آیه ۲ سوره فاطر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| شماره آیه | ۲ |
| جزء | ۲۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | همه کاره بودن خداوند در بخشش و منع از بخشش • توحید افعالی |
| آیات مرتبط | آیه ۱۰۷ سوره یونس • آیه ۱۷ سوره انعام |
آیه ۲ سوره فاطر بیان میکند که درِ رحمتی که خداوند بهروی مردم بگشاید و نعمت و روزی به آنان عنایت کند،[۱] هیچ کس قادر به بستن آن نیست و آن دری که او ببندد، جز خودِ او کسی نمیتواند آن را بگشاید.[۲] یعنی تمام خزائن رحمت نزد خداست که هر که را شایسته بداند، از آن بهرهمند میسازد.[۳]
به گفته علامه طباطبایی، مؤلف المیزان، هدف اصلی سوره فاطر، بیان توحید ربوبی، نبوت و معاد است و این آیه اشاره اجمالی به این سه اصل دارد.[۴] توحید ربوبی یعنی فقط خدا میتواند به صورت مستقل امور مربوط به مخلوقات را بر عهده گیرد و هیچ موجودی دیگری بدون خواست خدا نمیتواند در این امور تصرف کرده، آنها را اداره کند.[۵]
البته گفته شده آیه ناظر به ارسال پیامبران است، بهاین معنا که فرستادن پیامبر یا ایجاد دوره فترت تنها در اختیار خداوند است.[۶]
﴿مَا يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلَا مُمْسِكَ لَهَا وَمَا يُمْسِكْ فَلَا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ٢﴾ [فاطر:2]|﴿هر رحمتی را که خدا برای مردم گشاید بازدارندهای برای آن نیست و آنچه را که بازدارد پس از [بازگرفتن] گشایندهای ندارد و اوست همان شکستناپذیر سنجیدهکار ٢﴾
همانگونه که در قسمت دوم آیه، برای منع از بخشش از تعبیر «امساک» استفاده شده، (وَمَا يُمْسِكْ فَلَا مُرْسِلَ لَهُ)، انتظار میرفت در قسمت اول آیه نیز بهجای «ما یَفتح» (هر رحمتی که بگشاید)، از تعبیر «ما یُرسل» (هر رحمتی که بفرستد) استفاده گردد،[۷] اما علامه طباطبایی دلیل استفاده از تعبیر «گشودن خزينه» بهجای «فرستادن خزینه» را وجود خزینههای رحمت الهی دانسته که در آیات ۹ سوره ص و ۱۰۰ سوره اسراء به آن تصریح شده است؛ بدین معنا که همه رحمتها موجود است و بهرهمندی مردم تنها نیازمند گشودهشدن این خزائن است، نه ارسال چیزی از جایی دیگر.[۸] همچنین گفته شده تقدیم «گشودن رحمت» بر «بازداشتن» نشانه تقدّم رحمت خداوند بر غضب اوست.[۹]
مفسران نکاتی درباره این آیه بیان کردهاند:
- مطابق این آیه، همگان از رحمت الهی بهرهمندند.[۱۰]
- کاربرد «رحمت» بهجای «نعمت» دلیل این است که نعمتها از سر رحمتاند و سودی برای خدا ندارند.[۱۱]
- رحمت اعم از مادی و معنوی است.[۱۲]
- تعبیر «مِن بعده» (پس از او) نشان میدهد که خدا در عطا و منع، اولین است.[۱۳]
- ذکر «عزیز» و «حکیم» در پایان آیه بیانگر آن است که قدرت او در بخشش و منع، همراه با حکمت و مصلحت است.[۱۴]
مضمون این آیه، در آیات ۱۰۷ سوره یونس و ۱۷ سوره انعام نیز تکرار شده است.[۱۵]
پانویس
- ↑ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث، ج۸، ص۴۱۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۶۲۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۱۷۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۵.
- ↑ مصباح یزدی، معارف قرآن، ۱۳۶۸ش، ص۲۳.
- ↑ نگاه کنید: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۶۲۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۱۷۱؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۹، ص۴۷۳.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۹، ص۴۷۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۱۷۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۱۷۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۱۷۰.
منابع
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، ۱۳۸۳ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، معارف قرآن، مؤسسه در راه حق، ۱۳۶۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.