سوره ماعُون یا سوره أَرَأَيْتَ الَّذِي صد و هفتمین سوره و از سورههای مکی قرآن است که در جزء سیام جای دارد. نام ماعون از کلمه آخر این سوره گرفته شده و به معنای زکات یا هر چیز مفیدی است. در این سوره صفات منکران قیامت آمده است. قرآن میگوید این افراد انفاق نمیکنند، نماز را سَرسَری میگیرند و ریا میکنند.
گفته شده است سوره ماعون درباره ابوسفیان نازل شد. فضیلتهایی برای تلاوت این سوره ذکر شده است، از جمله اینکه هر كس سوره ماعون را پس از نماز عشا قرائت کند، خداوند او را میبخشد و تا وقت اذان صبح او را حفظ میكند.
معرفی
نامگذاری
این سوره را ماعون و سوره «أَرَأَيْتَ الَّذِي» نامیدهاند. نام ماعون از انتهای سوره و نام «أَرَأَيْتَ الَّذِي» از آغاز سوره گرفته شدهاست.[۱] درباره معنای ماعون گفته شدهاست، در زمان جاهلیت به هر منفعتی (یا هر وسیله مفید) ماعون گفته میشد و بعد از اسلام به زکات، ماعون گفتند.[۲] نامهای دیگر این سوره را «دین» و «تکذیب» گفتهاند. زیرا این دو موضوع، از مضامین این سورهاند.[۳]
سوره ماعون ۷ آیه، ۲۵ کلمه و ۱۱۴ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سورههای مُفصّلات (دارای آیات کوتاه) است.[۶]
محتوا
در این سوره صفات و اعمال منکران قیامت در پنج مرحله بیان شدهاست، اینکه به دلیل انکار این روز بزرگ، از انفاق در راه خدا و کمک به یتیمان و مسکینان سر باز میزنند و نماز را سَرسَری میگیرند و ریاکارند و به نیازمندان کمک نمیکنند.[۷]المیزان محور سوره را تهدید کسانی دانسته که ادعای دین دارند ولی برخوردار از ویژگیهای منافقان هستند ویژگیهایی که با ایمان به معاد و کیفر و پاداش سازگاری ندارد مانند: غفلت از نماز و ریا در اعمال و محروم ساختن دیگران حتی از وسایل ضروری زندگی. [۸]محی الدین عربی صفات و ویژگیهایی این گروه از مردمان و آثار این صفات را اینگونه بر شمرده است: محرومیت از حقیقتِ توحید، سرگرم شدن به جزئیات و امور جزئی، بی اعتقادی به روز جزا ، اعتماد کامل داشتن به عالم ماده و دل بستن به طبیعت و در نتیجه دوست نداشتن خداوند، محرومیت از فضیلت عدالت به سبب گرفتار شدن به رذائل اخلاقی و دور شدن از فضائل، محروم بودن از خوف و رجا وغفلت از کمال، جهل به معاد...به واسطه ایمن ویژگی ها این گروه از مردم به هیچ کس کمکی نمی کنند و در نتیجه هر گز روی رستگاری را نخواهند دید. [۹]
نشانه اول: آیه ۲-۳ رعایت نکردن حقوق اقشار ضعیف جامعه
مقدمه: آیه ۱ نکوهش مسلمانانی که به وظایف دینی خود عمل نمیکنند
دریغ کردن اموال کمارزش خود از دیگران
رفتار اول: آیه ۴-۵ سهلانگاری در نماز
رفتار اول: آیه ۲ دورکردن یتیم از خود
رفتار دوم: آیه ۶ ریا در نماز و سایر عبادات
رفتار دوم: آیه ۳ تشویق نکردن دیگران به اطعام مساکین
شأن نزول
درباره شأن نزول سوره ماعون آمده است این سوره درباره ابوسفیان نازل شد که هر روز دو شتر بزرگ برای خود و یارانش نحر میکرد؛ اما روزی یتیمی آمد و تقاضای چیزی کرد و ابوسفیان او را با عصا زد و از خود راند.[۱۱]
از پیامبر(ص) روایت شده هر كس سوره ماعون را پس از نماز عشا قرائت کند، خداوند او را میبخشد و تا وقت اذان صبح او را حفظ میكند.[۱۲] از امام صادق(ع) نیز نقل شده است هر كس سوره ماعون را بعد از نماز عصر بخواند تا عصر روز بعد در حفظ و امان خداوند خواهد بود.[۱۳] در روایات دیگر آمده است خواندن سوره ماعون در نماز واجب و مستحب موجب میشود خداوند نماز و روزه فرد را بپذیرد و [دیگر] کارهایش را حسابرسی نكند.[۱۴]
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آیا کسی را که [روز] جزا را دروغ میخواند دیدی ١﴾
﴿فَذَلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ ٢﴾
﴿این همان کس است که یتیم را بسختی میراند ٢﴾
﴿وَلَا يَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ ٣﴾
﴿و به خوراک دادن بینوا ترغیب نمیکند ٣﴾
﴿فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ ٤﴾
﴿پس وای بر نمازگزارانی ٤﴾
﴿الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ ٥﴾
﴿که از نمازشان غافلند ٥﴾
﴿الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ ٦﴾
﴿آنان که ریا میکنند ٦﴾
﴿وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ ٧﴾
﴿و از [دادن] زکات [و وسایل و مایحتاج خانه] خودداری میورزند ٧﴾
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آیا کسی را که [روز] جزا را دروغ میخواند دیدی ١ این همان کس است که یتیم را بسختی میراند ٢ و به خوراک دادن بینوا ترغیب نمیکند ٣ پس وای بر نمازگزارانی ٤ که از نمازشان غافلند ٥ آنان که ریا میکنند ٦ و از [دادن] زکات [و وسایل و مایحتاج خانه] خودداری میورزند ٧﴾
ابن العربی، محی الدین، تفسیر ابن عربی، تحقيق، تصحیح و مقدمه: الشيخ عبد الوارث محمد علي، الطبعة: الأولى سنة الطبع: ۱۴۲۲ - ۲۰۰۱م، المطبعة: لبنان/ بيروت - دار الكتب العلمية، الناشر: دار الكتب العلمية.