنود عقل و جهل حدیثی اخلاقی از امام صادق(ع) در تشریح چگونگی آفرینش عقل و جهل و همچنین سپاهیان هرکدام از آن دو است. در این حدیث که به روایت سماعة بن مهران نقل شده، امام صادق(ع) در جمعی از دوستان خود برای هر کدام از عقل و جهل، ۷۵ لشکر ذکر می‌کند که در برگیرنده بسیاری از فضائل و رذائل اخلاقی است.
| حدیث جنود عقل و جهل | |
|---|---|
| اطلاعات روایت | |
| موضوع | اخلاقی |
| صادره از | امام صادق(ع) |
| راوی اصلی | سماعة بن مهران |
| منابع شیعه | الکافی، الخصال، علل الشرائع |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
 | |
| آیات اخلاقی | |
|---|---|
| آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار | |
| احادیث اخلاقی | |
| حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل | |
| فضایل اخلاقی | |
| تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی | |
| رذایل اخلاقی | |
| تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • تهمت • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • عیب‌جویی • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت | |
| اصطلاحات اخلاقی | |
| جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج | |
| عالمان اخلاق | |
| ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • عبدالکریم حق‌شناس • عزیزالله خوشوقت • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • حسین مظاهری • محمدرضا مهدوی کنی | |
| منابع اخلاقی | |
| قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • رساله لقاءالله (کتاب) • مجموعه وَرّام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات | |
طبق این روایت، خیر، ایمان، تصدیق حق، امید، عدل، خوش‌بینی، سپاس‌گزاری، توکل، دانایی، وفاداری، استغفار، نشاط و نرم‌دلی ازجمله سپاهیان عقل و در مقابل، شر، کفر، انکار حق، ناامیدی، ستم، بدبینی، کفران نعمت، آز و حرص، سخت‌دلی، پیمان‌شکنی، دروغ و سستی ازجمله سپاهیان جهل هستند.
حدیث جنود عقل و جهل توسط ملاصدرا در کتاب شرح اصول کافی، ملا صالح مازندرانی در کتاب شرح الکافی و امام خمینی در کتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل تبیین و تفسیر شده است.
معرفی
جنود عقل و جهل عنوان حدیثی اخلاقی و مفصل از امام صادق(ع) است که کلینی در کافی[۱] و شیخ صدوق در خصال[۲] و علل الشرایع[۳] به نقل از سماعة بن مهران آن را آورده‌اند. در این حدیث امام صادق(ع) ضمن تشریح چگونگی آفرینش سپاهیان عقل و جهل، ۷۵ لشکر برای عقل و ۷۵ لشکر برای جهل بیان می‌کند که بسیاری از فضائل و رذائل اخلاقی را در برمی‌گیرد. امام در این حدیث از اصحابش می‌خواهد با شناخت جنود عقل و جهل مسیر هدایت را دریابند.
محتوا
سماعة بن مهران نقل می‌کند که در جمع عده‌ای از دوستداران امام صادق(ع) در نزد امام سخن از عقل و جهل پیش آمد که امام ششم فرمود عقل و سپاهیانش و جهل و سپاهیانش را بشناسید تا هدایت یابید. سماعة می‌گوید به ایشان عرض کردم ما چیزی جز آنچه شما به ما بیاموزید چیزی نمی‌دانیم؛ پس امام شروع به سخن کرد و ابتدا به نحوه آفرینش عقل و جهل پرداخت. امام صادق(ع) عقل را اولین موجود روحانی که از سمت راست عرش و از نور خدا خلق شد، معرفی می‌کند که تابع فرمان خدا و مورد اکرام او بود؛ سپس نحوه خلق جهل را بیان کرد که از دریای شور ظلمت و سیاهی آفریده شد و از فرمان خدا سرکشی کرد و مورد لعنت خداوند قرار گرفت.
جعفر بن محمد(ع) بعد از تشریح نحوه خلقت این دو موجود به شمارش سپاهیانی که خدا برای آنها قرار داد می‌پردازد و برای هر کدام ۷۵ لشکر که ضد هم هستند بیان می‌کند. برخی از این جنود به شرح ذیل است:
خیر وزیر عقل و شر وزیر جهل، ایمان در مقابل کفر، تصدیق حق در مقابل انکار حق، امید در مقابل ناامیدی، عدل و داد در مقابل ستم، خوش‌بینی در مقابل بدبینی، سپاس‌گزاری در مقابل کفران نعمت، توکل در مقابل آز و حرص، نرم‌دلی در مقابل سخت‌دلی، دانایی در مقابل نادانی، عفت و پارسایی در مقابل بی‌حیایی و هرزگی، فروتنی در مقابل تکبر، شکیبایی در مقابل بی‌تابی، گذشت در مقابل انتقام، وفاداری در مقابل پیمان‌شکنی، محبت در مقابل بغض و کینه، راستی در مقابل دروغ، رازداری در مقابل افشاگری، نماز در مقابل بی‌نمازی، مراعات حقوق والدین در مقابل نمک‌نشناسی، وقار در مقابل سبکی، استغفار در مقابل غرور، نشاط در مقابل سستی و...[۴]
البته با شمارش تعداد لشگریان معرفی شده دربرخی از منابع روایی آمار از ۷۵ عدد بیشتر می شود به عنوان مثال در علل‌الشرایع صدوق تعداد لشگریان ۷۸عدد معرفی شده است.[۵]
در انتهای حدیث امام ششم بعد از شمردن تک تک جنود عقل و جهل به اصحاب خود فرمود همه این لشکریان عقل فقط در پیامبر، جانشین وی و مؤمنی که دلش با خدا باشد جمع خواهد شد و دیگر دوستان ما برخی از این جنود را خواهند داشت.
کتاب‌شناسی
حدیث جنود عقل و جهل توسط برخی از شارحان حدیث مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است. که از مهم‌ترین آنها می‌توان به شرح ملاصدرا، شرح مولا صالح مازندرانی و شرح امام خمینی اشاره کرد.
- شرح اصول کافی: محمد صدرالدین شیرازی معروف به ملاصدرا در جلد اول کتاب شرح اصول کافی در حدود ۱۴۰ صفحه به تفصیل حدیث جنود عقل و جهل را شرح داده است.[۶]
- شرح الکافی- الأصول و الروضة: مولا صالح مازندرانی در جلد اول کتاب شرح الکافی این حدیث را بررسی و تحقیق کرده است.[۷]
- شرح حدیث جنود عقل و جهل: امام خمینی در این کتاب ضمن آوردن متن حدیث و ترجمه آن، برخی از این صفات (جنود) را تشریح کرده و مشتمل بر مباحثی در حوزه فلسفه اسلامی، عرفان و اخلاق است. این کتاب را مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در سال ۱۳۸۹ش در ۵۰۳ صفحه منتشر کرده است.[۸]
پانویس
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷، ج۱، ص۲۱.
- ↑ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۸۹.
- ↑ صدوق، علل الشرایع،. ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۱۴.
- ↑ کمره‌ای، ترجمه اصول کافی، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۵۷.
- ↑ صدوق،علل‌الشرایع،اعلمی بیروت،۱۴۰۸ق،ص۱۳۹
- ↑ ملاصدرا، شرح اصول کافی، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۹۹-۵۳۸.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی- الأصول و الروضة، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۵۴-۳۷۸.
- ↑ امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ۱۳۸۹ش، مقدمه.
منابع
- امام خمینی، سید روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- صدوق، محمد بن علی، الخصال، مصحح علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، قم، كتاب فروشى داورى، ۱۳۸۵ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- کمره‌ای، محمدباقر، ترجمه اصول کافی، قم، اسوه، ۱۳۷۵ش.
- مازندرانی، محمدصالح، شرح الکافی- الأصول و الروضة، مصحح ابوالحسن شعرانی، تهران، المکتبة الإسلامیة، ۱۳۸۲ش.
- ملا صدرا، محمد، شرح اصول کافی، مصحح محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۸۳ش.