آیه امتحان
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | امتحان |
| واقع در سوره | سوره ممتحنه |
| شماره آیه | ۱۰ |
| جزء | ۲۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | باز نگرداندن زنان مؤمن به کافران |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی ـ فقهی |
| درباره | امتحان زنانی که ادعای مسلمانی می‌کردند |
| سایر | حرام بودن ازدواج زنان مسلمان با کافر |
آیه امتحان (سوره ممتحنه: ۱۰) درباره امتحان و اطمینان یافتن از ایمانِ زنان مؤمنی است که از مکه به مدینه آمده و ادعای مسلمان بودن می‌کردند. بنا به گزارش ابن عباس، ایمان آوردن زنان، با شهادت یا قسم دادن تشخیص داده می‌شد. به تصریح آیه اگر به مسلمان بودن این زنان اطمینان حاصل می‌شد، اجازه می‌یافتند در مدینه بمانند، وگرنه به مکه بازگردانده می‌شدند. برخی از فقیهان با اتکا به آیه امتحان، ازدواج مسلمانان با کفار را حرام دانسته‌اند.
متن آیه
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لَا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَلَا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ وَآتُوهُمْ مَا أَنْفَقُوا وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَلَا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ وَاسْأَلُوا مَا أَنْفَقْتُمْ وَلْيَسْأَلُوا مَا أَنْفَقُوا ذَلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ١٠﴾ [ممتحنه:10]
﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید چون زنان با ایمان مهاجر نزد شما آیند آنان را بیازمایید خدا به ایمان آنان داناتر است پس اگر آنان را باایمان تشخیص دادید دیگر ایشان را به سوی کافران بازنگردانید نه آن زنان بر ایشان حلالند و نه آن [مردان] بر این زنان حلال و هر چه خرج [این زنان] کرده‌اند به [شوهران] آنها بدهید و بر شما گناهی نیست که در صورتی که م هرشان را به آنان بدهید با ایشان ازدواج کنید و به پیوندهای قبلی کافران متمسک نشوید [و پایبند نباشید] و آنچه را شما [برای زنان مرتد و فراری خود که به کفار پناهنده شده‌اند] خرج کرده‌اید [از کافران] مطالبه کنید و آنها هم باید آنچه را خرج کرده‌اند [از شما] مطالبه کنند این حکم خداست [که] میان شما داوری می‌کند و خدا دانای حکیم است ١٠﴾
سوره ممتحنه: آیه ۱۰
شأن نزول
بنا بر مفاد صلح حدیبیه، مسلمانان و کفار با هم پیمان بستند که اگر افرادی از مدینه به مکه فرار کردند، می‌توانند در آنجا زندگی کنند و برعکس اگر فردی از مکه به مدینه رفت، مسلمانان باید او را به کفار بازگردانند.[۱] پس از این پیمان‌نامه، زنی از کفار به نام سبیعه یا ام کلثوم[۲] مسلمان شد و از مکه به مدینه رفت. کفار مکه تقاضای بازگرداندن او را کردند.[۳] به عقیده مفسران در این هنگام «آیه امتحان» نازل شده و به پیامبر(ص) دستور داده شد ایمانِ زنان مومن آزموده شود و در صورت اطمینان از ایمان آنها، به مکه بازگردانده نشوند.[۴]
به گفته مفسران، بازنگرداندن زنان مؤمن به مکه، مخالف مفاد صلح حدیبیه نبود؛ زیرا در این پیمان‌نامه، درباره زنان چیزی نوشته نشده بود.[۵] علامه طباطبایی نیز معتقد است در پیمان‌نامه، فقط به بازگشت مردان اشاره شده بود.[۶]
توضیح آیه
آیه دهم سوره ممتحنه، معروف به «آیه امتحان» است.[۷] این آیه درباره زنانی است که از مکه به مدینه فرار کرده و ادعا می‌کردند مسلمان شده‌اند.[۸] بر اساس آیه، این زنان مورد آزمایش و امتحان قرار می‌گرفتند تا از ایمان و اسلام آوردن آنها اطمینان حاصل شود.[۹] ابن عباس گزارش کرده است که امتحان این زنان، با شهادت دادن یا قسم خوردن بوده است.[۱۰] طبرسی، از مفسران مهم شیعه، معتقد است این امتحان بدین منظور بوده که اطمینان حاصل کنند زنان مکه، از روی ترس از شوهر یا میل به تغییر شهر، فرار نکرده و انگیزه آنها تنها مسلمان شدن بوده است.[۱۱]
به تصریح آیه، بازگرداندن زنان مسلمان به کفار حرام بوده و به همین دلیل در مدینه مانده و مهریه‌ای که دریافت کرده بودند نیز به شوهرانشان بازگردانده می‌شد.[۱۲] همچنین اگر زن مسلمانی از مدینه به مکه فرار می‌کرد، مسلمانان می‌توانستند مهریه‌ای را که به او پرداخت کرده بودند، از کفار پس بگیرند.[۱۳] بر این اساس، برخی از فقیهان شیعه با توجه به عبارت «لاتمسکوا بعصم الکوافر» در آیه امتحان، ازدواج با کفار را حرام دانسته‌اند.[۱۴]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۳۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۱۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۲۴۰.
- ↑ خواجه عبدالله انصاری، کشف الأسرار، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۷۳؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۰۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۳۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۱۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۱۰؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۰۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۲۴۰.
- ↑ مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۲۸۲؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۰۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۳۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۰۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۱۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۱۱؛ سید قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۲۵ق، ج۶، ص۳۵۴۶؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۰۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۱۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۱۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۲۴۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۲۴۱.
- ↑ شبیری زنجانی، کتاب نکاح، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۱۵۹.
منابع
- خواجه عبدالله انصاری، عبدالله بن محمد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.
- سید قطب، ابراهیم حسین، فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق، ۱۴۲۵ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی تفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، قم، موسسه رای‌پرداز، ۱۴۱۹ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.