آیه عِدّه طَلاق نخستین آیه سوره طلاق است که درباره برخی از احکام عده طلاق نازل شده است. برخی این آیه را به عبدالله بن عمر مربوط دانسته‌اند که زنش را در حال حیض طلاق داد. دیگران نزول این آیه را به زمانی ربط داده‌اند که پیامبر(ص) همسرش حفصه را طلاق داد و خداوند به او فرمان داد به ازدواج با حفصه برگردد.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه عده طلاق |
| واقع در سوره | طلاق |
| شماره آیه | ۱ |
| جزء | ۲۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | طلاق دادن عبدالله بن عمر همسرش را در زمان حیض |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی |
| درباره | عده طلاق |
| آیات مرتبط | ۲۲۸ بقره |
در این آیه احکام پنج‌گانه‌ای برای طلاق و عده طلاق ذکر شده است از جمله: نگه‌داشتن عده بعد از اجرای صیغه طلاق، انجام گرفتن طلاق در حال پاکی زن از عادت ماهانه بیرون نکردن زنان در زمان عده از خانه شوهر و خارج نشدن زنان از خانه شوهر در دوران عده. مدت زمان نگه داشتن عده بر اساس آیات قرآن، سه بار پاک شدن از خون حیض است.
متن و ترجمه آیه عده طلاق
﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِكَ أَمْرًا ١﴾ [طلاق:1]
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. ای پیامبر چون زنان را طلاق گویید در [زمان‌بندی] عده آنان طلاقشان گویید و حساب آن عده را نگه دارید و از خدا پروردگارتان بترسید آنان را از خانه‌هایشان بیرون مکنید و بیرون نروند مگر آنکه مرتکب کار زشت آشکاری شده باشند این است احکام الهی و هر کس از مقررات خدا [پای] فراتر نهد قطعاً به خودش ستم کرده است نمی‌دانی شاید خدا پس از این پیشامدی پدیدآورد ١﴾
سوره طلاق: آیه ۱
شأن نزول
درباره شأن نزول آیه طلاق چند نظر ارائه شده است:
- درباره عبدالله بن عمر، از صحابه پیامبر، که زنش را در حال حیض طلاق داد. پیامبر(ص) به او فرمود نزد همسرت برگرد و او را در خانه خود نگه دار تا پاک شود و یک بار دیگر حائض شده و پاک شود. بعد از پاک شدن همسرت قبل از اینکه بخواهی با او همبستر شوی او را طلاق بده و پاک شدن همسر از خون حیض عده طلاق است که خدا مقرر کرده است.[۱]
- از قتاده روایت شده است پیامبر(ص) حفصه را رها کرده بود که آیه اول سوره طلاق نازل شد و به پیامبر(ص) دستور داد به حفصه برگرد؛ زیرا او زنی است که همواره روزه‌دار و در حال نماز است و یکی از همسران تو و از زنان بهشت است.[۲]
محتوا
نخستین آیه سوره طلاق، پیامبر اسلام(ص) را به عنوان پیشوای امت اسلام، مورد خطاب قرار داده و احکام پنج‌گانه‌ای را در زمینه طلاق، تشریع کرده است.[۳]
احکام پنج‌گانه طلاق
- طلاق باید در حال پاکی زن از عادت ماهانه صورت گیرد و طبق آیه ۲۲۸ سوره بقره مدت‌زمان عده طلاق سه بار پاک شدن (ثَلاثَةَ قُرُوءٍ) زن از عادت ماهانه است. بر این اساس اگر طلاق در حال حیض واقع شود، صحیح نخواهد بود.[۴] در روایاتی از پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت(ع) آمده است هرگاه کسی همسرش را در عادات ماهانه طلاق دهد نباید به آن طلاق اعتنا کند و اگر قصد طلاق دادن داشت باید تا پاک شدن همسرش صبر کند.[۵] برخی مفسران عدم همبستر شدن با زن در زمان پاکی قبل از اجرای صیغه طلاق را نیز شرط دانسته‌اند.[۶]
- نگه داشتن حساب عده (وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ): زمانی که زن سه بار روزهای پاکی خود را به پایان رساند و وارد عادات ماهیانه سوم شد، عده او پایان یافته است. تاکید قرآن بر نگه داشتن حساب زمان عده را به دلیل عدم ضرر زن در امکان ازدواج مجدد و حفظ حریم ازدواج اول (عدم انعقاد نطفه) دانسته‌اند و مخاطب آن نیز مردان هستند؛ چراکه مسئله پرداخت نفقه و تأمین مسکن زنان و همچنین حق رجوع برای مردان است.[۷]
- عدم اخراج زنان از خانه شوهر در زمان عده و عدم خروج زنان از خانه شوهر، (لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَ لا يَخْرُجْنَ) از دیگر احکامی است که در این آیه به آن اشاره شده است. حکمت این حکم را حفظ احترام زن و ایجاد زمینه‌ای برای بازگشت شوهر از طلاق و تحکیم پیوند زناشویی دانسته‌اند.[۸] به این مطلبی در روایات نیز اشاره شده است.[۹]
- اخراج زن از خانه در دوران عده به دلیل انجام کارهای زشت مانند ناسازگاری، بدخُلقی، بدزبانی و عمل مُنافی عفت. (إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ) در روایات به مصادیق کار زشت اشاره شده است.[۱۰]
معنای عده
عده در فقه به این معناست: مدت زمان معینی که زن پس از جدایی از شوهر یا کسی که به اشتباه با او آمیزش کرده، در حالت انتظار به سر می‌برد و تا پایان آن مدت حق اختیار همسر دیگر و در صورت وطی به شبهه حق همبستری با شوهر خود را ندارد.[۱۱]
جستار‌های وابسته
پانویس
- ↑ واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۵۶.
- ↑ واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۵۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۵۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۲۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۲۰.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۲، ص۱۰۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۵۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۱۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۵۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۲۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۲۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۹۲.
- ↑ حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۳۵۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۱۱.
منابع
- حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، قم، آل البیت، ۱۴۰۹ق.
- حویزی، عبدالعلی، تفسیر نور الثقلین، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، تحقیق محمود قوچانی، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق زغلول کمال بسیونی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.
ٰ