آیه روزه (سوره بقره: ۱۸۳) به وجوب روزه بر مؤمنان اشاره دارد. مفسران معتقدند وجوب روزه تنها به مؤمنان اختصاص ندارد و شامل همه کسانی می‌شود که اسلام را پذیرفته‌اند، هرچند از ایمان قوی برخوردار نباشند. در این آیه به وجوب روزه در شریعت‌های قبل از اسلام نیز اشاره شده و تقوا از فواید روزه معرفی شده است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | صوم |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۱۸۳ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی |
| سایر | احکام شرعی |
متن و ترجمه آیه روزه
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ١٨٣﴾ [بقره:183]
﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما مقرر شده‌است همان گونه که بر کسانی که پیش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد که پرهیزگاری کنید ١٨٣﴾
سوره بقره: آیه ۱۸۳
وجوب روزه بر مؤمنان
آیه ۱۸۳ سوره بقره درباره وجوب روزه به‌عنوان یکی از دستورهای شریعت اسلام است. به‌گفته ابوحیان اندلسی (متوفی ۷۴۵ق) در تفسیر بحر المحیط، آیات قبلی سوره بقره، سه مورد از ارکان اسلام (ایمان، نماز و زکات) را تشریع کرده و در این آیه چهارمین رکن یعنی روزه بیان شده است.[۱] علامه طباطبایی این آیه را به همراه دو آیه بعدی درصدد تشریع وجوب روزه در ماه رمضان می‌داند.[۲]
وجوب روزه مختص مؤمنان نیست
مفسران وجوب روزه را در این آیه تنها مختص مؤمنان نمی‌دانند؛ بلکه شامل همه کسانی می‌دانند که دین اسلام را پذیرفته‌اند، اگرچه از ایمان قوی برخوردار نباشند.[۳] در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که این حکم شامل همه گمراهان، منافقان و هرکسی که اسلام را پذیرفته نیز می‌شود.[۴] علامه طباطبایی استفاده از عبارت «ای کسانی که ایمان آورده‌اید» را در این آیه، توجه دادن مردم به صفت ایمان‌شان دانسته تا احکامی که از جانب پروردگارشان می‌آید را بپذیرند.[۵]
به‌گفته ناصر مکارم شیرازی، با توجه به اینکه روزه با مشقت و سختی همراه است، در این آیه، تعبیراتی به کار رفته که روح انسان را برای پذیرش آن آماده سازد و بر همین اساس است که امام صادق(ع) می‌فرماید: لذت خطابِ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا به‌گونه‌ای است که سختی این عبادت را از بین می‌برد.[۶]
وجوب روزه در شریعت‌های قبل از اسلام
وجوب روزه بر پیروان شریعت‌های قبل از اسلام نیز در آیه تصریح شده است. در این که منظور از پیروان شرایع قبل چه کسانی هستند و روزه به چه شکلی بر آنها مقرر شد، اقوال مختلفی ارائه شده است. شیخ طوسی به سه قول اشاره می‌کند: برخی گفته‌اند روزه همانند مسلمانان در چند روز بر آنها مقرر شده بود. برخی بر این باورند که مراد از امت قبلی نصارا هستند که روزه ماه رمضان بر آنها هم مقرر شده بود. عده‌ای نیز به تفاوت در مدت زمان روزه‌داری بین مسلمانان و امت‌های پیشین پرداخته‌اند.[۷]
علامه طباطبایی آیه را در مقام بیان کیفیت روزه در شرایع قبلی و کسانی که بر آنها روزه واجب شده بود، نمی‌داند؛ بلکه به نظر وی اشاره آیه به وجوب روزه برای پیراون شرایع قبلی، به دلیل آماده‌سازی ذهنی مسلمانان برای قبول تشریع روزه و سخت نپنداشتن آن است.[۸] وی ادامه می‌دهد که وجوب روزه در تورات و انجیل‌های موجود یافت نمی‌شود هرچند از روزه در این کتاب‌ها مدح شده است و برخی از یهودیان و مسیحیان به شکل‌های متفاوتی از مسلمانان روزه می‌گیرند. علامه طباطبایی در آخر به داستان روزه زکریا و روزه مریم در قرآن اشاره می‌کند که متفاوت با روزه مسلمانان است.[۹]
فلسفه روزه
علامه طباطبایی معتقد است طبق تعلیمات قرآن آثار اطاعت و نافرمانی به خود انسان برمی‌گردد و در خصوص روزه نیز بازگشت آثار آن که در آخرین جمله آیه «باشد كه پرهيزگارى كنيد»، بیان گردیده است.[۱۰]مکارم شیرازی نیز فلسفه وجوب روزه را جمله پایانی آیه صوم یعنی عبارت «باشد كه پرهيزگارى كنيد»، می‌داند و معتقد است روزه عامل موثری برای پرورش تقوا و پرهیزگاری است.[۱۱]
پانویس
- ↑ ابوحیان اندلسی، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۷۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵.
- ↑ رک: شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۱۵، طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۴۹۰، بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۸۵.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۷۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۲۴.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۱۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۲۳ـ۶۲۴.
منابع
- ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۰ق.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تهران، المطبعه العلمیه، ۱۳۸۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.